İslâm Öncesinden Sonrasına Türk Geleneğinde Bir Yaşam Stili:“Okçuluk”

Year 2018, Volume: 4 Issue: 1, 178 - 191, 30.06.2018

Mehmet Alparslan Küçük

Abstract

“Ok ve yay ile yapılan spor” olarak tanımlanan okçuluk, göçebe ve
savaşçı bir yapıya sahip kültürlerde, avcılık,
beslenme ve savaş sanatı olarak
önemli bir paya sahip olmuştur. Dolayısıyla okçuluğu bir yaşam biçimi olarak benimseyen ve “Okçu Milletler” olarak betimlenen Türkler, kendilerine “Bozok” ve “Üçok” gibi ok ile
ilişkili isimler vermişlerdir. Onlar; ok ile yayı, adalet ve hâkimiyet sembolü
kabul etmiş, hatta “yayı hakanlık, oku da
hakana bağlılık” şeklinde anlamlandırmışlardır. Zaten Türklerin, doğum,
evlilik ve ölüm gibi hayatın her alanında ok-yay kullandıkları ve ok
kullanabilmenin, alplik/yiğitlik sembolü saydıkları ifade edilmektedir. Bununla
birlikte onların, güçlerini ispatlama yolu olarak “ok atma yarışı” düzenledikleri de bilinmektedir. Ayrıca İslâm
öncesinde yeminlerin de bir davet/çağrı aracı olan ok-yay üzerine yapılması, ok
ve okçuluğa yüklenen dinî boyutun ve önemin açık bir göstergesini
oluşturmaktadır. İslâm’ın kabulünden sonra ise okçuluğun, dinî bir motif,
meziyet/erdem şeklinde tasavvuru ön plâna çıkmaya başlamıştır. Bu tasavvurda;
Hz. Muhammed’in hadislerinin etkisi görülmektedir. “Bir ok sayesinde üç kişi cennete girer; oku yapan, sunan ve atan… Ok atmayı öğrenen sonra da (sebepsiz yere)
terk eden kişi bizden değildir” şeklindeki hadisler, bu örneklerden sadece
birkaç tanesidir. Hatta Hz. Muhammed’in, okçuluğu, bir babanın evladına öğretme
yükümlüğünde olduğunu belirttiği rivayet edilmektedir. Böylece okçuluk,
Türklerde bir “sünnet” algısı
oluşturmuş ve “ruhsal/tinsel bir disiplin” olarak
değerlendirilmiştir. Ayrıca “Ok
Meydanları”na da kutsiyet atfedilmiş ve bu meydanlar, “cennetten bir parça” şeklinde betimlenmiştir. Dolayısıyla Türkler,
ok meydanlarına, alkollü ve abdestsiz girmemeye ve ok atarken, kalpten
besmeleyle birlikte “Ya Allah/Hak”
demeye özen göstermiştir. Netice olarak günümüzde sportif bir faaliyet olan okçuluk,
Türklerde, İslâm öncesinde de, İslam sonrasında da bir sanat, spor ve dinî bir
motif olmakla birlikte meziyet, adalet, güç, kuvvet ve yiğitlik sembolü olarak
bir yaşam şekli olmuştur. 

Keywords

Türk Geleneği, Ok, Okçuluk, Yaşam Stili

A Life Style in Turkish Tradition after the Pre-Islamic Period: “Archery”

Abstract

Archery
which is defined as “sports made with
arrows and bows”, has an important share in hunting, nutrition and war arts
in cultures with nomadic and warlike structures. Therefore, the Turks, who
adopted archery as a way of life and portrayed as “Archer Nations”, they gave names related to the arrows such as
“Bozok” and “Üçok” for themselves. Turks who accepted arrow and bow as symbols
of justice and sovereignty, they have even defined such as “Khan for bow,
loyalty for Khan for arrow”. It is already stated that the Turks use arrow-bow
in every area of life, such as birth, marriage and death, and use the arrow
that it means symbol of hero/courage. However, it is also known that the Turks
have organized an “arrow-throwing race” as a way of proving their power.
Moreover, the pre-Islamic oaths on the arrow-bow, which is an invitation/call
tool, it constitutes a clear indication of the religious dimension and
importance attributed to the arrow and archery. The archery which has begun to
appear in the foreground in the form of virtue/merit after the acceptance of
Islam. In this conception, it is visible that the influence of Prophet
Muhammad’s hadiths. Hadiths are such as “Three
people go to the heaven thanks to an arrow; the people who makes the arrow, who
proffer and who shoot… The one who learns to throw arrows and then leaves
(without reason) is not from us” are only a few of these examples. Even it
is rumored that Prophet Muhammad indicated that a father’s an obligation to
teach his son archery. Thus, archery created a sense of “sunnah” in the Turks
and was regarded as a “spiritual discipline”. In addition, the “Squares of
Arrow” have been attributed to the sanctity and these squares have been
described in the form of “a piece from heaven”. Therefore, the Turks are not
allowed to enter the squares of arrow, alcoholic or ablution and they have
shown care to say “Ya Allah” with the
recite bismillah from the heart when they shooting arrows. As a result,
archery, which is a sporting activity today, has become a symbol of life as a symbol of merit, justice, power, strength and
courage, as well as being an art, sports and religious motif in Turks, before
Islam and after Islam.

Keywords

Turkish Tradition, Arrow, Archery, Life Style

References

• Ahmetoğlu, S. (2011). “Kitabiyat”, Türkiyat Mecmuası, C. 21, Bahar, s. 435-437.
• Aksoy, YM. (2016). “Türk Yayı ve Yapımı”, Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III, Kocaeli, s. 2501-2522.
• Aktepe, K. (2012). Okçuluk, Ankara, Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ayanoğlu, İF. (1974). Okmeydanı ve Okçuluk Tarihi, Ankara, Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Bahadır H, Ebulgazi. (by.?). Türklerin Soy Kütüğü (Şecere-i Terakime), Haz. Muharrem Ergin, Tercüman 1001 Temel Eser.
• Bayat, AH. (2016). Tıp Tarihi, İstanbul, Zeytinburnu Belediyesi.
• Baykara, T. (2001). Türk Kültür Tarihine Bakışlar, Ankara, Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayım: 252.
• Berkli, Y. (2007). “Mezartaşlarlnda Görülen Kılıç, Hançer, Ok-Yay Ve Bayrak Motiflerinin Sembolik Anlamları”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl 11, S. 31, s. 67-80.
• Bilgili, N. (2017). “Mehmetçiğin Mitolojisi”, Popüler Bilim, Yıl 24, S. 256, Ağustos-Eylül, s. 40-45.
• Bir, A., Kaçar, M., Acar, Ş. (2006). “Türk Menzil Okçuluğu, Yay ve Okları”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, VIII/1, s. 39-67.
• Bozkurt, N. (2007). “Ok”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara, C. 33, s. 333-335.
• Bozkurt, N. (2009). “Spor”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara, C. 37, s. 418-421.
• Demirhan, G. (2003). “Kültür, Eğitim, Felsefe ve Spor Eğitimi İlişkisi”, Spor Bilimleri Dergisi, 14 (2), s. 92-103.
• Dever, A., İslam, A. (2015). “Tarihsel Süreç İçerisinde Türk Kültüründe Spor Algısı”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4, S. 5, s. 46-61.
• Düzgün, ŞA. (2013). “Gelenek”, İslamiyet-Hıristiyanlık Kavramları Sözlüğü, C. 1, Ankara, s. 260-261.
• Erdoğan, C. (2008). Spor Terimleri Sözlüğü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
• Ergun, M. (1997). Alıp Manaş, Konya, Günay Ofset.
• Erim, D. (2007). Türkiye Selçuklu Devletinde Spor ve Eğlence Hayatı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• Farac, AG. (1999). Abu’l Farac Tarihi, C. 1, Süryanice’den İngilizce’ye çev. Ernest A. Wallis Budge, Türkçe’ye Çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Gazoz, M., Şimşek, Y. (2017). Okçuluk Ders Kitabı, Ankara, MEB Yayınları.
• Gökalp, Z. (1977). Makaleler III, Haz. Orhan Durusoy, Ankara, Gündüz Matbaası.
• Göksu, E. (2016). “Okla Yükselen Millet”, Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III, Kocaeli, s. 2469-2481.
• Gültekin, E. (2000). “Osmanlıdan Günümüze Bir Meydan: Okmeydanı”, Ege Mimarlık, S.34, İzmir, s.26-27.
• Gürgendereli, R. (2015). “Bir Okçuluk Risâlesi: Kavsnâme”, Turkish Studies, Volume 10/8, Spring, p. 1313-1324.
• Güven, Ö. (1999). Türklerde Spor Kültürü, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Güven, Ö. (2003). “Geleneksel Okçuluk ve Güreş Sporunda Ahiliğin Etkileri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 27, s. 1-31.
• İlhan, E. (2015). “Folklorik Bağlamda Anlatı: Gelenek, Dil ve Yorum”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 4/2, s. 738-747.
• İmamoğlu, O., Türkmen, M., Akdenk, M., Çebi, M. (1999). “Osmanlı Devleti’nin Spor Politikasını Etkileyen Unsurlar”, Osmanlı’da Spor Sempozyumu, Konya, s. 61-71.
• İmamoğlu, O., Türkmen, M., Demirhan, B., Çebi, M. (2013). “İslam’ın Doğuşu ve Asrısaadet Döneminde Sporun Önemi”, https://www.researchgate.net/publication/ 319482538 _ISLAM%27IN_DOGUSU_VE_ASRISAADET_DONEMINDE_SPORUN_ONEMI¸s. 102-107.
• Kafesoğlu, İ. (1998). Türk Milli Kültürü, İstanbul, Ötüken Nesriyat.
• Kaplan,Y., Akkaya, C. (2014). “Spor Kültürü ve Türkiye'de Spor”, International Journal of Science Culture and Sport, August, Special Issue 2, s.114-119.
• Karahan, A. (1980). Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Kırımoğlu, H., Tekin, A., Genç, A. (2017). “Milli Spor Kavramı Nedir? Ne Değildir?”, Uluslararası Türk Halkları Geleneksel Oyunlar-Sporlar Sempozyumu, Kahramanmaraş, s. 323-326.
• Koca, SK. (2017). “Geleneksel Türk Okçuluğu”, Tr Kültür Dergisi, Kasım-Aralık, s. 45-47.
• Köprülü, F. (1991). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Köymen, MA. (1976). Tuğrul Bey ve Zamanı, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi.
• Kurt, T., Kılıç, M., Kılıç, MN. (2016). Türk Spor Tarihi (11. Sınıf), Ankara, MEB Yayınları.
• Metin, T. (2014). “Selçuklularda Okçuluğa Genel Bir Bakış”, Tarih Okulu Dergisi, Mart, Yıl 7, Sayı XVII, s. 131-153.
• Nevevi, İ. (2014). Riyasü’s Salihin, Hisar Yayınları.
• Örnek, SV. (1995). Türk Halkbilimi, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Roux, JP. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev. Aykut Kazancıgil, İstanbul, İşaret Yayınları.
• Selvi, Ö., Altan, S. (2014). “Popüler Kültür ve Spor İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”, Erciyes İletişim Dergisi “akademia”, C. 3, S. 3, s. 132-143.
• Turan, O. (1969). Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkuresi Tarihi, C. I-II, İstanbul, Turan Neşriyat Yurdu.
• Türkçe Sözlük. (1983). C.I-II, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkmen, M., Taşmektepligil, Y., Sanioğlu, A., Kabaayı, M. (1999). “Eski ve Yeni Asya Türk Toplumları ile Osmanlılar Döneminde Yapılan Benzer Sporların Tarihi Tasvirleri”, Osmanlı’da Spor Sempozyumu, Konya, s.203-219.
• Yıldırım, T. (2016). “Abbasîler’de Sportif Faaliyetler ve Eğlence Kültürü”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 26, S. 2, s. 351-367.
• Yönal, G., Türkmen, M. (2017). “Türk Kültür Yaşamında Okçuluk”, The Journal of Academic Social Science, Yıl 5, S. 55, Ekim, s. 523-533.
• Yücel, Ü. (1999). Türk Okçuluğu, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.