HARP YILLARINDA SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİNDE BİR PORTRE: MEHMET ATA BEY

Yıl 2022, , 267 - 288, 16.12.2022

Mustafa Ersagun Dalan

https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1156418

Öz

Öğrenim hayatına Nevşehir İptidai Mektebinde başlayan Mehmet Ata Bey, orta öğrenimi Karaman Rüştiyesinde tamamlamıştır. Daha sonra İstanbul Mercan İdadisini bitirmiş ve 1905 Temmuzunda Mülkiye Mektebinin yüksek kısmından mezun olmuştur. 1 Eylül 1908 tarihinde Ürgüp Kaymakamlığı’na tayin olması ile devlet memuriyetine başlamıştır. Karaağaç, Aziziye ve Karaman da Kaymakamlık yapan Mehmet Ata Bey, Eylül 1913’te Sivas Vilayeti Mektupçuluğuna atanmıştır. Ardından Yozgat ve Maraş Mutasarrıflıklarına getirilmiştir. Mehmet Ata Beyin Maraş Mutasarrıflığı görevi devam ederken Osmanlı Mebusan Meclisinin son dönemi için yapılan seçimlerde Niğde mebusu olarak seçilmiştir. Mehmet Ata Bey, Osmanlı Mebusan Meclisinde 9 Şubat 1920 tarihli dokuzuncu oturumdan itibaren aktif rol almış, kısa süren mebusluk süresince bir takrir, bir sual takriri ve bazı önemli konular üzerine konuşmalar yapmıştır. Mebusan Meclisinin feshi sonrası Heyeti Temsiliye’nin çağrısına uyarak TBMM’ye Niğde mebusu olarak katılmıştır. Birinci Mecliste iki kez Dâhiliye Vekilliğine seçilmiştir. TBMM’nin II. ve III. dönemlerinde de Niğde mebusu seçilmiş, 1933 tarihinde vefat etmiştir. Bu çalışmada, yeni belgeler ışığında Mehmet Ata Beyin hayatı ve siyasi faaliyetleri Osmanlı Arşivi, TBMM kayıtları, Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri, Emekli Sandığı Arşivi ve diğer tetkik eserlerden yararlanılarak değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Ata Bey, TBMM, Osmanlı Mebusan Meclisi, Niğde

A Portrait in the Last Ottoman Parliament During the War Years: Mehmet Ata Bey

Öz

Mr. Mehmet Ata, who started his education life in Nevşehir Primary School, completed his secondary education in Karaman Junior High School. Then, he graduated from Istanbul Mercan High School and completed the higher part of the Civil School in July 1905. When he was appointed to Ürgüp District Governorship on September 1, 1908, he started his civil service. Mr. Mehmet Ata, who was the district governor in Karaağaç, Aziziye, and Karaman, was appointed to Sivas Province Letter Office in September 1913. He was then promoted to the Yozgat and Maraş Lieutenant Governorships. Mr. Mehmet Ata was elected as the deputy of Niğde in the elections held for the last term of the Ottoman Parliament while he was working as the Governor of Maraş. Mr. Mehmet Ata took an active role in the Ottoman Parliament from the 9th session on February 9, 1920, and during the short period of his deputyship, he gave speeches one report, one question, and some important issues. After the dissolution of the First Parliamentary Assembly, he followed the call of the Representation and joined the Grand National Assembly of Turkey (GNAT) as a deputy from Niğde. He was elected twice as the Minister of Internal Affairs in the First Assembly. He was elected as the deputy of Niğde during the II. and III. period of GNAT and died in 1933. In this study, within the scope of new documents, the life and political activities of Mr. Mehmet Ata were examined by using the Ottoman Archive, the records of the Turkish Grand National Assembly, the reports of First Parliament, the Retirement Fund Archive, and other research.

Anahtar Kelimeler

Mr. Mehmet Ata, Turkish Grand National Assembly, Ottoman Parliamentary Assembly, Ottoman Parliamentary Assembly

Kaynakça

• BOA, FK. BEO., DN. 4309, GN. 323135, T. (18/L/1332)
• BOA, FK. BEO., DN. 4458, GN. 334338, T. (12/Ca/1335)
• BOA, FK. DH. ŞFR., DN. 434, GN. 51, T. (09/Te/1330)
• BOA, FK. DH. ŞFR., DN. 96, GN. 288, T. (23/Ca/1337).
• BOA, FK. İ. DH., DN. 1509, GN. 1332/L-08, T. (17/L/1332)
• BOA, FK. İ.DUİT., DN. 42, GN. 50, T. (11/Ca/1335)
• Mehmet Ata Bey’in Emeklilik Sicil Dosyası: VH000278.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre 4, Cilt 1.
• TBMM Arşivi, Devre 1, Sicil No: 359.
• TBMM Zabıt Cerideleri, Devre 1-Devre 4.
• AHMAD, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2012.
• AKBIYIK, Yaşar, “Milli Mücadele’de Güney Cephesi”, Türkler, C. 15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 811-819.
• AKBIYIK, Yaşar, Milli Mücadelede Güney Cephesi (Maraş), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1971, C. 2.
• BAĞDADLILAR, Adil, Uzunoluk (İstiklal Harbinde Kahramanmaraş), Toker Matbaası, 1974.
• BAŞTÜRK, Sadettin, “Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Ali Emiri Efendi’nin Sicil Kaydı”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 12, S. 45, Bahar 2013.
• ÇAMUR, Selma, Birinci Meclis’te Niğde Milletvekilleri ve Siyasi Faaliyetleri, Niğde Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Niğde, 2009.
• ÇANKAYA, Ali, Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (Mülkiye Şeref Kitabı), C. 3, Mars Matbaası, Ankara, 1968-1969.
• ÇOKER, Fahri, Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve TBMM 1. Dönem 1919-1923, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara, 1995.
• DEMİREL, Ahmet, Birinci Meclis’te Muhalefet İkinci Grup, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995.
• DOĞAN, Hamdi, “Milli Mücadele’de Nevşehir ve Çevresi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü AtatürkYolu Dergisi, S. 49, Bahar 2012, s. 57-73.
• EYİCİL, Ahmet, “Maraş Savunması”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 21/S. 61, 2005, s. 47-75.
• EYİCİL, Ahmet, Yakınçağda Kahramanmaraş, Ukde Yayınları, Kahramanmaraş, 2009.
• EZHERLİ, İhsan, Türkiye Büyük Millet Meclisi (1920-1992) ve Osmanlı Meclisi Mebusanı (1877-1902), TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları No: 54, Ankara, 1998.
• FROMKİN, David, Barışa Son Veren Barış Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı? 1914-1922, (Çev.: Mehmet Harmancı), Sabah Kitapları, İstanbul, 1993.
• GOLOĞLU, Mahmut, Üçüncü Meşrutiyet 1920, Ankara, 1970.
• GÖKHAN, İlyas, Başlangıçtan Kurtuluş Harbine Kadar Maraş Tarihi, Öncü Basımevi, Kahramanmaraş, 2011.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, Sürgünden Soykırıma Ermeni İddiaları, Babıali Yayıncılık, İstanbul, 2008. İlk Meclis Anketi-Birinci Dönem TBMM Milletvekillerinin Gelecekten Bekledikleri, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara 2004.
• KAİSER, Hilmar, “Ermeni Sürgünleri Asimilasyonu (1915-1917)”, Yılmaz, Altuğ (Ed.), Müslümanlaştırılmış Ermeniler, Mas Matbaacılık, İstanbul, 2015, s. 226-242.
• KARACA, Taha Niyazi, Son Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2004.
• KOÇAK, Cemil (Ed.), Birinci Meclis, Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1998.
• ORBAY, Rauf, Cehennem Değirmeni Siyasi Hatıralarım, Emre Yayınları, İstanbul, 2000, C. 1.
• ORBAY, Rauf, Cehennem Değirmeni Siyasi Hatıralarım, Emre Yayınları, İstanbul, 2000, C. 2.
• ŞIVGIN, Hale, “Mustafa Kemal’in Maraş’ın Kurtuluşu İçin Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 4/S. 11, 1988, s. 481-494.
• TÜRKMEN, İsmet, İlk Dâhiliye Vekillerimizden Mehmet Ata Bey’in Siyasi Faaliyetleri (1920-1923), Türk İdare Dergisi, S. 484, Haziran 2017, s. 379-402.
• TÜRKMEN, İsmet, İsmail Fazıl Paşa Askeri-Siyasi Hayatı ve Fikirleri (1856-1921),Altınpost Yayıncılık, Ankara, 2015.
• ÜNAL, Tahsin, Atatürk ve Milli Mücadele, Berikan Yayınevi, Ankara, 2001.
• YAKAR, Serdar, Maraş Milli Mücadelesinde Bayrak Olayı ve Aşıklıoğlu Hüseyin, Öncü Basımevi, Kahramanmaraş, 2012.
• YETİŞGİN, Mehmet, “Ermenilerin Maraş’tan Ayrılmaları, 1920-1922”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 20/S. 58, 2004, s. 65-81.
• AÇIKEL, Ali, “2. Abdülhamid Devri Eğitim Politikası’nın Taşraya Yansıması: Yozgat Sancağı Örneği”, 1. Uluslararası Bozok Sempozyumu (5-7 Mayıs 2016), s. 609-628.
• ATAM, Şenay, “Sicil-i Ahval Defterlerine Göre Nevşehir Doğumlu Memurların Sosyo-Kültürel Durumları (1879- 1909)”, 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, Cilt 7, Ankara 2012, s. 359-399.
• DOĞAN, Orhan, “Milli Mücadele Dönemi’nde Maraş’ta Müdafaa-i Hukuk Örgütlenmesi ve Kuva-yı Milliye’nin Kuruluş ve Faaliyetleri”, Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu (25-27 Aralık 2013/Gaziantep), Ankara 2015, s. 161-181.
• KARAYAMAN, Mehmet, “Yozgat Merkez ve Kazalarında Hilal-İ Ahmer Cemiyetinin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, 1. Uluslararası Bozok Sempozyumu (5-7 Mayıs 2016), s. 156-175.
• ÖZTÜRK, Gülin, “Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisinde Nevşehirli Niğde Mebusu Ata Bey”, 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, C. 3, Ankara 2012, s. 289-311.