Toplum ve Doğa İkiliğinden Örgüt Sosyolojisine Bakış

Year 2025, Volume: 15 Issue: 1, 46 - 77, 07.03.2025

Gözde Geçimli

https://doi.org/10.12658/M0754

Abstract

Örgüt sosyolojisi alanında ilk çalışmalardan günümüze dek doğa ve toplum etkileşiminin belirleyiciliği göz ardı edilemez bir boyut kazanmıştır. Başlangıçta doğa ve toplum ilişkisi, analojik bir bağlamda değerlendirilmiş olsa da zamanla bunun analojiden öte organik bir ilişki sergilediği ortaya çıkmıştır. Bu nedenle bu çalışma, doğa ve toplum arasında kurulan ilişkinin, örgüt sosyolojisinin temel kuramlarının şekillenmesindeki güçlü etkisini merkeze almaktadır. Çünkü bu merkez, doğa ve topluma dair yeni bilgilerden yola çıkarak kurulacak yeni ilişkilerin, sosyolojik perspektifle mevcut örgütlenme biçimlerini analiz ederken dikkate alınması gerekliliğinin altını çizmektedir. Ayrıca söz konusu etkinin ortaya koyduğu bağlam üzerinden hareket etmek, örgüt sosyolojisi tarihinde geliştirilen teorilerin ve paradigmaların örgütlenmesinde de yine doğa ve toplum ikiliğinin ne denli önemli olduğunu gösterecektir. Bu doğrultuda bu inceleme, örgüt teorisi literatüründeki söz konusu düalizmi görünür kılacak şekilde biyoloji ve sosyoloji analojisi kapsamında sınırlandırılmıştır. İlgili sınırlandırma ve incelemeler kuramsal tartışmanın seyrini takip etmeyi kolaylaştıracak şekilde tarihsel bölümlere ayrılarak ele alınmıştır. Dolayısıyla çalışma, 20. yüzyılın başından günümüze dek örgüt teorilerinin gelişimlerinde rol oynayan doğa bilimsel ve sosyal bilimsel etkileri incelemeye odaklanmıştır. Bu odak, doğa ve toplum bağlantısı üzerinden kurulan analojik ve organik ilişkinin örgüt sosyolojisi kapsamındaki belirleyici gücünü ön plana çıkararak, alandaki yeni tartışma ve analizlere katkı sağlayan bir zemin oluşturmaya imkan verecektir.

Keywords

Örgüt Sosyolojisi, Örgüt Teorisi, Endüstri Sosyolojisi, Evrimsel Sosyoloji, Sosyal Örgütlenme, Doğa ve Toplum

A View of Organizational Sociology from the Duality of Society and Nature

Abstract

From the earliest studies in organizational sociology to the present day, the decisive interaction between nature and society has gained undeniable significance. Initially assessed in an analogical context, the relationship between nature and society has gradually been recognized as exhibiting an organic connection beyond mere analogy. For this reason, this study focuses on the strong impact of the relationship between nature and society in shaping the basic theories of organizational sociology. Because this center underlines the necessity of taking into account the new relationships to be established based on new information about nature and society when analyzing existing forms of organization from a sociological perspective. Additionally, examining the context of this influence will demonstrate the importance of the nature-society duality in the organization of theories and paradigms throughout the history of organizational sociology. In this regard, this examination is delimited within the analogy of biology and sociology to highlight the aforementioned dualism in the organization theory literature. The relevant delimitation and analyses have been addressed by dividing them into historical sections to facilitate the tracking of the theoretical discussion. Consequently, the study focuses on examining the natural and social scientific influences that have played a role in the development of organizational theories from the early 20th century to the present. This focus aims to lay a foundation for new discussions and analyses in the field by highlighting the determining power of the analogical and organic relationship between nature and society within the realm of organizational sociology.

Keywords

Organizational Sociology, Organization Theory, Industrial Sociology, Evolutionary Sociology, Social Organization, Nature and Society

References

• Abrahamson, E. (2011). The iron cage: Ugly, uncool, and unfashionable. Organization Studies, (32)5. 615-629. https://doi.org/10.1177/0170840611405425
• Adorno, T. W. (2005). Minima moralia. O. Koçak & A. Doğukan (Çev.). Metis Yayınları.
• Adorno, T. W. & Horkheimer, M. (2014). Aydınlanmanın diyalektiği. N. Ülner & E. Ö. Karadoğan (Çev.). Kabalcı Yayıncılık.
• Aka, A. (2010). “Örgüt ve sosyal ağlar”. F. Merter & M. Talas (Ed.) Sosyoloji içinde (ss. 274-285). Lisans Yayıncılık.
• Akbıyık, M. (2023). Küçük gruplar sosyolojisinin sosyolojideki yerine ilişkin bir değerlendirme. İstanbul University Journal of Sociology, 43(1), 98-109. https://doi.org/10.26650/SJ.2023.43.1.0039
• Aksu, B. (2022). Hüseyin Leblebici’nin gözünden örgüt kuramı alanının gelişimi. Ş. Özen (Der.) Örgüt kuramı çalışmaları içinde (s. 55-70). İmge Kitabevi.
• Barnard, C. & Andrews, K. R. (1971). The functions of the executive. Harvard University Press.
• Barnard, C. (1948). Organization and management. Harvard University Press.
• Baum, J. A. C. (1999). Organizational ecology. S. R. Cleeg & C. Hardy (Eds.), Studying organization: Theory and method içinde (s. 71-108). Sage Publications.
• Bekmezci, M. & Boztoprak, H. (2023). Örgüt kültürü: Kavramlar, modeller ve ölçüm araçları. Nobel Yayıncılık.
• Berger, P. & Luckmann, T. (2008). Gerçekliğin sosyal inşası. V. S. Öğütle (Çev.). Paradigma Yayıncılık.
• Blau, P.M. (1955). The dynamics of bureaucracy. University of Chicago Press.
• Blau, P. M. (1964). Exchange and power in social life. John Wiley & Sons.
• Blau, P. M. (1974). On the nature of organizations. Wiley.
• Blau, P. M. & Scott, W. R. (1962). Formal organizations: A comparative approach. Stanford Business Books.
• Bozkurt, V. (2014). Endüstriyel ve post-endüstriyel dönüşüm. Ekin Basım Yayın.
• Bozkurt, V. (2020). Değişen dünyada sosyoloji. Ekin Kitabevi Yayınları.
• Burrell, G. & Morgan, G. (2019). Sociological paradigms and organisational analysis. Routledge.
• Childe, V. G. (1994). Toplumsal evrim. C. Balcı (Çev.). Alan Yayıncılık.
• Childe, V. G. (2006). Kendini yaratan insan. F. Ofluoğlu (Çev.). Varlık Yayınları.
• Childe, V. G. (2009). Tarihte neler oldu?. A. Şenel & M. Tunçay (Çev.). Kırmızı Yayınları.
• Clegg, S. & Baumeler, C. (2010). Essai: From iron cages to liquid modernity in organization analysis. Organization Studies, (31)12. 1713-1733.
• Conley, D. & Fletcher, J. (2017). The genome factor: What the social genomics revolution reveals about ourselves, our history, and the future. Princeton University Press.
• Courpasson, D. (2000). Managerial strategies of domination: Power in soft bureaucracies. Organization Studies, (21)1. 141-161.
• Coşkun, R. (2023). ‘Sevkülidare ve teşkilat’tan’ ‘yönetim ve organizasyon’a: Bir bilimsel disiplinin soyağacını oluşturma girişimi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, (s. 167-186). https://doi.org/10.18657/yonveek.1200120
• Çil, U. (2022). Türkiye’de yönetim ve organizasyon çalışmalarının güncel görünümü. Ş. Karabulut (Der.). Bilimsel gelişmeler ışığında yönetim ve strateji araştırmaları içinde, (s. 93-108). Ekin Yayınevi.
• DiMaggio, P. J. & Powell, W. W. (1991). New institutionalism in organizational analysis. University of Chicago Press.
• Dirlik, S. (2022). Örgüt ve yönetim araştırmalarında Atlantik bölünmesi: 1980-2009 dönemi boyunca kuzey Amerika ve Avrupa araştırmalarındaki merkezi kuramsal yaklaşımların tarihsel karşılaştırılması. Ş. Özen (Der.). Örgüt kuramı çalışmaları içinde (s. 255-316). İmge Kitabevi.
• Dirlik, S., Özen, Ş., Erdil, S. E., Çetin, Ö., Türker, Y. & Yalçınkaya, A. (2024). Yönetim ve örgüt araştırmalarında toplumsal bağlam. S. Dirlik & Ş. Özen (Der.). İmge Kitabevi.
• Drucker, P. (2000). 21. yüzyıl için yönetim tartışmaları. İ. Bahçıvangil & G. Gorbon (Çev.). Epsilon Yayınları.
• Drucker, P. (1993). The new society: The anatomy of industrial order. Transaction Publishers.
• Drucker, P. (2011a). Post-Capitalist society. Routledge.
• Drucker, P. (2011b). Technology, management and society. Routledge.
• Ehrlich, P. R. & Raven, P. H. (1964). Butterflies and plants: A study in coevolution. Evolution, 18(4), 586-608. https://doi.org/10.2307/2406212.
• Etzioni, A. (1964). Modern organizations. Pearson.
• Etzioni, A. (1975). A comparative analysis of complex organizations. Free Press.
• Etzioni, A. (1993). The spirit of community. Crown Publishers.
• Fayol, H. (2005). Genel ve endüstriyel yönetim. M. A. Çalıkoğlu (Çev.). Adres Yayınları.
• Freeman, J. & Hannan, M. T. (1983). Niche width and the dynamics of organizational populations. American Journal of Sociology, 88(6). 1116- 1145.
• Gabriel, Y. (2005). Glass cages and glass palaces: Images of organization in image-conscious times. Organization (12)1. 9-27. https://doi.org/10.1177/1350508405048574
• Geçimli, G. (2023). Yeni-evrimcilik ve örgütler: Endüstri sonrası döneme geçilirken örgütlenme modellerinde yaşanan değişimler. [Doktora Tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi]. Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Gouldner, A.W. (1954). Patterns of industrial bureaucracy. Free Press.
• Grothe-Hammer, M. & Kohl, S. (2020). The decline of organizational sociology? An empirical analysis of research trends in leading journals across half a century. Current Sociology, 68(4), 419-442. https://doi.org/10.1177/0011392120907627
• Hannan, M. T. & Freeman, J. (1977). The population ecology of organizations. American Journal of Sociology, 82(5). 929- 964.
• Hannan, M. T. & Freeman, J. (1984). Structural inertia and organizational change. American Sociological Review, 49(2). 149-164. https://doi.org/10.2307/2095567
• Hannan, M. T. & Carroll, G. R. (1992). Dynamics of organizational populations density, legitimation, and competition. Oxford University Press.
• Hansen, S. B. (2023). Teknoloji felsefesi. M. Bayrak (Çev.). Ketebe Yayınları.
• Harris, M. (1979). Cultural materialism: The struggle for a science of culture. Random House.
• Hopcroft, R. L. (2019). Sociology a biosocial introduction. Routledge.
• Horkheimer, M. (2013). Akıl tutulması. O. Koçak (Çev.). Metis Yayınları.
• Keskin, H., Akgün, A. E. & Koçoğlu, İ. (2016). Örgüt teorisi. Nobel Yayıncılık.
• Kıray, M. B. (1972). Örgütleşemeyen kent. Sosyal Bilimler Derneği Yayınları.
• Kıray, M. B. (2000). Ereğli: Ağır sanayiden önce bir sahil kasabası. Bağlam Yayınları.
• Lawrence, P. R. & Lorsch, J. W. (1967). Differentiation and integration in complex organizations. Administrative Science Quarterly, 12(1). 1-47. https://doi.org/10.2307/2391211
• Lewin, A. Y. & Volberda, H. W. (1999). Prolegomena on Coevolution: A framework for research on strategy and new organizational forms. Organization Science, 10(5). 519-534.
• Lopreato, J. & Crippen, T. (2017). Crisis in sociology: The need for Darwin. Routledge.
• Lovelock, J. (2000). Gaia: A new look at life on Earth. Oxford University Press.
• Luhmann, N. (2012). Theory of society (I). R. Barrett (Çev.). Stanford University Press.
• Machlup, F. (1980). Knowledge: Its creation, distribution and economic significance. Volume I: Knowledge and Knowledge Production. Princeton University Press.
• Machlup, F. (1982). Knowledge: Its creation, distribution and economic significance, Volume II: The Branches of Learning. Princeton University Press.
• March, J. G. & Simon, H. (1993). Organizations. Wiley Blackwell.
• Levitt, B. & March, J. G. (1995). Chester I. Barnard and the intelligence of learning. O. E. Williamson (Eds.). Organization Theory From Chester Barnard to the Present and Beyond içinde (s. 11-37). Oxford University Press.
• Lewontin, R. & Levins, R. (2007). Biology under the influence: Dialectical essays on the coevolution of nature and society. Monthly Review Press.
• Locke, R. R. (1996). The collapse of the American management mystique. Oxford University Press.
• Marcuse, H. (1990). Tek boyutlu insan. A. Yardımlı (Çev.). İdea Yayınları.
• Maryanski, A. (1994). The pursuit of human nature in sociobiology and evolutionary sociology. Sociological Perspectives (37)3. 375-389. https://doi.org/10.2307/1389502
• Mayo, E. (2003). The human problems of an industrial civilization. Kenneth Thompson (Eds.). Vol. VI. Routledge.
• Meyer, J. W. & Rowan, B. (1977). Institutionalized organizations: Formal structure as myth and ceremony. American Journal of Sociology, 83(2). 340-363.
• Önder, Ç. & Üsdiken, B. (2015). Örgütsel ekoloji: Örgüt toplulukları ve çevresel ayıklama. S. Sargut & Ş. Özen (Der.). Örgüt kuramları içinde (s. 133-192). İmge Kitabevi.
• Özen, Ş. (2015). Yeni kurumsal kuram: Örgütleri çözümlemede yeni ufuklar ve yeni sorunlar. S. Sargut & Ş. Özen (Der.). Örgüt kuramları içinde (s. 237-330). İmge Kitabevi.
• Özen, Ş. & Önder, Ç. (2022). Türkiye’de örgütler ithal yönetim modellerini nasıl uyguluyor? Aslına sadakat ve göstermelik uygulama. Ş. Özen (Der.). Örgüt kuramı çalışmaları içinde (s. 345-388). İmge Kitabevi.
• Özen, Ş., Aksu. B., Arıkan, Ö. A., Bozkurt, F. G., Dirlik, S., Kor, Y. Y., Önder, Ç., Şehitoğlu Y. & Üsdiken, B. (2022). Örgüt kuramı çalışmaları. Ş. Özen (Der.). İmge Kitabevi.
• Perrow, C. (1967). A framework for the comparative analysis of organizations. American Sociological Review, 32 (2). 194-208. https://doi.org/10.2307/2091811
• Perrow, C. (1970). Organizational analysis. Wadsworth.
• Perrow, C. (1999). Normal accidents: Living with high-risk technologies. Princeton University Press.
• Perrow, C. (2014). Complex organizations: A critical essay. Echo Point Books & Media.
• Pfeffer, J. (1997). New directions for organization theory. Oxford University Press.
• Pfeffer, J., Salancik, G. R. & Leblebici, H. (1976). The effect of uncertainty on the use of social ınfluence in organizational decision making. Administrative Science Quarterly, 21 (2). 227-245. https://doi.org/10.2307/2392044
• Ritzer, G. (2011). Toplumun McDonaldlaştırılması. Ş. S. Kaya (Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Rosenberg, A. (2015). The biological character of social theory. J. H. Turner, R. Machalek, & A. Maryanski (Eds.). Handbook on Evolution and Society Toward an Evolutionary Social Science içinde, (ss. 31-59). Paradigm Publishers.
• Runciman, W. G. (2009). The theory of cultural and social selection. Cambridge University Press.
• Sargut, A. S. & Özen, Ş. (2015). Örgüt kuramlarına genel bakış: Karşılaştırmalı bir çözümleme. A. S. Sargut & Ş. Özen (Ed.). Örgüt kuramları içinde (s. 11-34). İmge Kitabevi.
• Sargut, A. S., Özen, Ş., Gökşen, N. S., Oğuz, F., Önder, Ç., Üsdiken, B. & Yıldırım, E. (2015). Örgüt kuramları. A. S. Sargut & Ş. Özen (Ed.). İmge Kitabevi.
• Salancik, G. R. & Pfeffer, J. (1978). Uncertainty, secrecy, and the choice of similar others. Social Psychology, 41 (3). 246-255. https://doi.org/10.2307/3033561
• Scott, W. R. (2004). Reflections on a half-century of organizational sociology. Annual Review of Sociology (30). 1-21. https://doi.org/10.1146/annurev.soc.30.012703.110644
• Scott, W. R. & Davis, G. F. (2016). Organizations rational, natural, and open systems. Routledge.
• Segerstrale, U. (2000). Defenders of the truth: The battle for science in the sociobiology debate and beyond. Oxford University Press.
• Selznick, P. (1948). Foundations of the theory of organization. American Sociological Review (13) 1. 25-35.
• Selznick, P. (1949). TVA and the grass roots. University of California Press.
• Selznick, P. (1984). Leadership in administration: A sociological interpretation. University of California Press.
• Silverman, D. (1970). The theory of organizations. Heinemann.
• Simon, H. (1952). Comments on the theory of organization. American Political Science Review, (46) 4. 1130-1139. https://doi.org/10.2307/1952117
• Steward, J. & Shimkin, D. B. (1961). Some mechanisms of sociocultural evolution. Daedalus (90) 3. 477-497.
• Sözen, H. C. & Basım, H. N. (Ed.). (2017). Örgüt kuramları. Beta Yayınları.
• Sunar, L. & Geçimli, G. (2023). The effects of the modern evolutionary synthesis on the new organizational paradigm. Phil. Trans. R. Soc. A, 381 (2256). https://doi.org/10.1098/rsta.2023.0017
• Şatıroğlu, A. (2000). J. L. Moreno ve dosyometri üzerine. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Dergisi. 111-126.
• Taylor, F. W. (2003). Scientific management. Kenneth Thompson (Ed.). Vol. I. Routledge.
• Thompson, J. D. (1967). Organizations in action. McGraw-Hill.
• Turhan, M. S. (2022). Sosyologlar ve örgütler: Türkiye’de yazılan doktora tezlerindeki eğilimlerin değerlendirilmesi. Yönetim ve Organizasyon Araştırmaları Dergisi, 7 (1), 23-48. https://doi.org/10.15659/yoad.7.1.002
• Turner, J. H. & Machalek, R. S. (2018). The new evolutionary sociology: Recent and revitalized theoretical approaches. Routledge.
• Tutar, H. (Ed.) (2017). Örgüt ve yönetim sosyolojisi. Detay Yayıncılık.
• Ünlü, O. & Akyurt, M. (2022). Bourdieu’nün yönetim ve örgüt araştırmalarında alımlanma biçimleri. Yönetim ve Organizasyon Araştırmaları Dergisi, 7 (2), 47-80. https://doi.org/10.15659/yoad.8.1.003
• Üsdiken, B. & Leblebici, H. (2001). Organization theory. N. Anderson, D. Ones, H. K. Sinangil & C. Viswsvaran (Ed.). International handbook of work and organizational psychology Vol II içinde, (s. 377- 397). Sage Publication.
• Weber, M. (1995). Toplumsal ve ekonomik örgütlenme kuramı. Ö. Ozankaya (Çev.). İmge Kitabevi.
• Weber, M. (2005). Bürokrasi ve otorite. H. B. Akın (Çev.). Adres Yayınları.
• Weber, M. (2012). Ekonomi ve toplum (1-2). L. Boyacı. (Çev.). Yarın Yayınları.
• Weber, M. (2013). Protestan ahlakı ve kapitalizmin ruhu. M. Köktürk (Çev.). BilgeSu Yayıncılık.
• White, L. A. (2007). The evolution of culture: The development of civilization to the fall of Rome. Left Coast Press.
• von Bertalanffy, L. (1969). General system theory. George Braziller.
• Yetim, N. (2012). İş ve örgüt yazınında oryantalist eğilimler ve “diğeri”nin yüzü. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3 (24), 209-232.
• Zencirkıran, M. (Ed.) (2018). Örgüt sosyolojisi. Dora Yayıncılık.
• Winner, L. (1977). Autonomous Technology: Technics-out-of-control as a theme in political thought. MIT Press.