ESKİ VAKIFLARDA TOPRAK MÜLKİYETİNDEN DOĞAN SORUNLARIN GÜNÜMÜZE YANSIYAN BİÇİMLERİ: TAVİZ BEDELİ

Yıl 2020, , 260 - 270, 30.06.2020

Murat Çak , Demet Çak

https://doi.org/10.21492/inuhfd.717254

Öz

743 sayılı Türk Kanuni Medenisinin yürürlüğe girmesinden önce kurulmuş bulunan vakıfların, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından temsil ve idare edilenlerine mazbut vakıflar adı verilmektedir. Mazbut vakıflar, mülk sayılan arazilerin ve bunlardan elde edilen gelirlerin insanlığın hayrına olacak şekilde vakfa bağışlanmasıyla oluşturulabildiği gibi; miri arazilerden bir kısmının vergi ve sair gelirlerinin hayır şartına vakfedilmesiyle de kurulabilmekteydi. Bunlardan ilki sahih vakıfları meydana getirirken, ikincisi ise gayrisahih vakıfları oluşturmaktadır. Günümüzde ise sahih mazbut vakıflara ait, mukataa ve icareteyn usulleriyle kiraya verilen arazilerin şahıslar veya kurumlar adına serbest tasarrufa geçirilmesi esnasında 5737 sayılı Vakıflar Kanunu’nun 18. maddesi uyarınca taviz bedeli adı altında, taşınmazın emlak vergisi değerinin %10’una denk bir bedel tahsil edilmektedir. Taviz bedeli tahsilatı, şahıslar ve kurumlarla, Vakıflar Genel Müdürlüğü arasında ihtilafa neden olmakta ve bu ihtilaf yargı mercilerinde çözüme kavuşturulmaktadır. Bu çalışmamızda kökeninde Selçuklu ve Osmanlı Devletlerinin toprak sistemlerindeki arazi çeşitleriyle mülkiyet esaslarının yer aldığı taviz bedeli sorununun, yargı aşamasında çözümünde izlenecek yöntem ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Toprak Mülkiyeti Türleri, Sahih Vakıf, Gayrisahih Vakıf, Mukataa, İcareteyn, Taviz Bedeli

THE FORMS REFLECTED PRESENT OF THE PROBLEMS ARISING FROM THE LAND SYSTEM AND PROPERTY IN OLD WAQFS: CONCESSION FEE

Öz

Those which are represented and administered by the Directorate General of Foundations of the waqfs that were established before the adoption of the Civil Law numbered 743 are called mazbut waqfs. As waqfs can be created by not only donating the lands that are deemed as property and the income obtained from them to the foundation for the benefit of humanity and but also they could be established by dedicating some of the tax income and other revenues of the state lands to the charity. While the first one constitutes “sahih” (valid) waqfs, the second one constitutes the “gayrisahih” (nonvalid) waqfs. Today, however, according to Article 18 of the Foundations Law No. 5737, a fee is called “concession fee” that equivalent to 10% of the property tax value of the land is collected for the lands that were leased by mukataa and icareteyn methods belonging to the valid (sahih) mazbut waqfs during the transfer to the free property on behalf of individuals or institutions. Concession fee collection causes disputes between individuals, institutions and the Directorate General of Foundations and this dispute is resolved in the judicial authorities. In this study, the method to be followed in the solution of the concession fee issue that originated in the land systems of the Seljuk and Ottoman States and their property principles at the judicial stage is discussed.

Anahtar Kelimeler

Type of Landownership, Valid Waqf, Nonvalid Waqf, Mukataa, Icaretyn, Concession Fee

Kaynakça

• AKGÜNDÜZ, Ahmet; İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, İstanbul, 1996.
• BARKAN, Ömer Lütfi; XV ve XVI inci Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları, Cilt I, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1943.
• BARKAN, Ömer Lütfi: "Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I: İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler." Vakıflar Dergisi, 2, 1942, s.279-386.
• BARKAN, Ömer Lütfi: “İslam Türk Mülkiyet Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğunda Aldığı Şekiller: Mülk Topraklar ve Sultanların Temlik Hakkı”, Hukuk Fakültesi Mecmuası, VII(I), İstanbul, 1941, s.157-176.
• BARNES, John Robert: Evkaf-ı Humayun: Vakıf Administration Under the Ottoman Ministry for Imperial Religious Foundations 1839 to 1875, University of California Los Angeles, 1980.
• BERKİ, Ali Himmet: Vakıflar, Cihan Kitaphanesi, İstanbul, 1940.
• CAFER, İbn Kudame: Kitabü’l Harac, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2018.
• CİN, Halil: Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1985.
• ÇAKIR, Baki: Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI.-XVIII. Yüzyıl), Kitabevi, İstanbul, 2003.
• ÇEKER, Orhan: Arazi Kanunnamesi, Ebru Yayınları, İstanbul, 1985.
• GİRİTLİOĞLU, Necla: “Sahih ve Gayrisahih Vakıflar ile Sultan Vakıfları ve Taviz Bedeli Uygulamaları”, Eski Vakıfların Günümüze Ulaşan Uygulamaları Semineri, 7-8 Aralık 1999, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2001, s18-29.
• HATEMİ, Hüseyin: Medeni Hukuk Tüzel Kişileri I, İ.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1979.
• HİLMİ, Karinabadizade Ömer/SUNGURBEY, İsmet: Eski Vakıfların Temel Kitabı, İ.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1978.
• İNALCIK, Halil: Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017.
• KÖPRÜLÜ, Bülent: Toprak Hukuku Dersleri, Cilt I, İ.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1958.
• MARDİN, Ebül’ Ula: Toprak Hukuku Dersleri, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 1947.
• ÖZTÜRK, Nazif: Menşe-i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, VGM Yayınları, Ankara, 1983.
• TABAKOĞLU, Ahmet: Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, Dergah Yayınları, İstanbul, 1985.
• TURAN, Osman: “Türkiye Selçuklularında Toprak Hukuku: Miri Topraklar ve Hususi Mülkiyet Şekilleri”, Belleten, XII(47), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1948.
• TURAN, Osman: “Selçuklu Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti”, Turan Neşriyat Yurdu, İstanbul, 1969.
• TURAN, Osman: “Celâleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri”, Belleten, XII(45), Ankara, 1948, s.17-171.
• YUSUF, Ebu: Kitabu’l Haraç, İ.Ü. İktisat Fakültesi Maliye Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 1973