Harita Okuryazarlığı Bağlamında Okur Tepkisi: “Haritada Kaybolmak” Örneği

Year 2025, Volume: 26 Issue: 1, 420 - 440, 30.04.2025

Çağrı Öztürk Demirbaş , Meryem Cengiz

https://doi.org/10.17679/inuefd.1581043

Abstract

Çağımız koşulları, bilgiyi araştıran, değişimlere uyum sağlamış yeni bilgileri elde eden bireylerin yetişmesini gerektirmektedir. Sosyal bilgiler içeriği gereği bunu sağlamaya elverişli bir derstir. Sosyal bilgiler dersinin öğretiminde kalıcı öğrenme sağlamak için çeşitli materyaller kullanılmaktadır. Bunlardan biri de edebi ürünlerdir. Bu çalışmada “Haritada Kaybolmak” kitabıyla ilgili sosyal bilgiler öğretmen adaylarının okur tepkisini incelemek hedeflenmiştir. Nitel araştırma yöntemlerinden eylem araştırması desenine göre tasarlanmıştır. Araştırmada örneklem yöntemlerinden ölçüt örnekleme yapılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 2022-2023 eğitim öğretim yılı Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi’nde öğrenim gören sosyal bilgiler öğretmen adayı 32 kişi oluşturmaktadır. Nitel veri toplama tekniklerinden yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Araştırmada nitel veri analiz türlerinden içerik analizi yapılmıştır. Araştırma sonucunda sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çoğu sosyal bilgiler öğretiminde dersi destekleyici materyal olarak edebi ürün kullanılması gerektiğini ifade ettiği görülmüştür. Haritada Kaybolmak kitabına ilişkin okur tepkisinde katılımcıların tamamına yakını kitabı olumlu bulup, bu kitabın macera dolu olduğunu, öğrencilerde merak oluşturması, onları heyecanlandırması ve eğitici olması nedeniyle olumlu olduğu şeklindedir. Araştırmada kitabın sosyal bilgiler öğretim programında yer alan becerilerden hangisinin kazanılmasında katkısı olacağı incelenmiş ve ağırlıklı olarak araştırma ve harita okuryazarlığı becerisi ortaya çıkmıştır. Öğretmen adayları kitabın sınıf düzeyi olarak seviyelerine uygun olması ve harita ile ilgili ön bilgi gerektirdiği gibi nedenlerden dolayı yedinci sınıf ve altıncı sınıfta okutulmasından yanadır. Öğretmen adaylarının etkinlikle birlikte kendilerini kitapta gerçekleşen olayı yaşıyor gibi hissettikleri, kendilerini kitaptaki yer ve zamanda hissettiklerini ifade etmişlerdir.

Keywords

Harita okuryazarlığı , coğrafya eğitimi , sosyal bilgiler eğitimi , okur tepkisi , Vladimir Tumanov , Haritada Kaybolmak

References

• kengin, H. Tuncel, G. ve Cendek, M., E. (2016). Öğrencilerde harita okuryazarlığının geliştirilmesine ilişkin sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri. Marmara Coğrafya Dergisi/ Marmara Geographical Review, 34, 61-69. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/227357
• Arslan, E. (2014). Ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde kullanılan hikâye anlatım yönteminin akademik başarıya etkisi. (Yayın no. 376440) [Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Avcı, S. ve Yüksel, A. (2013). Öykü temelli öğrenme yaklaşımına ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri, Sakarya UniversityJournal of Education, 3(2), 21-35, https://dergipark.org.tr/en/pub/suje/issue/20633/219986
• Baltacı, A. (2017). Nitel veri analizinde Miles-Huberman Modeli, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (AEÜSBED), 3(1), 1-15. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aeusbed/issue/30008/290583
• Bilgili, A. S. (2019). Sosyal bilgilerin temelleri, (19. Basım). Pegem
• Büyüköztürk, Ş.,Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2012).Bilimsel araştırma yöntemleri (12. Basım). Pegem Akademik
• Calp Ş. ve Calp, M. (2019). Küçük Kara Balık ve Küçük Prens kitaplarının Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’ndaki temel beceriler, değerler ve 4. sınıf kazanımları açısından incelenmesi, ISAS 2019SETSCI Conference Proceedings, 4 (4), 61-69https://avesis.ebyu.edu.tr/yayin/7fca075b-23ad-4a4a-8f19-8843412d3bff/kucuk-kara-balik-ve-kucuk-prens-kitaplarinin-sosyal-bilgiler-ogretim-programindaki-temel-beceriler-degerler-ve-4-sinif-kazanimlari-acisindan-incelenmesi
• Çelik, A. ve Çetin, T. (2019). Sosyal bilgiler dersi öğretiminde Evliya Çelebi Seyahatnemesi’nin kullanımı, MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(3), 2336-2359.https://dergipark.org.tr/tr/pub/mjss/issue/47096/518282
• Çevik, A. ve Müldür, M. (2019). “Vapurları Seven Çocuk” adlı kitabın okur-tepki teorisi ile değerlendirilmesi. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 7(3), 40-50. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3695105
• Demeny, P. (2012). Developing written text production competence using the reader-response method. Act a Didactica Napocensia, 5(3), 53-60.https://eric.ed.gov/?id=EJ105435
• Doğan, M. (2019). Hikâye destekli sosyal bilgiler öğretiminin 5. sınıf öğrencilerinin akademik başarılarına etkisi. (Yayın no. 545740) [Yüksek Lisans Tezi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Dolanbay, H. ve Bülbül, Y. (2022). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarına göre öykülerle sosyal bilgiler öğretiminin etkililiği. Kastamonu Education Journal, 30(3), 536-548. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1695406
• Duman, B. ve Girgin, M. (2007). Eğitim fakültesi öğrencilerinin harita okuryazarlığına ilişkin görüşleri, Doğu Coğrafya Dergisi, 12 (17), 185-202. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/26876
• Eryılmaz, Ö. ve Çengelci Köse, T. (2018). Sosyal bilgilerde edebî ürünler ve değerler eğitimi: Küçük Prens örneği, Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(1), 65-79.https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/470344
• Gezer, E. ve Dikmenli, Y. (2022). Küçük Prens hikâye kitabında yer alan coğrafi kavramların incelenmesi, Sosyal Bilimler Dergisi/The Journal of Social Science, 9(58), 289-306. https://www.researchgate.net/publication/361783253_KUCUK_PRENS_HIKAYE_KITABINDA_YER_ALAN_COGRAFI_KAVRAMLARIN_INCELENMESI
• Hacısalihoğlu Karadeniz, M. (2019). "Kraliçeyi Kurtarmak" adlı hikâye kitabında yer alan bilmecelerin problem çözme stratejileri bağlamında incelenmesi. IV. İnternational Academic Research Congress (INES).
• Johannessen, L. R. (2003). Making history come alive with the nonfiction literature of the Vietnam war. Social Studies. 94(4), 171-179. https://eric.ed.gov/?id=EJ770182
• Kaçmaz, M. ve Kaçmaz P. (2019). Edebiyat coğrafyası; Elif Şafak romanlarının coğrafi terim ve mekân analizleri, Türk Coğrafya Dergisi, 73, 53‐60. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/851048
• Kanık Uysal, P. ve Ateş, S. (2020). Okur-Tepki teorisi: Küçük Kara Balık örneği. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(3), 777- 796. https://www.anadiliegitimi.com/tr/download/article-file/1212716
• Kavcar, C. (1999). Edebiyat ve eğitim, (3. Basım).Engin
• Kaya Tosun, D. (2018). Okuma çemberlerinin okuduğunu anlama, akıcı okuma, okuma motivasyonu ve sosyal beceriler üzerindeki etkisi ve okur tepkilerinin belirlenmesi. (Yayın no. 525647)[Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Kaymakcı, S., Turgut, T. ve Özalp, M. T. (2021). Sosyal bilgiler öğretiminde çözümlemeli öykünün kullanımına yönelik öğretmen adaylarının görüşleri. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(4), 2080-2097. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1977265
• Kim, M. (2004). Literature discussions in adult learning, Language and Education, 18(2), 145-166. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09500780408666872
• Lee, H., C. (2013). An examination of ESL Taiwanese University students’ multi modal reading responses. Literacy Research and Instruction, 52(3), 192-203. https://www.researchgate.net/publication/271757789_An_Examination_of_ESL_Taiwanese_University_Students’_Multimodal_Reading_Responses
• Many, J. E. & Wiseman, D. L. (1992). The effect of teaching approach on third-grade students’ response to iteratüre. Journal of Reading Behavior, 24(3), 265-287. https://www.researchgate.net/publication/249022607_The_Effect_of_Teaching_Approach_on_Third-Grade_Students’_Response_to_Literature
• McGowan, T. ve Guzzetti, B. (2004). Edebiyat temelli sosyal bilgiler öğretimi. (Çev. A. Doğanay). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11 (11), 35-44. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/50131
• Mertol, H. (2009). Sosyal bilgiler dersinde çocuk edebiyatı ürünlerinden yararlanma yeteneği Mustafa Ruhi Şirin örneği. (Yayın no. 240040) [Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2024). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı. Ankara https://mufredat.meb.gov.tr/Default.aspx
• Özbaşı, S. (2020). Karakter eğitimi açısından Vladimir Tumanov’un romanlarındaki çocuk karakterlerinin değerlendirilmesi. Asya Studies-Academic Social Studies/Akademik Sosyal Araştırmalar. 4 (12), 11-20. https://dergipark.org.tr/tr/pub/asya/issue/55644/731097
• Öztürk Demirbaş, Ç. ve Yıldırım, A. (2021). Türkiye’de edebiyat temelli sosyal bilgiler öğretimi bibliyografyası. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(2), 592-620.https://dergipark.org.tr/tr/pub/nevsosbilen/issue/63002/894246
• Öztürk, C., Coşkun Keskin, S. ve Otluoğlu, R. (2014). Sosyal bilgiler öğretiminde edebî ürünler ve yazılı materyaller, (6. Basım). Pegem Akademi
• Rosenblatt, L. ( 2005 ). Making meaning with texts . Portsmouth, NH: Heinemann.
• Rosenblatt, L. M. (1983). Literature as exploration. New York: Modern Language Association.
• Sallabaş, M. E. (2008). İlköğretim 8 sınıf öğrencilerinin okumaya yönelik tutumları ve okuduğunu anlama becerileri arasındaki ilişki. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(16), 141-155.https://dergipark.org.tr/tr/pub/inuefd/issue/8707/108710
• Sarıgül, A. (2021). Bilginin görsel ifadesi haritalar. (1. Basım).Pegem Akademi.
• Sarıgül, A. (2021). Yaşantımızın vazgeçilmez araçları: Haritalar. H. Koç ve A. Ergün (Ed.), Bilginin görsel ifadesi haritalar (s. 2-31) içinde (1.Basım). Pegem Akademi.
• Sidekli, S.,Tangülü, Z. ve Yangın, S. (2013). Sosyal bilgiler öğretimi: öğretmenim bana hikâye anlatır mısın? Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (4), 311-323. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/202250
• Şentürk, M. (2020). Sosyal bilgiler dersinde eğitici çizgi roman ve eğitici çizgi film kullanımının öğrencilerin tutum, motivasyon ve akademik başarılarına etkileri. (Yayın no. 623840) [Doktora Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Tokdemir, M. A. ve Beldağ, A. (2019). Sosyal bilgilerde okuryazarlıklar. İçinde H. Demircioğlu, S. Kaymakcı ve E. Demircioğlu (Ed.), Türkiye’de sosyal bilgiler eğitimi araştırmaları el kitabı (s. 473-499). (1. Basım).Pegem Akademi.
• Tümer, C. Ş. ve Canpolat Ö. (2022). 5. Sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin yer aldığı temaların uygunluğunun öğretmen görüşlerine göre belirlenmesi. Çocuk, Edebiyat ve Dil Eğitimi Dergisi, 5 (1), 83-103. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2270829
• Türkyılmaz, M. (2020). Alegorik bir öykü olarak küçük karabalık üzerine değerlendirmeler. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi / IBAD Journal of SocialSciences, (8), 51-62. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1069893 Whitehead, J. & Mcniff, J. (2006). Action researchlivingtheory. London: Sage Publications
• Yeşilbursa, C. C. ve Sabancı, O. (2015). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sosyal bilgiler öğretiminde edebî ürünlerin kullanımına yönelik görüşleri, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36, 19-33. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/181507
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (10. Basım). Seçkin.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (5. Basım).Seçkin.
• Yılmaz, T. (2019). Jean Jacques Rousseau’nun “Emile” adlı eserinde çocuk, çocuk eğitimi ve ideal vatandaş, (Yayın no. 545155) [Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• YÖK Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programı. (2018). https://yokatlas.yok.gov.tr/netler-tablo.php?b=10192