OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDAN GÜNÜMÜZE LİBYA SİYASAL TARİHİNDE MÜLKİYET REJİMLERİ

Yıl 2023, , 426 - 440, 31.12.2023

Furkan Yılmaz

https://doi.org/10.21492/inuhfd.1278602

Öz

Libya mülkiyet rejimlerinde yüzyıllardır geçirdiği dönüşümlerle doğrudan bağlantılı olarak siyasal yapısında da dönüşümler geçirmiştir. Ülkenin içerisinde bulunduğu mevcut siyasal atmosferi anlamak için bu dönüşümlerin incelenmesi önem arz etmektedir. Çalışma, Osmanlı İmparatorluğu’ndan günümüze Libya’da mülkiyetin kısa bir tarihçesini ortaya koymayı hedeflemektedir. Mülkiyet meselesinin hukuki ve siyasi üstyapıların oluşumundaki belirleyici rolü dikkate alınarak mülkiyet rejimleri üzerinden Libya siyasal tarihi ve Libya anayasaları incelemeye konu edilmiştir. Bununla birlikte aynı bakış açısıyla Libya’da mülkiyet hakkının tarihi de çeşitli yönleriyle ortaya koyulmuştur. Bu yaklaşımla incelemeye Libya’daki Senûsiyye hareketinin etkisi de dikkate alınarak Osmanlı İmparatorluğu döneminden başlanmıştır. Ardından İtalyan kolonizasyonu ve Libya’nın bağımsızlığa kavuşması süreci özellikle mülkiyete ilişkin hukuki hükümler üzerinden incelenmiştir. Libya Krallığı’nın kurulması ve 1951 Anayasası’nın hazırlanması, Kaddafi’nin devrimi, rejimi, sözde anayasa olarak kalsa da rejimin anayasal nitelikteki metinleri siyasal tarih ve mülkiyet tarihi açısından ele alınmıştır. Nihayet Kaddafi sonrası Libya’nın içerisinde bulunduğu politik karmaşa mülkiyet ve sınıf ilişkileri bakımından değerlendirilmiştir. İç savaşın ve mevcut rejimsizlik durumunun sınıfsal mahiyeti mülkiyet üzerinden analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışma, iç çatışmalarıyla uluslararası gündemi meşgul eden Libya’yı, konuya ilişkin yabancı literatürü tarayarak doğrudan siyasi rejim ve mülkiyet ilişkisi temelinde ele almayı ve Türkçe yazında bir eksikliği gidermeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Mülkiyet Hakkı, Libya’da Sınıf İlişkileri, Libya Anayasaları, Kaddafi Rejimi, Kaddafi Sonrası Libya

FROM THE OTTOMAN EMPIRE TO THE PRESENT PROPERTY REGIMES IN LIBYAN POLITICAL HISTORY

Öz

Libya has undergone transformations in its political structure directly correlation with the transformations in its property regimes over the centuries. It is important to analyze these transformations in order to understand the current political atmosphere in the country. The study aims to present a brief history of property in Libya from the Ottoman Empire to the present day. Considering the determining role of the property in the formation of legal and political superstructures, Libyan political history and Libyan constitutions have been analyzed through property regimes. In this respect, from the same perspective, the history of the property rights in Libya has been presented in various aspects.Therefore the study starts from the Ottoman Empire period, taking into account the influence of the Senussiyya movement in Libya. And the Italian colonization and the process of Libya’s independence are examined, especially through the legal provisions about property. The establishment of the Kingdom of Libya and the drafting of the 1951 Constitution, Gaddafi’s revolution, his regime, and the constitutional texts of the regime, even though they remained as a fake constitution, are analyzed in terms of political history and property history. Finally, the political mess in post-Gaddafi Libya is evaluated in terms of property and class relations. The class character of the civil war and the current regimeless state has been analyzed through property. The study aims to examine Libya, which has occupied the international agenda with its internal conflicts, directly on the basis of the relationship between political regime and property by reviewing the foreign literature on the subject and to fill a gap in the Turkish literature.

Anahtar Kelimeler

Property Rights, Class Relations in Libya, Libyan Constitutions, Gaddafi Regime, Post-Gaddafi Libya

Kaynakça

• ABDUNNASIR, Cemal: Arap Devriminin Yöntemleri, Çev.: Mehmet Emin Bozarslan, Habora, İstanbul 1970.
• AHMİDA, A. Abdullatif: Forgotten Voices: Power and Agency in Colonial and Postcolonial Libya, Routledge, New York 2005.
• ASSAF, Simon: “Libya at the crossroads”, International Socialism (13), http://isj.org.uk/libya-at-the-crossroads/ (Erişim: 7.2.2023).
• BAYIK, Hüdai: Kaddafi. Nur, Ankara 1973.
• BOZARSLAN, Hamit: Ortadoğu: Bir Şiddet Tarihi Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonundan El-Kaide’ye, Çev. Ali Berktay, İletişim, İstanbul 2011.
• BROWN, Ellen: “Why they killed Gaddafi”, iai News: http://iai.tv/articles/why-they-killed-gaddafi-auid-1757 (Erişim: 7.2.2023).
• CDA (Constitutional Drafting Assembly): Committee Proposal on Chapter 6: Rights and Liberties, 2014, http://security-legislation.ly/law/32908 (Erişim: 8.2.2023).
• CİN, Halil: Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, Kültür Bakanlığı, Ankara 1978.
• COCKBURN, Alexander: “What’s Really Going on in Libya?”, Counterpunch: http://www.counterpunch.org/2011/04/15/what-s-really-going-on-in-libya/ (Erişim: 7.2.2023).
• Constitution of the Kingdom of Libya of 1951: http://security-legislation.ly/law/31474 (Erişim: 16.12.2022).
• COTTERILL, Joseph: “The Central Bank of Benghazi”, 2011, Financial Times: http://www.ft.com/content/2be33842-d162-30e6-bb90-98e405724e6b (Erişim: 8.2.2023).
• COUSINS, Michel: “Nationality to be given back to royal family; property to be assessed”, 2020, LibyaHerald: http://www.libyaherald.com/2014/03/nationality-to-be-given-back-to-royal-family-property-to-be-assessed/ (Erişim: 9.2.2023).
• CRESTI, Federico: Subjecthood, Citizenship, Autonomy, Independence? Legal Status and National Claims in the First Decade of Italian Occupation in Libya (1911–1920), Citizens and Subjects of the Italian Colonies: Legal Constructions and Social Practices, 1882–1943, Ed. Simona Berhe ve Olindo De Napoli, Routledge, New York, 2022.
• ÇAKAR, Enver: Doğu Akdeniz Sahilinde Bir Osmanlı Sancağı: Trablus (1516-1579), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2012.
• DEEB, Marius: “Radical Political Ideologies and Concepts of Property in Libya and South Yemen”, The Middle East Journal 40(3), 1986, s.445-461.
• El-KİHYA, Mansur Ö.: Libya’nın Kaddafisi, Çev. Saadet Yaldız İnal, Kaknüs, İstanbul 2011.
• El KUDSİ, Ahmet: Arap Dünyasında Milliyetçilik ve Sınıf Mücadelesi, Çev. Orhan Koçak, Köz, İstanbul 1975.
• ERDAĞ, Ramazan: Libya in the Arab Spring: From Revolution to Insecurity, Palgrave Macmillan, New York 2017.
• ERDURMAZ, Serdar: Libya: Arap Baharının Solan Yüzü, Berikan, Ankara 2012.
• EVANS-PRITCHARD, E.E.: The Sanusi of Cyrenaica, Clarendon Press, Oxford 1949.
• FISCHBACH, Michael R.: “Jewish Property Claims and Post-Qaddafi Libya”, Middle East Report, The Art & Culture of the Arab Revolts, Summer 2012, s.44-45, 48.
• FITZGERALD, Mary ve MEGERISI, Tarek: Libya: Whose Land Is It?: Property Rights and Transition, Legatum Institute, London 2015.
• FOWLER, G. L.: “Italian Colonization of Tripolitania” Annals of the Association of American Geographers 62(4), 1972, s.627-640.
• FOWLER, G. L.: “Decolonization of Rural Libya”, Annals of the Association of American Geographers 63(4), 1973, s.490-506.
• G., H.: “The United Kingdom of Libya”, The World Today 8(5), 1952, s.193-202.
• GÜLER, Zeynep: Süveyş’in Batısında Arap Milliyetçiliği: Mısır ve Nasırcılık Yeni Hayat, İstanbul, 2004.
• HOURANI, Albert: Arap Halkları Tarihi, Çev. Yavuz Alogan, İletişim, İstanbul 2020.
• IBRAHIM, Suliman: “Property Claims in Post-Gaddafi Libya: Political Debates and Justice Seeking in the Aftermath of Law 4/1978”, Hague J Rule Law 9, 2017, s.135–156.
• Irak Büyükelçiliği Basın Ateşeliği: Devrimci Irak 1968-1973: Arap Baas Sosyalist Partisi’nin Sekizinci Irak Bölgesel Kongresinde Benimsenen Siyasal Rapor. Ankara 1974.
• İNALCIK, Halil: Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi Cilt 1, Çev. Halil Berktay, Eren, İstanbul 2000.
• JABER, Kamel A.: Arap Baas Sosyalist Partisi: Tarihi, İdeolojisi ve Örgütü, Çev. Ahmet Ersoy, Altınok, Ankara 1970.
• KADDAFİ, Muammer: Görüşlerim, Çev. Mehmet Keskin, Hareket, İstanbul 1974.
• KADDAFİ, Muammer: Yeşil Kitap, Libya Halk Bürosu Yayınları, 1975.
• KHALIDI, Ismail R.: “Constitution of the United Kingdom of Libya: Background and Summary”, Middle East Journal 6(2), 1952, s.221-228.
• KILINÇ, Ahmet: “The Influence of The Ottoman State On Islamic Law”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi Prof. Dr. M. Fatih UŞAN’a Dekanlıkta 10. Yıl Anısına Teşekkür Armağanı, 2022/2, s.547-580.
• KOVALYOVA, Svetlana ve FARGE, Emma: “ENI leads Libya oil race; Russia, China may lose out”, 2011, Reuters: http://www.reuters.com/article/us-libya-oil/eni-leads-libya-oil-race-russia-china-may-lose-out-idUSTRE77L5JR20110822 (Erişim: 8.2.2023).
• LACHER, Wolfram: “Libya’s New Order”, Sidecar/New Left Review: http://newleftreview.org/sidecar/posts/libyas-new-order (Erişim: 9.2.2023).
• Law No. (30) of 2012 on regulations for political entities: http://security-legislation.ly/law/31927 (Erişim: 8.2.2023)
• Law No. (36) of 2012 on property and asset management of certain persons: http://security-legislation.ly/law/31743 (Erişim: 8.2.2023).
• Law No. (37) of 2012 on criminalisation of the glorification of tyrants: http://security-legislation.ly/law/31721 (Erişim: 8.2.2023).
• LE GALL, Michel: “The Ottoman Government and the Sanusiyya: A Reappraisal”, International Journal of Middle East Studies 21(1), 1989, 91-106.
• LEWIS, William H. ve GORDON, Robert: “Libya after Two Years of Independence”, Middle East Journal 8(1), 1954, s.41-53.
• Libya’s Draft Constitution of 2016: http://www.constituteproject.org/constitution/Libya_2016D?lang=en (Erişim: 9.2.2023).
• LOBBAN Jr., Richard A. ve DALTON, Chris H.: Libya: History and Revolution, Praeger, California 2014.
• LUTSKIY, Borisoviç: Arap Ülkelerinin Yakın Tarihi, Çev. Turan Keskin, Yordam, İstanbul 2011.
• MANSFIELD, Peter: Mısır İhtilali ve Nasır, Çev. Ergün Tuncalı, Bahar Matbaası, İstanbul 1967.
• MATTES, Hanspeter: Libya, Elections in Africa: A Data Handbook, Ed. D. Nohlen, M. Krennerich ve B. Thibaut, Oxford University Press. New York 1999.
• MERT, Özcan: “Osmanlı Belgelerine Göre Banco di Roma’nın Trablusgarb’daki Faaliyetleri”, Belleten 51(200), 1987, s.829-848.
• OYENIYI, B. A.: The History of Libya, Greenwood, California 2019.
• ÖZKÖSE, Kadir: “Osmanlı Devleti ile Senûsiyye Tarikatı Arasındaki İlişkiler”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1(2), 2013, s.11-39.
• PRASHAD, Vijay: Arap Baharı, Libya Kışı, Çev. Şükrü Alpagut, Yordam, İstanbul 2012.
• PRASHAD, Vijay: Ulusun Ölümü ve Arap Devriminin Geleceği, Çev. Senem Erdoğan, Yordam, İstanbul 2017.
• RUSSELL, E. J.: “Agricultural Colonization in the Pontine Marshes and Libya”, The Geographical Journal 94(4), 1939, s.273-289.
• S., F.: “Libya: Seven Years of Independence”. The World Today 15(2), 1959, s.59-68.
• SEGRE, Claudio G.: “Italo Balbo and the Colonization of Libya”, Journal of Contemporary History 7(3/4), 1972, s.141-155.
• SETA: İsyan, Müdahale ve Sonrası: Libya’da Dönüşümün Sancıları, 2011.
• SIMONS, Geoff: Libya: The Struggle for Survival, Palgrave Macmillan, London 1996.
• SUNE, Engin: Kaddafi Diktatoryasından Piyasaların Esaretine. Kolektif Emperyalizm: Mağribden Maşrıka Dönüşümün Ekonomi Politiği, Der. Ali Murat Özdemir, İmge, Ankara 2014.
• TİBİ, Bessam: Arap Milliyetçiliği, Çev. Taşkın Temiz, Yöneliş, İstanbul 1998.
• TURNER, Bryan S.: “Islam, Capitalism and the Weber theses”, The British Journal of Sociology 25(2), 1974, s.230-243.
• UNGA (United Nations General Assembly) (15.12.1950): 5th Session, Resolution 388(V): Economic and Financial Provisions Relating to Libya (A/1775), New York.
• UNGA (United Nations General Assembly) (21.11.1949): Question of the disposal of the former Italian colonies: http://www.refworld.org/docid/3b00f08c18.html (Erişim: 1.2.2023).
• VANDEWALLE, Dirk: “Qadhafi's ‘Perestroika’: Economic and Political Liberalization in Libya”. Middle East Journal 45(2), 1991, s.216-231.
• VANDEWALLE, Dirk: A History of Modern Libya, Cambridge, New York 2012.
• ZIADEH, Nicola A.: Sanūsīyah: A Study of a Revivalist Movement in Islam, Brill, Leiden 1968.