Şubat 2023 Depremleri Sonrası Hatay’dan Göç Eden Depremzedelerin Geri Dönüş Motivasyonları

Year 2025, Volume: 15 Issue: 3, 10 - 39, 02.09.2025

İbrahim Nacak , Emel Kuday

Abstract

Türkiye, geçmişten günümüze depremlerin yıkıcı etkilerini deneyimleyen ülkeler arasında yer almış ve önemli ölçüde deprem sonrası yaşanan kitlesel göçlere tanıklık etmiştir. 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Pazarcık-Elbistan merkezli meydana gelen depremler 14 milyon insanı etkileyerek 53.537 kişinin hayatını kaybetmesine, 107.204 kişinin yaralanmasına ve milyonlarca insanın yerinden olmasına yol açmıştır. Hatay, bu depremlerden en çok etkilenen illerin başında yer almaktadır. Hatay’da 23 bin kişinin hayatını kaybettiği depremde, 254 bin konut, 55 bin iş yeri yıkılmış; depremin akabinde, TÜİK verilerine göre 164.247 kişi göç etmiştir. Buradan hareketle çalışma, Hatay’da deprem sonrası yaşanan nüfus hareketliliğine odaklanmıştır. Çalışmanın amacı, depremzedelerin gittikleri illerde karşılaştıkları zorlukları nasıl yorumladıkları ve geri dönüş süreçlerine nasıl anlamlar yüklediklerini analiz etmektir. Çalışmada, deprem sonrası Hatay’dan ayrılan ve sonrasında geri dönen 15 katılımcıyla derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler, Hatay’ın Antakya ve Altınözü ilçelerinde katılımcıların istekleri doğrultusunda, kaldıkları çadır, konteyner kent ve prefabrik evlerde gerçekleştirilmiştir. Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı çalışmada, kartopu örneklemi tercih edilmiş; veriler tematik analiz tekniğiyle yorumlanmıştır. Çalışmada veri toplama teknikleri olarak mülakatların yanı sıra gözlemler ve saha notları kullanılmıştır. Çalışma sonucunda, Hatay’a geri dönüşlerde sosyokültürel faktörlerin baskın bir rol oynadığı ortaya çıkmıştır. Mekansal aidiyet ve kentsel hafızanın, geri dönüş kararları üzerinde önemli bir etkisi olduğu belirlenmiş; göç edilen illerde entegrasyon sürecinin yeterli derecede gerçekleşmediği sonucuna ulaşılmıştır. Bu durum, geri dönüşlerin bireylerin duygusal ve kültürel aidiyetlerine olan bağlılıklarıyla doğrudan ilişkili olduğunu göstermektedir.

Keywords

Afet Sosyolojisi , Göç , Mekansal Aidiyet , Kentsel Hafıza , Entegrasyon

Return Motivations of Earthquake Survivors Who Migrated from Hatay After the February 2023 Earthquakes

Abstract

Turkey has been among the countries that have experienced the devastating effects of earthquakes from past to present and has witnessed mass migrations after earthquakes. The February 6, 2023 Kahramanmaraş Pazarcık- Elbistan earthquakes affected 14 million people, killing 53,537, injuring 107,204 and displacing millions. Hatay is one of the provinces most affected by these earthquakes. In Hatay, 23,000 people lost their lives in the earthquake, 254,000 houses and 55,000 workplaces were destroyed and 164,247 people migrated after the earthquake according to TURKSTAT data. From this point of view, the study focuses on the population mobility in Hatay after the earthquake. The aim of the research is to analyze the challenges faced in the migrated cities and the return processes in the context of spatial belonging, urban memory, and integration. The study involved in-depth interviews with 15 participants who had left Hatay after the earthquake and later returned. The interviews were conducted in the Antakya and Altınözü districts of Hatay, in locations such as tents, container camps, and prefabricated houses, based on the participants’ preferences. The study employed a basic qualitative research methodology, utilizing snowball sampling, and the data were analyzed through thematic analysis. In the study, data collection techniques included interviews as well as observations and field notes. The findings revealed that socio-cultural factors played a dominant role in decisions to return to Hatay. Spatial belonging and urban memory were found to have a significant impact on these decisions, while the integration process in the cities where people had migrated was insufficient. This highlights that the return migrations were directly linked to individuals’ emotional and cultural attachments.

Keywords

Disaster Sociology , Migration , Spatial Belonging , Urban Memory , Integration

References

• Adıgüzel, Y. (2020). Göç sosyolojisi. Nobel Yayınları.
• AFAD. (2018). Türkiye’de afet yönetimi ve doğa kaynaklı afet istatistikleri. Ankara.
• Alkın, R. C. (2020). Dünyada ve Türkiye’de afet sosyolojisi: Afetlerin sosyolojideki yerine ilişkin bir literatür taraması. İ. Can (Ed.). Afet sosyolojisi içinde (s. 63-88). Çizgi Kitabevi.
• Apap, J. & Harju, S. J. (2023). The concept of ‘climate refugee’ toward a possible definition. European Parliament, 1-12.
• Arık, F. (2023). Afet dönemlerinde kolektif bellek ve mekan üretimi: 6 Şubat depremlerinin ardından Antakya. V. Eren (Ed.). Hatay’da Afet Deneyimi içinde (s. 3-19). Nobel Yayınları.
• Arıkan, Ö. F. (2022). Antik kaynaklar çerçevesinde MS. 115 Antiokheia depremi. H. Korunur (Ed.). Antakya (Hatay) tarihinden kesitler içinde (s. 39-66). Hiper Yayın.
• Ayhan, D. (2021). Mekânsal aidiyet oluşturma niteliği. [Yayımlanmış Doktora tezi Selçuk Üniversitesi]. Konya.
• Ayhan, D. (2022). Mekânsal aidiyet mekân sosyolojisine yeni bir bakış. Çizgi Kitabevi.
• Aykut, G. (2023). Deprem ve toplum psikolojisi. F. Çakı & K. Canatan (Ed.). Deprem ve toplum içinde (s. 77-93). Çizgi Kitabevi.
• Basa, İ. (2015). Kentsel hafızanın sürdürülebilirliği: Bir mimar stüdyosu deneyimi. Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(15), 27-42.
• Beyen, K., Erdik, M., Manazoğlu, C. & Ekmekçioğlu, Z. (2003). Antakya’nın Geçmişten Günümüze Sismik Aktivitesi ve Yapılması Gerekenlerin Bir Uluslararsı Konferansın Işığında Değerlendirilmesi. Hatay: TMH-Türkiye Mühendislik Haberleri Sayısı.
• Can, İ. (2020). Afet sosyolojisi. Çizgi Kitabevi.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (Cilt 3. Baskı). M. Bütün & S. B. Demir, (Çev.) Siyasal Kitabevi.
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma deseni nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. Eğiten Kitap Yayıncılık.
• Çakı, F. & Canatan, K. (2023). Deprem ve toplum. Çizgi Kitabevi.
• Çakır, S. (2011). Geleneksel Türk kültüründe göç ve toplumsal değişme. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2011(24), 129-142.
• Çepni, Ş. K. & Demirkazık, Ç. N. (2023). Sosyoloji afetleri nasıl görür? Afet sosyolojisi bağlamında bir değerlendirme. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 8(2), 827-834.
• Demir, R. (2016). Afet psikolojisi ve sosyolojisi. İstanbul Üniversitesi.
• Deniz, O., Yıldız, M. Z., Parin, S. & Erdoğan, R. (2017). Deprem ve göç: 2011 Van depremi örneği. Social Sciences Studies Journal, 3(7), 1426-1444.
• Dinç, Y. & Karagel, D. Ü. (2017). Antakya şehrinin kuruluşu ve mekansal gelişimi. F. Arslan (Ed.). Türkiye Coğrafyası Araştırmaları içinde (s. 571-596). Pegem Akademi.
• Duruel, M. (2023). Afetlerde göçmen olmak: 6 Şubat depremi Hatay örneği. Mukaddime, 14(2), 227-255.
• Duymaz, S. Y. (2024). Türkiye’de deprem ve göç. U. Sunata (Der.). Afetin sosyal inşası Türkiye’nin deprem sosyolojisi içinde (s. 107-116). Nika Yayınevi.
• Fırat, M. (2020). Doğal ve toplumsal bir afet olarak deprem. İ. Can (Ed.). Afet sosyolojisi içinde (s. 167-189). Çizgi Kitabevi.
• Fırat, M. (2022). Deprem ve toplumsal etkileri. Tezkire Dergisi, (31), 47-72.
• Halbwachs, M. (2023). Kolektif bellek. Z. Karagöz (Çev.). Pinhan Yayıncılık.
• Karakaş, M. & Koyuncu, A. A. (2024). Kent mekânının toplumsallığı: Sosyomekânsal sistem olarak kent. M. Karakaş (Ed.). Mekânın toplumsallığı kentte sosyomekânsal sistemler içinde (s. 13-45). Ketebe Yayınları.
• Karazincir, S. E. (2024). Deprem ve göç ilişkisi. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(1), 366-383.
• Kendra, J. & Trainor, J. (2004). A snapshot of the 2004 Indian Ocean tsunami: Societal impacts and concequences. An Internatıonal Journal, 15(1), 163-177.
• Kümbetoğlu, B. (2021). Sosyolojide ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma. Bağlam Yayıncılık.
• Leszcuk, S. (2021). The definition and the issue of climate refugees in the light of international. Eastern European Journal of Transnational Relations, 5(1), 17-27.
• Martikainen, T. (2010). Din, göçmenler ve entegrasyon. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (38), 263-276.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel araştırma. S. Turan (Çev.). Nobel Yayınları.
• Özkan, E. (2022). 19. yüzyılda Antakya ve çevresinde iletişim ve haberleşme. H. Korunur (Ed.). Antakya (Hatay) tarihinden kesitler içinde (s. 131-150). Hiper Yayın.
• Patton, M. Q. (2018). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (Cilt 3. Baskı). Pegem Akademi.
• Peker, A. E. & Şanlı, İ. (2022). Deprem ve göç ilişkisi: 24 Ocak 2020 Elazığ deprem örneği. Fırat Üniversitesi Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(1), 125-154.
• Sağıroğlu, A. Z., Ünsal, R. & Özenci, F. (2023). Deprem sonrası göç ve insan hareketlilikleri: Durum Değerlendirme Raporu. AYBÜ-Göç Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Sahillioğlu, H. Antakya. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Sargın, S. (2024). Âidiyetin ve dayanışmanın mekânı: Mahalle. M. Karakaş (Ed.). Mekânın toplumsallığı kentte sosyomekânsal sistemler içinde (s. 47-68). Ketebe Yayınları.
• Sayar, K. (2022). Hatıraların evi günümüzde aile. Kapı Yayınları .
• SBB. (2024). Kahramanmaraş ve Hatay depremleri yeniden imar ve gelişme raporu. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı .
• Sbeinati, M. R., Darawcheh, R. & Moufy, M. (2005). The historical earthquakes of Syria: An analysis of large and moderate eartquakes from 1365 B.C. to 1900 A.D. Annals of Geophysics, 347-435.
• Sert, D., Danış, D. & Sevinin, E. (2023). Göç ve deprem durum tespit raporu. Göç Araştırmaları Derneği.
• Sipahioğlu, B. Ö. (2024). Göç ve doğal afet ilişkisi: Deprem göçü. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(1), 292-313.
• Südaş, İ. (2004). 17 Ağustos 1999 Marmara depreminin nüfus ve yerleşme üzerindeki etkileri: Gölcük (Kocaeli) örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 13(1), 73-91.
• Şehitoğlu, B. O. (2022). Göç-hafıza- mekân. Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Şengün, H. (2007). Afet yönetimi sistemi ve Marmara depremi sonrasında yaşanan sorunlar. [Yayımlanmış Doktora tezi Ankara Üniversitesi] Ankara.
• Uzun, A. (2023). Deprem ve demografi. F. Çakı & K. Canatan (Ed.). Deprem ve toplum içinde (s. 193-210). Çizgi Kitabevi.
• Üstün, A. (2023). Tarihte önemli depremler ve afete bakışta değişimler. F. Çakı & K. Canatan (Ed.). Deprem ve toplum içinde (s. 41-56). Çizgi Kitabevi.
• Varol, N. & Gültekin, T. (2016). Afet antropolojisi. Elektronik Sosyal Bilimler, 15(59), 1431-1436.
• Yıldırım, E. (2023). Depremde dinin toplumsal anlamı ve dini topluluklar. F. Çakı & K. Canatan (Ed.). Deprem ve toplum içinde (s. 143-158). Çizgi Kitabevi.
• Yılmaz, E. (2023). Doğal afetler ve din: Marmara depremi üzerine psiko-sosyolojik bir inceleme. T. Küçükcan & A. Köse (Ed.). Tevilat, 4(2), 479-489.
• İnternet Siteleri
• AFAD. (2023). 10.9.2024 tarihinde About the Returns after the Earthquake - PRESS RELEASE: https://en.afad.gov.tr/about-the-returns-after-the-earthquake---press-release adresinden alındı.
• AFAD. (2023). 10.8.2024 tarihinde İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Türkiye Kahramanmaraş’taki depremle ilgili basın bülteni: https://en.afad.gov.tr/announcements adresinden alındı.
• BM. (2023, Şubat 22). 10.9.2024 tarihinde BM kalkınma uzmanları, deprem felaketinin ardından Türkiye’de milyon kişinin evsiz kaldığı uyarısında bulundu: https://turkiye.un.org/tr/220232-bm- kalk%C4%B1nma-uzmanlar%C4%B1-deprem-felaketinin-ard%C4%B1ndan-t%C3%BCrkiyede-15-milyon-ki%C5%9Finin-evsiz-kald%C4%B1%C4%9F%C4%B1 adresinden alındı.
• Ekogündem. (2023). 8.9.2024 tarihinde Depremde 254 bin 195 konut ve 55 bin 677 ticari alan yıkıldı: https://ekogundem.org/2023/09/29/depremde-254-bin-195-konut-ve-55-bin-677-ticari-alan- yikildi-hatayin-merkezini-cevre-sehircilik-yapacak/ adresinden alındı.
• Göç İdaresi Başkanlığı. (2022). 25.11.2022 tarihinde Geçici Koruma: https://www.goc.gov.tr/geçici-koruma5638 adresinden alındı.
• Göç İdaresi Başkanlığı. (2023). 3.9.2023 tarihinde Geçici Koruma: https://www.goc.gov.tr/gecici-koruma5638 adresinden alındı.
• Mimdap. (2023). 20.6.2023 tarihinde Hatay Meclis Binası Yıkıldı: http://mimdap.org/2023/02/hatay-meclis-binasi-da-yikildi/ adresinden alındı.
• Sondakika. (2023). 20.6.2023 tarihinde Cumhurbaşkanı Erdoğan: İnsanımızın önüne yeni bir gelecek, yeni bir hayat süreceğiz: https://www.sondakika.com/politika/haber-cumhurbaskani-erdogan- dan-aciklamalar-2-15667512 adresinden alındı.
• Sondakika. (2023). 5.8.2024 tarihinde Belediye Haberleri: https://www.sondakika.com/amp/haber-hatay-buyuksehir-belediye-baskani-lutfu-savas-tan-15655208/hatay-buyuksehir-belediye- baskani-lutfu-savas-tan-15655208/ adresinden alındı.
• TRT. (2023). 5.6.2023 tarihinde Bakan Akar: 40-42 bin Suriyeli Ülkelerine Güvenli ve Gönüllü Döndü: https://www.trthaber.com/haber/gundem/bakan-akar-40-42-bin-suriyeli-ulkelerine-guvenli-ve- gonullu-olarak-dondu-749594.html adresinden alındı.
• Tweet. (2023, Mart). 16.5.2023 tarihinde Bilal Ekşi: Şimdiye Kadar Deprem ile İlgili: https://twitter.com/BilalEksiTHY/status/1630812302759849984?t=bRmhXN9tByba7RVfaDg9jA&s=19 adresinden alındı.
• IOM. (2024). 5.10.2024 tarihinde Migrant Integration and Social Cohesion: https://www.iom.int/migrant-integration-and-social-cohesion adresinden alındı.
• TÜİK. (2024, Ağustos 14). 7.8.2024 tarihinde İç Göç İstatistikleri: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Ic-Goc-Istatistikleri-2023-53676 adresinden alındı.
• Worldbank. (2021). 20.10.2023 tarihinde Climate change could forse 2016 million people to migrate within their countries by 2050: https://ww.worldbank. org/en/newws/press-release/21/09/13 climate-change-could-force-2016-million-people-to-migrate-ithin-their-on-countris-by-2050 adresinden alındı.