13. Yüzyıl Moğol Yaşamında At ve Atçılık

Yıl 2022, Cilt: 2022 Sayı: 1, 62 - 75, 20.01.2022

İbrahim Güneş

Öz

Bu çalışma, 13. yüzyıl Moğol yaşamında at ve atçılığın önemine odaklanmaktadır. Türkler gibi göçebe bir yaşam süren Moğollarda at çok önemli bir yere sahip olduğu bilinmektedir. Nitekim her Moğol yaşamının ilk yıllarından itibaren atla haşir neşir bir yaşam sürdürdüğüne dair devrin kaynaklarında birçok kayıt mevcuttur. Anlaşıldığı üzere Moğollar henüz çocukken 2-3 yaşından itibaren at binmeye başlar, biraz daha büyüdüğünde ise at ile birlikte avlanıp savaşmayı öğrenirlerdi. Atı yolculuklarda binek olarak kullanır, yüklerini onunla taşır; etinden, sütünden ve derisinde faydalanırlardı. Soylu kişilerin atları ile birlikte gömüldüğüne dair kayıtlar ise atların sahibine diğer dünyada refakat etmesi ile ilgiliydi. Bilimsel camiada “Przevalsky atları” olarak da bilinen Moğol atları, kendine has özelliklere sahip olup, sert Bozkır iklimine çok iyi bir şekilde ayak uydurmuşlardı. Kısa bodur bir yapıya sahip olmalarına rağmen, çok hızlı koşar ve diğer at türlerine göre daha az yorulurlardı. Kısa sürede eğitildiklerinden de kolayca insan yaşamına adapte olurlardı. Eğitilen bu atlar, savaş sırasında sessizce ilerler, kısa boyları sayesinde de hızlı manevralar yaparlardı. Tabiatları gereğince çifte atma ve ısırma gibi sahibine zarar verecek davranışlarda bulunmazlardı. Bu sebeple Moğollar bunları savaşlarda ve sürek avlarında etkili bir şekilde kullanmışlardır. Ayrıca Moğollar, savaş ve seferlere yanlarında iki veya üç yedek atla çıkardı. Bu sayede bir at yorulduğu zaman diğerine biner, atların dinlenmesine ayrılan zamandan da bu suretle tasarruf ederdi. Atın eti ise Moğollar arasında özel bir yere sahipti. Öyle ki bunu toy, düğünler ve cenazeler gibi özel günlerde tüketirlerdi. Ayrıca atın sütünden imal ettikleri kımız ise Moğolların en önemli besin kaynağını teşkil etmekteydi. Ekşimiz kısrak sütünden imal edilen kımız, hem besin değeri hem de insanı uzun süre tok tutma özelliği ile Moğol toplumunun temel besinini oluşturmaktaydı. Moğollar bunu çıktıkları sefer veya savaşlarda yanlarında taşır, barış zamanlarında ise dost toplantılarında birer eğlence aracı olarak görürlerdi.

Anahtar Kelimeler

MOĞOLLAR,, MOĞOL ATI, AT,, ATÇILIK,

Kaynakça

• Aknerli Grigor. (2012). Okçu Milletin Tarihi. çev. Hrand D. Andreasyan, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Bauman, Jan. (1986). Particulars About the Przewalski Horse. Foundation for the Preservation and Protection of the Przewalski horse.
• Baybars el-Mansûrî. (1998). Zübdetü’l-fikre fî tarih el-hicre. thk. D. Richards, Beyrut.
• Boyle, A. (1965). A Form of Horse Sacrifice Amongst the 13th- AND 14th-Century Mongols, Central Asiatic Journal. 10-3/4, 145-150.
• Cüveynî. (1999). Tarih-i cihangüşâ. çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Emin, Şems Şerik. (1357). Ferheng Islahat-ı Divanî Devran Moğul. Tahran.
• İbn Furat. (1942). Tarihü’d-duvel el-müluk. thk. Konstantin Zureyk, c.VII, Beyrut.
• İbn Mugeyzel. (1425). Zeyl müferricü’l-kurûb fi ahbâr Beni Eyyûb. thk. Ö.Abdüsselam Tedmurî, Beyrut.
• İbn Sibât., (1993). Sıkkü’l-ahbar. nşr. Ö.A.Tedmurî, c.I-II, Trablus. İbni Bîbî, (1996). el-Evamirü’l-ala’iye fi’l-umuri’l-ala’iye. çev. Mürsel Öztürk, c. I-II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kalkan, Mustafa. (1997). Bozkır Kültüründe At ve Prjevalskiy Atının Bu Kültüre Kazandırdığı Dinamizm. ERDEM, 9-27, 1129 -1142.
• Kiragos. (2007). Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar. haz. Hasan Oktay, İstanbul: Selenge Yayınları.
• M.N. Prjevalskiy. (1990). Tibet Seyahatnamesi. Çev. Ömer Cenap Eren, Ankara:Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Makrizî. (1956). Kitabü’s-sulûk li marifetü’d- duvelü’l-mulûk. nşr. Mustafa Ziyade, c.I-IV, Kahire.
• Marco Polo. (1979). Marko Polo Seyahatnamesi. çev. Filiz Dokuman, c. I-II, İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Moğolların Gizli Tarihi. (1948). çev. Ahmet Temir, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları. Onay, İbrahim. (2015). Bozkır Kültüründe At Yetiştiriciliği ve Çin ile Olan İktisadi, Siyasi İlişkilerdeki Yeri. Turkish Studies, 10/13: 215-234.
• Plano Carpini. (y.y.). Moğol Tarihi ve Seyahatname. Çev. Ergin Ayan, Trabzon: Derya Kitapevi.
• Reşîduddîn. (1373). Câmi’üt-tevârîh. tsh. Muhammed Rûşen ve Mustafa Mûsevî, c. I-IV, Tahran.
• Salensky, W. (1907). Prjevalsky’s Horse. trans. M.H. Hayes-O.C.Bradley: London.
• Shao Hung. (2012). Meng Ta pei lu, Cengiz İmparatorluğu Hakkında İlk Tarih Kayıtları. haz. Mustafa Uyar, çev. Ankhbayar Danuu, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Simon de Saint Quentin. (2006). Bir Keşiş’in Anılarında Tatarlar ve Anadolu. çev. Erendiz Özbayoğlu, Antalya: Daktav Yayınları.
• Sümer, Faruk. (1983). Türklerde Atçılık ve Binicilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Wilhelm von Rubruk. (2001). Moğolların Büyük Han´ına Seyahat; 1253-1255. çev. Ergin Ayan, İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Xiu Ting. (2012). Hei Ta shi lu, Cengiz İmparatorluğu Hakkında İlk Tarih Kayıtları. haz. Mustafa Uyar, çev. Ankhbayar Danuu, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Yakubovskiy, A. Yu. (2000). Altın Orda ve Çöküşü. çev. Hasan Eren, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.