Çorum Bayat İlçesinin Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemindeki İdari Durumu

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 2, 365 - 376, 30.12.2016

Kürşat Şamil Şahin

Öz

Bayat, günümüzde Çorum’un bir ilçesidir ve bölgenin en eski yerleşim
yerlerindendir. 1530 ve 1576 yıllarına ait tapu defterleri ile çeşitli Osmanlı
belgelerinde ismi bazen Bayat bazen de Bayat Divanı olarak anılır. 1800’lerin
başlarında Bayat İskilip’e bağlı bir nahiyedir. Fakat bu çok uzun sürmez.  Kastamonu ve Ankara salnamelerinde Bayat
İskilip'e bağlı köy olarak geçer. XIX. yüzyıla ait belgeler bölgenin idari
taksimatının birkaç kez değiştiğini göstermektedir. 1911 yılında nahiye
olmasına karar verilir ve Alagöz ismiyle nahiye yapılır. Son zamanlarda
Bahaeddin (Nahadan) olarak anılan Bayat’a bir de Alagöz ismi eklenmiş olur.
Böylece Bayat, Bahaeddin ve Alagöz sözcükleri bölgeyi isimlendirmek için
kullanılır.

Tarihi üzerine kapsamlı bir çalışma yapılmamış olan Bayat yöresinin Osmanlı
ve Cumhuriyet dönemindeki idari durumunun gözler önüne serilmesi
amaçlanmaktadır. Çalışmada; Bayat’ın Osmanlı öncesi tarihine kısaca temas
edildikten sonra ayrıntılı bir şekilde Osmanlı dönemi durumu, hangi boy ve
aşiretlerin buralara yerleştiği, Cumhuriyet yıllarında bölgedeki gelişmeler ele
alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çorum, Bayat, Alagöz, İdari yapı

Administrative Situation of Bayat, Çorum in Ottoman and Republic Periods

Öz

It is necessary to build a solid future to know the history of the nations
that shows common characteristics and values of them. Nations exist with their
memories like human beings and take firm steps forward. As the human beings who
can’t form their future without remembering their history, the nations which
don’t know and give enough importance to their history cant’t find solutions to
today’s issues or can’t form their future.

Bayat, today, is a district of Çorum and one of the oldest settlements in
the area. It was sometimes called Bayat or Bayat Divanı in some of the Ottoman
documents and land registries belonging to the years between 1530 and 1576. In
the beginnings of 1800s, Bayat was a sub-district of Iskilip but it didn’t take
too long. In Kastamonu and Ankara annuals, Bayat was written as a village of
Iskilip. Documents of 19th century shows that the administrative divisions
changed several times. Bayat was decided to be a sub-district in 1911 and was
named as Alagöz. Thus, along with Bahaeddin (Nahadan), Bayat and Alagöz were
used to name the area.

It is aimed to give light to the administrative
situation of Bayat in Ottoman and Republice Periods. In this study, the
pre-Ottoman history of Bayat is touched briefly and then detailed information
are given about the situation of Bayat in Ottoman period, settled phratries and
tribes in Bayat and the developments in the Republic period.

Anahtar Kelimeler

Çorum, Bayat, Alagöz, Administration

Kaynakça

• Alpay, A. (1998). “İskilip’in Tarihi Dokusu ve Çevresi Üzerine Bir Araştırma”, Türk Kültüründe İz Bırakan İskilipli Âlimler Sempozyumu, 23-25 Mayıs 1997 İskilip, (Haz. Mevlüt Uyanık), Ankara: TDV. Yay.
• Bacı, R. (2016). Çorum Sancağının İskilip Kazasına Bağlı Bayat Nahiyesinin İdari Statüsü ve 19. yüzyıl Ortalarındaki Sosyo-Ekonomik Yapısı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BOA, AE. SOSM. III., nr. 3763.
• BOA, DH_İ_UM_00048_00032_004
• BOA, DH_MB__HPS__00031_00041
• BOA, DH_MB__HPS__00031_00041_005.
• BOA, MAD. d., nr. 00354.
• BOA, NFS. d., nr. 1958.
• BOA, ML. VRD. TMT. d., nr. 16321.
• Bulduk, Ü. (1992). “XVI. yüzyılda Çorum Sancağı-I: Çorum Sancağının Osmanlı İdari Teşkilatındaki Yeri”, OTAM, S.3, s. 134-160.
• Cumhuriyet Arşiv Belgeleri, No: 8.42..13.
• Cumhuriyet Arşiv Belgeleri, No: 20894
• Çanlı, M. (2013). Ankara, Kastamonu, Sivas Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Çorum (1869-1908), Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yay.
• Çay, A. (1998). “Anadolu’nun Türkleşmesi Çerçevesinde Çorum-İskilip ve Çevresinde Türk Yerleşmesi”, Türk Kültüründe İz Bırakan İskilipli Âlimler Sempozyumu, 23-25 Mayıs 1997 İskilip, (Haz. Mevlüt Uyanık), Ankara: TDV. Yay. Genel nüfus sayımı (1937). 20 ilk Teşrin 1935: Kati ve Mufassal Neticeler, cilt 16: Çorum Vilâyeti. İstanbul: Nütabiat Basımevi.
• H. 984 (M. 1576/1577) Tarihli TGG.KK.TTd.54 Numaralı Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Çorum I, (Haz.: Davut Güney vd.) 2014, Ankara: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yay.
• Ilık, M. (2011). Temettuat Defterleri ’ne Göre İskilip’in Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İlter, F. (1992). Bir Anadolu Kenti İskilip, Ankara: TTK. Yay.
• Keskin, E. (2010). Çorum İli ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, İ. (1993). “Çorum”, TDVİA, 1993, C.8, s. 373-376.
• Şahin, K.Ş. (2015). Çorum İli Bayat İlçesi Tarihi (Nüfus ve Temettuat Defterleri), Ankara: Sinopsis Yay.
• Uçakçı, İ. (2013). Çorum, Yozgat, Kırşehir, Kırıkkale, Çankırı Yöresinde Oğuz Boyları, Aşiret, Oymak, Cemaatler, İstanbul: Bilgeoğuz Yay
• Yalçın, Ü., İpek, Ö. (2010). Derekutuğun Tarih Öncesi Maden Galerileri, I. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu, 2 Ekim 2010, s. 65-78.