Literature and Sociological Imagination: Converging Narratives, Shared Realities

Yıl 2025, Cilt: 2025 Sayı: 2, 423 - 445, 30.07.2025

Emre Özcan , Aziz Şeker

https://doi.org/10.55543/insan.1683020

Öz

The interaction between literature and sociology, as well as literature’s persistent engagement with social problems, fosters a dynamic interplay with the concept of sociological imagination. Although often regarded as a realm of individual experience, literature constitutes a crucial epistemic terrain for apprehending social and historical structures through aesthetic means. The utilization of literary texts that explore societal issues and collective subjectivities as data in sociological research confirms this interplay, effectively establishing the sociology of literatüre as an autonomous and legitimate academic approach.
Literature offers the reader a profound sociological lens through which to interpret and make sense of society. Particularly through realist literary texts, readers are afforded the opportunity to cultivate sociological imagination-gaining depth in understanding social structures and conditions, developing sensitivity to public concerns, and acquiring historical and sociological insight through a reflexive orientation. Moreover, literature engages not only with the visible and dominant aspects of social life but also with the repressed, marginalized, and unsaid dimensions of experience, thus compelling the reader toward a critical stance. In a similar vein, sociological imagination reveals that which is concealed, operating as an epistemological mode that aims to uncover underlying social conditions and illuminate the linkages between personal troubles and public issues. Accordingly, a multilayered relationship emerges between literature and sociological imagination—one that enables the transcendence of the narrow empiricist confines often characteristic of conventional social sciences.
This study examines C. Wright Mills’ conceptualization of sociological imagination in dialogue with the functions and potentialities of literature, especially realist and socially engaged narratives. Drawing on examples from both Turkish and world literature within the tradition of social realism, the paper explores how literature and sociology may converge through a shared commitment to critique and transformation of the social order.

Anahtar Kelimeler

literature, sociology, sociological imagination, social realism

Edebiyat ve Sosyolojik İmgelem: Kesişen Anlatılar, Ortak Gerçeklikler

Öz

Edebiyatın sosyolojiyle olan etkileşimi ve sosyal problemlere olan ilgisi sosyolojik imgelemle (sociological imagination) yakın bir diyalog geliştirmesine neden olur. Bireysel deneyimlerin dünyası olarak kabul edilse de edebiyat, toplumsal-tarihsel yapı veya ilişkilere dair olguların estetik düzlemde kavranabilmesi için önemli bir olanak alanıdır. Toplumsal meseleleri ve kolektif öznellikleri işleyen edebi metinlerin sosyolojik araştırmalarda veri olarak kullanılması bu tabloyu doğrulamaktadır ki, bu durum doğrudan edebiyat sosyolojisini özerk bir yaklaşım olarak ortaya çıkarmaktadır.
Edebiyat, okurun toplumu anlamlandırması noktasında kuşkusuz sosyolojik bir enginlik sunmaktadır. Özellikle gerçekçi edebi metinler yoluyla sosyolojik imgelemi gelişen okurun toplumsal koşul ve yapılara dair derinlik kazanmasının, kamusal meselelere duyarlı hale gelmesinin yanı sıra sosyolojik bir tutum edinerek, tarihsel-toplumsal konularda iç görü elde etmesi de söz konusudur. Ayrıca edebiyat, yalnızca görünür toplumsal olgularla değil, aynı zamanda bastırılmış, dışlanmış ya da söylenmemiş olanla da ilgilendiğinden okuru eleştirel bir konuma zorlamaktadır. Sosyolojik imgelemin de edebiyatın bu işlevine benzer şekilde görünmeyeni ifşa eden, toplumsal koşulları dönüştürmeye dayalı epistemolojik bir sahası vardır. Sosyolojik imgelem, bireysel deneyimlerin ardındaki toplumsal-tarihsel bağlamları eleştiri gücüne bağlı olarak açığa çıkarır. Dolayısıyla sosyolojik imgelem ile edebiyat arasında sosyal bilimlerin dar ampirik sınırlarının aşılabildiği çok katmanlı bir ilişki mevcuttur.
Bu çalışmada, C. Wright Mills’in sosyolojik imgelem kavramsallaştırması, edebiyatla olan ortaklıkları üzerinden irdelenirken, toplumsal yapı ve ilişkilerdeki dönüştürücü/eleştirel güç ortaklığına dayalı bu ilişki, bilhassa toplumcu gerçekçi edebiyat özelinde Türk ve Dünya edebiyatından örneklere tartışılarak çözümlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

edebiyat, sosyoloji, sosyolojik imgelem, toplumcu gerçekçi edebiyat

Kaynakça

• Akpınar, S. ve Şahin, B. (2017). Orhan Pamuk’un romanlarında “öteki”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 5, (11): 332-344.
• Alver, K. (2006). Edebiyat sosyolojisi ve hayat. Sosyoloji Dergisi, 15, 105-118.
• Alver, A. (2014). Türk edebiyatında 1940’lı yıllarda yazılan bazı toplumcu gerçekçi romanların emek-sermaye bağlamında analizi. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33, 129-152.
• Arseven, T. (2020). Sabahattin Ali’nin Hanende Melek adlı öyküsünde sosyolojik imgelem. Turnalar Uluslararası Türk Dili, Edebiyat ve Kültür Dergisi, 77, 3-8.
• Atakan, Ö. (2018). Muhayyel Osmanlı: Felâtun Bey ile Râkım Efendi romanında sosyolojik imgelem. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 10, (20): 31-60.
• Atar, Ö. (2015). Yaşar Kemal ve Gabriel Garcia Marquez’i anmak. Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi (Moment Dergi), 2 (1): 363-382.
• Avcı, M.G. ve Coşkun, İ. (2022). Kemal Tahir romanlarında Türk modernleşmesini okumak: Bir sınıflama önerisi. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 42 (2): 589-612.
• Bahtin, M. M. (2021). Dostoyevski poetikasının sorunları. (Çev. C. Soydemir). İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Bauman, Z., ve Mazzeo, R. (2019). Edebiyata övgü. (Çev. A. E. Pilgir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2021). Sosyoloji ne işe yarar. (Çev. A. E. Pilgir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Batur, B. (2020). Sosyolojik yaşamak. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi (OPUS), 17 (37): 4721-4737.
• Baykurt, F. (2004). Kamplumbağalar. İstanbul: Adam Yayınları.
• Baykurt, F. (2008). Yılanların Öcü. İstanbul: Literatür Yayınları.
• Biderci Dinç, D. (2023). Maksim Gorki’in Ana ve Sabahattin Ali’nin Kuyucaklı Yusuf romanlarında toplumcu gerçekçilik. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi Özel Sayı, 1, 14-36.
• Bostan, M. (2012). C. Wright Mills’in sosyolojik anlayışı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı.
• Bourdieu, P. (1992). Les Règles de l’art: Genèse et structure du champ littéraire. Paris: Édition du Seuil
• Bulut, B. (2017). Orhan Kemal’in ‘Kanlı Topraklar’ adlı romanında sosyal meseleler. International Journal of Languages Education and Teaching, 5 (1): 149-169.
• Cuma, A. (2009). Edebiyat sosyolojisi ve karşılaştırmalı edebiyat bilimi: Sanat ve bilimin sınır ötesi etkileşimi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 81-94.
• Çelenlioğlu, A. (2020). Toplumcu gerçekçi romanlar başta olmak üzere edebi eserlerin sosyoloji alanında veri olarak kullanılabilirliği. EKEV Akademi Dergisi, 24 (81): 1-11.
• Çeliktaş, C. (2024). Edebi sosyolog Kemal Tahir. Journal of Literature and Humanities, 73, 18-27.
• Çoban, F. (2021). Dostoyevski politikalarının sorunları. Ankara: Nika Yayınları.
• Çoruk, A. Ş. (2021). Gündelik hayat tarihine kaynak olarak popüler romanlar. Büyükarman, D.A, Şahin, S. vd. (Yay. Haz). Edebiyatın izinde edebiyat ve gündelik hayat içinde (13-22). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Demir, E. (2022). Orhan Pamuk’un romanlarında göç, kültür ve kimlik ilişkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 73, 100-113.
• Dubois, J. (1978). La institución de la literatura. Mexiko: Ediciones Siglo XXI.
• Eagleton, T. (1976). Marxism and literary criticism. Londra: Methuen.
• Fildiş, B. (2016). Bir yöntem olarak C. Wright Mills’in toplumbilimsel düşün’ünü çözümlemek. The Journal of Academic Social Science Studies, 51, 139-156.
• Fischer, E. (1993). Sanatın gerekliliği. (Çev. C. Çapan). Ankara: Verso Yayıncılık.
• Giddens, A. (2009). Sociology. Londra: Polity Press.
• Goldmann, L. (1964). Towards a sociology of the novel. Londra: Tavistock Publications.
• Jameson, F. (2005). Archaeologies of the future: The desire called utopia and other science fictions. Londra: Verso.
• Lekesizalın, F. (2021). Ekonomik ve toplumsal dönüşüm: ‘Para ağı’ ve edebiyat. A. Şeker ve E. Özcan (Ed.). Edebiyat sosyolojisini güncel kılmak. Temel yaklaşımlar, toplumsal-politik dönüşümler, incelemeler içinde (89-106). Ankara: Nika Yayınları.
• Lukács, G. (1962). The theory of the novel. Cambridge: MIT Press.
• Maalouf, A. (2017). Çivisi çıkmış dünya. Uygarlıklarımız tükendiğinde. (Çev. O. Türkay). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Macherey, P. (1978). A theory of literary production. New York: Routledge.
• Marquez, G. (2017). Yüzyıllık Yalnızlık. (Çev. S. Selvi). İstanbul: Can Yayınları.
• Mills, C. W. (2016). Sosyolojik tahayyül. (Çev. Ö. Küçük). İstanbul: Hil Yayınları.
• Narlı, M. (2020). Orhan Kemal’in romancılığının nitelikleri/yenilikleri. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4, (3): 33-44.
• Oruç, O. (2020). Orhan Kemal’in Bereketli Topraklar Üzerinde ve Gurbet Kuşları adlı romanlarında taşralı insanın değişim süreci. Mavi Atlas, 8 (2): 507-516.
• Silone, I. (2000). Fontamara. (Çev. S. Ali). İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Şahin, V. ve Topdaş, F. (2016). Toplumsal gerçekçilik bağlamında Yaşar Kemal’in ‘Dağın Öte Yüzü’ üçlemesi.
• Journal of Turkish Language and Literature, 2 (1): 463-482.
• Şeker, A. (2019). Yaşar Kemal’in romanlarında ekososyoloji. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 23, (1): 158-176.
• Şeker, A. ve Özcan, E. (2021). Toplumcu gerçekçi edebiyat odağında Gazap Üzümleri’nde toplumsal cinsiyet rolleri ve kadın gerçekliği. Humanitas, 9 (18), 253-272.
• Şeker, A. (2023). İstanbul’un kentleşme deneyiminin edebiyatçı tanıklığı: Yaşar Kemal. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, 6 (12): 275-293.
• Tecim, E. (2015). Peyami Safa romanlarında sosyolojik imgelem. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 34, 193-206.
• Tekeli. S. (2022). Toplumcu gerçekçi bir romana temaları açısından genel bir bakış: Durgun Don örneği. Current Perspectives in Social Sciences, 26 (1): 94-100.
• Tilman, R. (1984). C. Wright Mills: A native radical and his American intellectual roots. Pensilvanya: Pennsylvania State University Press.
• Ulutaş, N. (2024). Yaşar Kemal’in romanlarında insan hakları ve bürokratik yozlaşma. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28, 418-428.
• Ümit, A. (2024). Yırtıcı Kuşlar Zamanı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Wellek, R. & Warren, A. (1949). Theory of literature. New York: Harcourt, Brace & World.
• Williams, R. (1977). Marxism and literature. Oxford: Oxford University Press.
• Yılmaz Altun, Ö. (2021). Toplumcu gerçekçilik ve Kemal Tahir romanından toplumu okumak. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 7 (15): 135-164.