Sağlık ve Sosyoekonomik Statü Bazı Sağlık Göstergelerine Göre Sosyoekonomik Statü Farklarının İncelenmesi

Year 2020, Volume: 10 Issue: 4, 289 - 322, 15.12.2020

İhsan Kutlu

Abstract

Sağlık pek çok sosyal faktörün etkisine açıktır ve sağlığın toplumsal yapı içerisindeki dağılımı incelendiğinde sosyoekonomik statüyle birlikte farklılaştığı görülmektedir. Bu bağlamda çalışmanın konusu, sosyoekonomik statü ile sağlık/hastalık arasındaki ilişki olarak belirlenmiştir. Çalışmanın amacı; sağlık göstergelerine göre sosyoekonomik statü değişkeninin insanlar arasındaki farklılaşmasını incelemektir. Nicel bir araştırma metoduyla kesitsel tipte ilişkisel bir tarama gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın evrenini 2018 yılı 18 yaş üzeri kentsel Türkiye nüfusu oluşturmaktadır. İBBS 1 düzeyinde adrese dayalı biçimde 12 ilde toplam 730 katılımcıya ulaşılmış ancak 648 kişinin sosyoekonomik statü puanları hesaplanabilmiştir. Çalışmada veri toplama aracı olarak içerisinde sağlıkla ilgili çeşitli soruların bulunduğu soru formunun yanı sıra sosyoekonomik statüyü ölçebilmek için TÜSES (Türkiye Sosyoekonomik Statü) Ölçeği kullanılmıştır. Araştırmada ulaşılan kişilerin özelliklerinin tanıtılabilmesi için betimsel istatistikler; sağlık ve sosyoekonomik statü farklılaşmasını gösterebilmek içinse bağımsız gruplar t testi, tek yönlü varyans analizi ve çoklu karşılaştırma testleri kullanılmıştır. Yapılan incelemeler sonucunda bazı sağlık göstergeleri ile sosyoekonomik statü arasında farklar tespit edilmiş ve sağlık göstergeleri bakımından pozitif konumda olan kişilerin sosyoekonomik statü bakımından da daha iyi puanlara sahip olduğu görülmüştür. Sağlığın sosyoekonomik statülerle ilişkisi göz önünde bulundurularak sağlığın toplumsal hayatta daha dengeli şekilde dağılması için sosyal boyutunun daha fazla ön plana çıkarılması ve konuyla ilgili bütüncül sosyal politikaların geliştirilmesi gerektiği önerilmektedir.

Keywords

Sosyoekonomik statü, sağlık, hastalık, eşitsizlik, sınıf, tabakalaşma.

Health and Socioeconomic Status: Examination of Differences in Socioeconomic Status According to Some Health Indicators

Abstract

Health is open to the influence of many social factors, and when the distribution of health within the social structure is examined, it appears that it differs with socioeconomic status. In this context, the subject of the study was determined as the relationship between socioeconomic status and health / disease. The aim of the study is to examine the differentiation of the socioeconomic status variable among people according to health indicators. A cross-sectional relational screening was carried out with a quantitative research method. The universe of the study is over 18 years of age the urban population in Turkey 2018. At the NUTS 1 level, a total of 730 participants were reached in 12 provinces based on addresses, but the socioeconomic status scores of 648 people could be calculated. In the study, the TUSES (Turkey Socioeconomic Status) Scale was used to measure socioeconomic status as well as the question form with various health-related questions as a data collection tool. Descriptive statistics for introducing the characteristics of the people reached in the research; Independent groups t test, one-way analysis of variance and multiple comparison tests were used to demonstrate health and socioeconomic status differentiation. As a result of the examinations, differences were found between some health indicators and socioeconomic status, and it was seen that people who were positive in terms of health indicators also had better scores in terms of socioeconomic status. Considering the relation of health with socioeconomic status, it is suggested that the social dimension of health should be brought to the fore and that holistic social policies should be developed in order to distribute health in a more balanced way in social life.

Keywords

Socioeconomic status, health, disease, inequality, class, stratification

References

• Aba, G. ve Ateş, M. (2015). Sağlıkta eşitsizlikler. İstanbul: Beta.
• Adak, N. (2016). Sağlıkta sosyal problemler. N. Adak (Ed). Sosyal problemler sosyolojisi: Dünyadan ve Türkiye’den örnekler içinde (ss. 99-133). Ankara: Siyasal.
• Adak, N. Ö. (2015). Sağlık sosyolojisi kadın ve kentleşme. Ankara: Siyasal.
• Akalın, M. A. (2015). Sağlığa ve hastalığa toplumcu yaklaşım. İstanbul: Yazılama.
• Avşar, H. (2010). Yetişkinlerde sosyoekonomik durum, ekonomik çevre ve şişmanlık arasındaki ilişki. Yüksek lisans tezi. Ankara: Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beslenme ve Diyetetik Programı.
• Aydın, K. (2011). Türkiye’de alkollü içki kültürü ve hanehalkı alkol harcamaları. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(38), 335-347.
• Aydın, K. (2019). Yaşam koşulları ve sağlık hastalık algıları. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 22(1), 32-68.
• Baloğlu, B. (2005). Sağlık ve sosyal sınıflar. Sosyoloji Konferansları, 31, 145-159.
• Belek, İ. (1998). Sınıf sağlık eşitsizlik. İstanbul: Sorun.
• Belek, İ. (2004). Sosyoekonomik konumda ve sağlıkta sınıfsal eşitsizlikler Antalya’da beş yıllık bir araştırma. Ankara: Türk Tabipleri Birliği.
• Browne, K. (2015). Sosyolojiye giriş. İstanbul: Say.
• Budak, F. (2019). Sağlık ve sağlık statüsü belirleyicileri. F. Budak (Ed.). Sağlık statüsü belirleyicileri içinde (ss. 23-40). Ankara: Siyasal.
• Ceylan, A. (2016). Manisa’da küçük nüfus bölgelerinde sosyoekonomik durumun hastalık ve ölüm hızlarına etkisi. Uzmanlık tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı.
• Cirhinlioğlu, Z. (2015). Sağlık sosyolojisi. Ankara: Nobel Akademik.
• County Health Ranking Model. (2014). County health rankings model. https://www.countyhealthrankings. org/explore-health-rankings/measures-data-sources/county-health-rankings-model adresinden erişilmiştir.
• Çelik, Ş. (2013). Kümeleme analizi ile sağlık göstergelerine göre Türkiye’deki illerin sınıflandırılması. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 14(2), 175-194.
• Çelik, Y. (2019). Sağlık ekonomisi. Ankara: Siyasal.
• Demiral, Y., Soysal A., Kılıç, B., Uçku, R., Bilgin, A. C., Karakuş N. ve Ünal B. (2007). İzmir Konak ilçesinde 20 yaş ve üzeri nüfusta sosyoekonomik göstergeler ve koroner kalp hastalığı ilişkisi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(1), 27-40.
• Dünya Bankası. (2020a). Life expectancy at birth, total (years). https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN. LE00.IN?+end=2017&start=1960&view=chart adresinden erişilmiştir.
• Dünya Bankası. (2020b). Mortality rate, infant (per 1,000 live births). https://data.worldbank.org/indicator/ SP.DYN.IMRT.IN?+end=2017&start=1960&view=chart adresinden erişilmiştir.
• Ergin, I. (2014). Obezitede sağlık eşitsizlikleri ve Türkiye’ye dair bir değerlendirme. Toplum ve Hekim Dergisi, 29(2), 83-90.
• Gönç-Şavran, T. (2020). Sağlık sosyolojisinde temel yaklaşımlar ve teoriler. İ. Öz ve M. Özben (Ed.). Sağlık sosyolojisi içinde (ss. 67-89) Erzurum: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• Gönç, T. ve Suğur, N. (2015). Güneş girmeyen eve doktor girer (mi?): Sağlık hizmetlerinde koşullar, tercihler ve nedenler üzerine. D. Alptekin (Ed.). Hasta toplum: Cinsiyetçilik, tıbbileştirme ve tüketime dair sağlık çözümlemeleri içinde (ss. 1-37). Ankara: Nobel Akademik.
• Gönç, T. (2016). Sınıf, sağlık, eşitsizlik. N. Adak (Ed.). Sağlık sosyolojisinde güncel tartışmalar içinde (ss. 61- 3). Ankara: Nobel.
• Güneş, Z. N. A. ve Tekgüç, H. (2016). Türkiye’de sağlık ve tabakalaşma: Eşitsizliklerinin sağlıkta tabakalaşmaya etkisi. L. Sunar (Ed.). Türkiye’de toplumsal tabakalaşma ve eşitsizlik içinde (ss. 367-383). Ankara: Matbu Kitap.
• Hayran, O. (2012). Sağlık ve hastalık. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, 23, 82-85.
• Jarvis, M. J. ve Wardle, J. (2009). Kişisel sağlık davranışlarında sosyal kalıplanma: Sigara içme durumu. M.
• Marmot ve R. G. Wilkinson (Ed.). Sağlığın sosyal belirleyicileri içinde (ss. 257-272). İstanbul: İnsev. Kaplan, Y. ve Akkaya, C. (2013). Toplumsal tabaka farklılıklarının spora yansıyan sonuçları (Antalya örneği).
• Mediterranean Journal of Humanities, 3(2), 143-158. Kızılçelik, S. (1995). Kırsal kesim ve kentsel kesimdeki sağlık sisteminin sosyolojik açıdan karşılaştırmalı olarak incelenmesi. Doktora tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi SBE. Koçoğlu, D. (2006). Konya kent merkezinde sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve yaşam kalitesinde sağlıkta sosyoekonomik eşitsizlikler. Yüksek lisans tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. KONDA. (2016).
• Macintyre, S. (1998). Black raporu. Toplum ve Hekim Dergisi, 13(3), 222-235.
• Marshall, G. (2003). Sosyoloji sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat.
• Nesanır, N., Dinç, G., Cambaz, S., Baysan, P., Şerifhan, M., Deveci, Ş., Pala, T. ve Özcan, C. (2010). Sosyal sınıfın ve sağlık güvencesinin Manisa’daki sağlık hizmet kullanımı üzerine etkisi: Bir eşitsizlik araştırması. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi, 30(4), 1263-71.
• Oskay, Ü. (1993). Medikal sosyolojide bazı kavramsal açıklamalar. Sosyoloji Dergisi, 4, 89-140.
• Özen, S. (1994). Sağlık ve sosyo-kültürel yapı değişkenleri. Sosyoloji Dergisi, 5, 133-145.
• Özer, Ö. (2019a). Sağlık sosyolojisinde temel kavramlar. Ö. Özer ve F. Şantaş (Ed.). Sosyolojik boyutlarıyla sağlık içinde (ss. 1-21). Ankara: Nobel Akademik.
• Özer, Ö. (2019b). Sağlık statüsü belirleyicisi olarak yaşam tarzı. F. Budak (Ed.). Sağlık statüsü belirleyicileri içinde (ss. 171-188). Ankara: Siyasal.
• Sağlık Bakanlığı. (2011). Sağlığın teşviki ve geliştirilmesi sözlüğü. Ankara: Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Bakanlık Yayını No: 814.
• Sarı, Ö. ve Atılgan, K. G. (2012). Sağlık sosyolojisi: Hastalık ve sağlığa ilişkin kavramsal tartışmalar. Konya: Karatay Akademi.
• Sunar, L. vd. (2016). Türkiye sosyo-ekonomik statü endeksi geliştirme projesi. TÜBİTAK Proje Raporu.
• Sunar, L. (2018). Sosyal tabakalaşma: Kavramlar, kuramlar ve temel meseleler (1. Baskı). Ankara: Nobel Akademik.
• Şavran, T. G. (2010). Toplumsal eşitsizlikler ve sağlık: Eskişehir’de sosyolojik bir araştırma. Doktora tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekin, A. (2007). Sağlık-hastalık olgusu ve toplumsal kökenleri (Burdur örneği). Yüksek lisans tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi SBE.
• TÜİK. (2016). Türkiye sağlık araştırması mikroveri. Veriler TÜİK’ten temin edilmiştir.
• TÜİK Hayat Tabloları. (2018). İstatistikler. http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1100 adresinden erişilmiştir.
• TÜİK Ölüm İstatistikleri. (2019). İstatistikler. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=114&locale=tr adresinden erişilmiştir.
• Türk Toraks Derneği. (2016). Toplumsal sağlık sadece tıbba indirgenebilir mi? https://www.toraks.org.tr/halk/ News.aspx?detail=3238 adresinden erişilmiştir.
• Türkdoğan, O. (2016). Toplumsal yapı ve sağlık-hastalık sistemi. İstanbul: Çizgi.
• Türkkan, A. (2005). Uludağ üniversitesi-Nilüfer belediyesi Fethiye halk sağlığı eğitim ve araştırma merkezi bölgesinde sosyoekonomik açıdan farklı iki bölgede sağlıkta eşitsizlikler ve bunu etkileyen etmenler. Doktora tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• WHO. (1948). Official records of the world health organzation, No 2. International Health Conference Held In New York From 19 June To 22 July 1946.
• Yüksel, M. (2012). Sosyal tabakalaşma ve spor ilişkisi: İstanbul örneği. Doktora tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Yüksel, M. (2016). Türkiye’de tabakalaşma ve spor. L. Sunar (Ed.). Türkiye’de toplumsal tabakalaşma ve eşitsizlik içinde (ss. 417-442). Ankara: Matbu Kitap.