Osmanlı Devleti’nde Engellilerin İstihdamı ve Saray Teşkilatında Dilsizler

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 1, 62 - 73, 01.06.2016

Nejla Günay

Öz

Dilsizler, Osmanlı sarayının Enderun kısmında görev yaparlardı. Osmanlılardan önceki
devletlerin hükümdar saraylarında da bulunan sadık olarak yetiştirilmiş bu görevlilerin
istihdamında; hükümdar, hanedan üyeleri ve devlet adamlarının güvenlik problemi olmadan
devlet işlerini konuşup, konuşulanları da gizli tutulma arzusu rol oynamış olmalıdır.
Enderun’daki görevlilerden nezaket ve terbiyeden sonra aranan en mühim konu sükûnetti. Bu
sebeple saraya alınan gençlere işaretle konuşma öğretilirdi. Hatta işaret diliyle uzun hikâyeler
anlatabilen saray hizmetkârları bulunmaktaydı. Padişah kimseyle konuşmadığından Padişahın
hemen önünde dilsizler dururdu. Dilsizler, Seferli koğuşuna bağlıydılar. Kıdemli olan
dilsizler. “Başdilsizlik”e yükselebilirlerdi. Dilsizlerin özel üniformaları ve merasim kıyafetleri
vardı.Önceleri sadece sarayda istihdam edilen dilsizler, Osmanlı yönetim şeklinde meydana
gelen değişikliklerden sonra Babıali, Meclis-i Has gibi yerlerde gizli meselelerin görüşülmesi
sırasında kullanıldı. Osmanlı Devleti’nin yıkılışına kadar Babıali’de bir dilsiz hademe vardı.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Saray, Enderun, dilsiz

The Deployment of the Handicapped in the Ottoman Empire and the Role of the Speechless in the Palace

Öz

The speechless used to serve in the Ottoman palace school. In the deployment of the
speechless that were raised to be loyal, who were also deployed in the palaces of the states
that came before the Ottoman Empire, the driving force should have been the fact that the
state secrets that were discussed among the emperor and the ministers need to be kept a secret.
Quietness was one of the most important traits that was sought from the servants serving in
the palace school along with kindness and decency. Therefore, the young men that were taken
into the palace were firstly taught the sign language. In fact, there were even servants who
could tell long stories using the sign language. Because the emperor did not talk to anyone,
the speechless used to stand right in front of him. The speechless were attached to the Seferli
ward. Qualified speechless could even become the “principal speechless”. The speechless had
special uniforms and ceremonial clothing. The speechless whom at first was deployed only in
the palace also started to be hired in places such as the governmental building and the
parliament during the discussions of private matters after the changes that took place in the
Ottoman administration. There was even a speechless janitor in the governmental building
until the breakdown of the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Palace, Palace School, Speechless

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi(BOA) Belgeleri Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH), MKT; 2615/73 (1326.Ş.30). BOA. DH. MKT; 1102/4 (1324. Ca. 29). BOA. DH. MKT; 1198/11 (1325.Ş.3). BOA. DH. MKT; 2606/42 (1322. B. 9).
• BOA. İrade Hariciye (İ. HR); 397/40 (1323.C.11).
• BOA. Babıali Evrak Odası (BEO), 3304/247770 (1326. R. 1).
• BOA. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Kısm-ı Adlî Kalemi (DH. KADL); /14 (1329. Ca. 16)
• BOA. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Asayiş Kalemi Belgeleri (DH. EUM. AYŞ); 31/94 (1338. Ca. 18).
• BOA. DH. EUM. AYŞ; 62/69, (1340. Z.14).
• Akkutay, Ü. (1984). Enderun Mektebi, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Albertus Bobovius ya da Santuri Ali Ufki Bey’in Anıları Topkapı Sarayı’nda Yaşam, Sunan ve Notlayanlar: Stephanos Yerasimos ve Annie Berthier, çev. Ali Berktay, Kitap Yayınevi, İstanbul 2002.
• Altinay, AR. (2011). Kadınlar Saltanatı, TVYY, İstanbul BAYKAL, İsmail H.; Enderun
• Mektebi Tarihi, I. Cilt, İstanbul 1953.
• Gülen, Salih; Bilinmeyen Yönleriyle Topkapı Sarayı, Kaynak Yayınları, İstanbul 2011.
• Hafiz Hizir İlyas Ağa,(1987).Tarih-i Enderun&Letaif-i Enderun 1812-1830, çev. Cahit
• Kayra, Güneş Yayınları, İstanbul Hammer, JV (1990). Büyük Osmanlı Tarihi, çev. Mehmet Ata Bey, haz. Mümin Çevik&Erol
• Kılıç, Cilt 3, İkra Okusan, İstanbul 1990.
• İpşirli, M. “Enderun”, Diyanet İslam Ansiklopedisi(DİA), cilt 11, ss. 185-187. Jorga, N. (2009). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, çev. Nilüfer Epçeli, çev.kont. Kemal
• Beydilli, cilt 3, Yeditepe, İstanbul Kantemir, D. (1980). Osmanlı İmparatorluğunun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, çev. Özdemir
• Çobanoğlu, cilt 3, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara Koçi Bey Risâlesi, (1985). sad. Zuhuri Danışman, Kültür ve Turizm Bak. Yay, Ankara
• Miles, M. (2000). “Signing in the Seraglio: mutes, dwarfs and jestures at the Ottoman Court 1700”, Disability&Society, Vol. 15, No. I.
• Necipoğlu, G. (2007). 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı Mimarî, Tören ve İktidar, çev.
• Ruşen Sezer, YKY, İstanbul 2007.
• Ortayli, İ. (2012). Osmanlı Sarayı’nda Hayat, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul
• Özcan, A. “Dilsiz”, DİA, cilt 9, ss. 304-305. Öztuna, Y. (1994). Büyük Osmanlı Tarihi, cilt 6, Ötüken, İstanbul
• Pakalin, MZ. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, cilt I, MEB Yayınları, İstanbul
• Resimli-Haritali Mufassal Osmanli Tarihi, cilt II, Şehir Matbaası, İstanbul 1958.
• Şahin, M. Osmanlı Tarihi ve Uygarlığı, Sonçağ Yayınları, Ankara ty. Tavernier, J-B. (2007). 17. Yüzyılda Topkapı Sarayı, Ed: Necdet Sakaoğlu, çev. Teoman
• Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul Tayyarzâde Ahmet Atâ; Tarih-i Atâ, y.y, t.y. Uluçay, Ç.(1985).Harem II, TTK, 2. baskı, Ankara 1985.
• Uzunçarşili, İH. (1988). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, TTK, Ankara
• Uzunçarşili, İH. (1982). Osmanlı Tarihi, cilt III, kısım 2, 3. Baskı, TTK, Ankara
• Zinkeisen, JW. (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, çev. Nilüfer Epçeli, ed. Erhan
• Afyoncu, cilt 4, Yeditepe, İstanbul 2011.