Afganistan ve Uğradığı İşgaller Karl Polanyi’nin “Çifte Hareket” Kavramıyla Açıklanabilir mi?

Year 2025, Volume: 15 Issue: 1, 94 - 122, 07.03.2025

Kemal Gökçay , Adem Levent

Abstract

Afganistan son yüz elli yıllık tarihinde dönemin büyük güçleri tarafından uzun yıllar işgallere uğramıştır. Ancak işgalci güçlerin hepsi günün sonunda geri çekilmek zorunda kalmıştır. Afganistan gibi yoksul ve etnik çeşitliliğe sahip bir ülkenin dönemin büyük güçleri tarafından uzun yıllar işgal edilmesi ve bu işgallerin hepsinin başarısızlıkla sonuçlanması çeşitli yönlerden izaha muhtaçtır. XIX. ve XX. yüzyıllarda sırasıyla İngiliz ve Rus işgalleri ve başarısızlıkları görece coğrafi zorluklarla açıklanabilirken XXI. yüzyıldaki ABD işgalini askeri teknoloji ve ekipmanların gelişmişlik düzeyi göz önüne alındığında tek başına coğrafyaya bağlamak Afganistan’daki işgalleri açıklamada eksik kalacaktır. Öte yandan, Karl Polanyi’nin piyasa ekonomisini izah ettiği çifte hareket (double movement) kavramıyla Afganistan işgallerini açıklamak geniş entelektüel olanaklar sunmaktadır. Polanyi’nin bu kavramsal çerçevede değerlendirdiği piyasa toplumu ve ona karşı toplumun geleneksel değerlerini koruma direnci, Afganistan’ın uğradığı işgallere karşı direncini izah etmemizi mümkün kılmaktadır.

Keywords

Afganistan, Polanyi, Çifte Hareket, Kapitalizm, Moral Ekonomi

Could Afghanistan and Its Occupations be Explained through Karl Polanyi’s “Double Movement” Concept?

Abstract

In the last one hundred and fifty years of its history, Afghanistan has been subjected to prolonged occupations by the major powers of the time. However, all occupying forces eventually had to withdraw. The fact that a poor and multi-ethnic country like Afghanistan was occupied for many years by the great powers of the time, and that these occupations all ended in failure, requires explanation from various perspectives. While the British and Russian occupations in the 19th and 20th centuries can be relatively explained by geographical difficulties, attributing the American occupation in the 20th century solely to geography would be insufficient, given the sophistication of of military technology and its equipments. However, explaining the occupations in Afghanistan through Karl Polanyi’s “double movement” concept to describe the market economy endorses broad intellectual possibilities. Polanyi’s such conceptualization -market society and the resistance of society to protect traditional values against it- allows us to explain Afghanistan’s resistance vis-à-vis its occupations within the same conceptual framework.

Keywords

Afghanistan, Polanyi, Double Movement, Capitalism, Moral Economy

Ethical Statement

Bu makalede “Modernleşemeyen Afganistan: Karl Polanyi’nin Gömülülük Yaklaşımı Yönünden Bir İnceleme” adlı yayınlanmamış doktora çalışmasından yararlanılmıştır.

References

• Aparı, S. F. (2021), ABD’nin en uzu savaşı: Afganistan’da 20 yıl, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/abdnin-en-uzun-savasi-afganistanda-20-yil/2351523, (Erişim Tarihi: 28.05.2024)
• Barber B. (1995), All Economies Are “Embedded”: The Career of a Concept, and Beyond, Social Research, 62 (2): 387-413
• Barfield, T. (2021), Afganistan & Politik ve Kültürel bir Tarih, (Çev. Burhan Yüksekkaş), İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Birchfield, V. (1999), Contesting the Hegemony of Market Ideology: Gramsci’s “Good Sense” and Polanyi’s “Double Movement”, Review of International Political Economy, 6 (1): 27-54.
• Blackburn, S. (2017), Etik, (Çev: Erkan Uzun), Ankara: Dost Kitabevi.
• Block, F. (2008), Polanyi’s Double Movement and the Reconstruction of Critical Theory, Revue Interventions économiques, 38: 1-16.
• Buğra, A. (2016), Polanyi’nin Çifte Hareket Kavramı ve Günümüz Piyasa Toplumunda Siyaset, Ayşe Buğra ve Kaan Ağartan (Der.), 21. Yüzyılda Karl Polanyi’yi Okumak & Bir Siyasi Proje Olarak Piyasa Ekonomisi (pp. 237-260), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Conklin, Alice L. (1997), A Mission to Civilize: The Republican Idea of Empire in France and West Africa, 1895– 1930, Stanford University Press, Standford.
• Dale, G. (2010a), Karl Polanyi: The Limits of the Market, Cambridge: Politiy Press.
• Dale, G. (2010b), Social Democracy, Embeddedness and Decommodification: On the Conceptual Innovations and Intellectual Affiliations of Karl Polanyi, New Political Economy, 15 (3): 369-393.
• Dupree, N. Hatch (2002), “Cultural Heritage and National Identity in Afghanistan,” Third World Quarterly 23(5) 977-989.
• Forbes (2021). “The War In Afghanistan Cost America $300 Million Per Day For 20 Years, With Big Bills Yet To Come Billionaires”, https://www.forbes.com/sites/hanktucker/2021/08/16/the-war-in- afghanistan-cost-america-300-million-per-day-for-20-years-with-big-bills-yet-to-come/?sh=5dcba6267f8d (Erişim Tarihi: 20.02.2024)
• Fund for Peace (2023), Country Dashboard: Afghanistan. https://fragilestatesindex.org/country- data/ (Erişim Tarihi: 18.01.2024)
• Gemici, K. (2008), Karl Polanyi and the Antinomies of Embeddedness, Socio-Economic Review, 6: 5-33.
• Ghufran, N. (2001). “The Taliban and the Civil War Entanglement in Afghanistan”. Asian Survey, 41(3): 462-487.
• Giddens, A. (2000), Üçüncü Yol –Sosyal Demokrasinin Yeniden Dirilişi (Çev: Mehmet Özay), İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Giddens, A. (2001), Siyaset Sosyoloji ve Toplumsal Teori & Toplumsal Düşüncenin Klasik ve Çağdaş Temsilcileriyle Hesaplaşmalar (Çev. Tuncay Birkan), İstanbul: Metis Yayınları.
• Hakcu, M. A. (2005), Afganistan ve Müdâhilât-ı Hârici, Kabil, İntişârât-ı Maiwand.
• İbn Haldun, ([1337]2021), Mukaddime (Çev: Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergah Yayınları.
• Karaduman, G. (2023), 1919’dan 1973’e Afganistan’ın Ekonomik Durumu, Afganistan & Tarih, Sosyokültürel Yapı, Ekonomi ve Dış Politika, (Ed. İskender Karakaya, Yılmaz Ulvi Uzun), Ankara: Nobel Yayın.
• Katawazai, A. S. (2020). “Afghanistan’s Mineral Resources Are a Lost Opportunity and a Threat”. The Diplomat, https://thediplomat.com/2020/02/afghanistans- mineral-resources-are-a-lost- opportunity-and-a-threat/, (Erişim Tarihi: 06.12.2023)
• Kurz, D. H. (2020), İktisadi Düşünce Tarihi, (Çev: Hüsnü Nilir ve Ekin Değirmenci), Ankara: Heretik Yayınları.
• Malik, A. M. (2011). “The Modernisation Process in Afghanistan: A Retrospective”, Strategic Studies, 31/32 (1): 35-43.
• Mauss, M. (2002), The Gift & The Form and Reason for Exchange in Archaic Societies, London and New York: Routledge.
• Naimi, M. N. (2023), Sosyal, Siyasal ve Kültürel Yönleriyle 1973-1992 Yılları Arasında Afganistan, Afganistan & Tarihi, Sosyokültürel Yapı, Ekonomi ve Dış Politika (Ed. İskender Karakaya ve Yılmaz Ulvi Uzun), Nobel Akademik Yayıncılık.
• Özel, G. ve H. Özel (2013), Double Movement, Globalization, and the Crisis, The American Journal of Economics and Sociology, 72 (4): 892-916.
• Platon, (2011). Devlet, (Çev: Sabahattin Eyüboğlu ve M. Ali Cimcoz), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Polanyi, K. (1947). Our Obsolete Market Mentality & Civilization Must Find a New Thought Pattern. Commentary, 3(2), 109-117.
• Polanyi, K. (1968). Aristotle Discovers the Economy, in G. Dalton (Ed.), Primitive, Archaic, and Modern Economies: Essays of Karl Polanyi (pp. 78-115). Beacon Press.
• Polanyi, K. (2021), Büyük Dönüşüm: Çağımızın Siyasal ve Ekonomik Kökenleri, (Çev: Ayşe Buğra), İstanbul: İletişim Yayınları, 16. Baskı.
• Rousseau, J. J. (2018), Toplum Sözleşmesi, (Çev: Vedat Günyol), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Rubin, B. R. (2020), Afghanistan & What Everyone Needs To Know, Oxford: Oxford University Press.
• Sandbrook, R. (2022), Polanyi’s Double Movement and Capitalism Today, Development and Change, 53 (3): 647-675.
• Scott, J. C. (2021), Tahıla Karşı & İlk Devletlerin Derin Tarihi, (Çev: Akın Emre Pilgir), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Seren, M. (2021), Afganistan’da Ulus-Devlet İnşa Projesinin Başarısızlığı ve Taliban’ın Kazanma Stratejisi, Amme İdaresi Dergisi, 54 (3): 1-40.
• Shaikh, N. (2012), “Why We Can’t Save Afghan Women,” interview with Lila Abu-Lughod, asiasociety.org, https://asiasociety.org/why-we-cant-save-afghan-women (22.06.2024)
• Silver, B. J. ve Arrighi G. (2003), Polanyi’s “Double Movement”: The Belle Époques of British and U.S. Hegemony Compared, Politics & Society, 31 (2): 325-355.
• Simon, H. (1987), Decision Making and Organizational Design, Organization Theory, Selected Readings, New York: Penguin Books, 201-211.
• Sombart, W. (2013), Aşk, Lüks ve Kapitalizm: Modern Dünyanın Savurganlığın Dünyasından Doğması Üzerine , (çev. Necati Aça), Ankara, Pharmakon kitap.
• Stanfield, J. R. (1980), The Institutional Economics of Karl Polanyi, Journal of Economic Issues, 14 (3): 593-614.
• State of Homelessness: 2023 Edition, https://endhomelessness.org/homelessness-in-america/homelessness-statistics/state-of-homelessness/, (Erişim Tarihi:15.12.2023)
• Tarde, G. (2023), Ekonomik Psikoloji (Çev: Özcan Doğan), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Tekir, G. (2022), Ekonomik Yapı, Onur Ender Aslan (Ed.) Afganistan & Devlet ve Toplum, (pp. 375-433), Ankara: Türk İdari Araştırmalar Vakfı.
• Titmuss, R. M. (1971), The Gift Relatiıonship & From Human Blood to Social Policy, New York: Pantheon.
• Trading Economics, “Afghanistan GDP”, https://tradingeconomics.com/afghanistan/gdp, (Erişim Tarihi: 06.12.2023).
• Vail, J. (2022), Karl Polanyi and the Paradoxes of the Double Movement, London: Routledge.
• Weber, M. (2018), Ekonomi ve Toplum, 1. Cilt, (Çev: Latif Boyacı), İstanbul: Yarın Yayınları.
• Weber, M. (2023), Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu, (Çev: Milay Köktürk), Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• World Population Review, “Population, Total - Afghanistan 2022”, https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL?end=2022&locations=AF&start=1960&view=chart, (Erişim Tarihi: 06.12.2023)