Hak Arama Özgürlüğü Bağlamında Tam Yargı Davasındaki Usul ve Sürelerin Haksız Fiilden Kaynaklanan Tazminat Davası ile Karşılaştırılması

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 1, 451 - 478, 13.07.2016

Yakup Gönen

Öz

Hukuk devleti ilkesinin ve anayasal hükümlerin bir sonucu olarak idare kendi işlem ve eylemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür. İdareyi, bu zararı tazmine zorlayacak en etkili yol ise tam yargı davalarıdır. Hukuka saygılı devlet anlayışında bireylere, sadece idareye karşı dava açma hakkının tanınmış olması yeterli değildir; aynı zamanda bireylerin bu haklarını en kolay şekilde kullanabilmelerinin de önünün açılması gerekir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin içtihatlarında da vurgulandığı gibi dava süresinin kısa olması, uygulanan usulün karmaşıklığı nedeniyle dava açma süresinin kaçırılmasını, mahkemeye başvurma hakkının ihlali olarak kabul etmektedir. İdari yargı organlarınca görülen tam yargı davaları ile özel hukuktaki haksız fiilden kaynaklanan tazminat davalarından süre ve usuller açısından çeşitli farklılıklar öngörülmüştür. Adli yargıda hakkı ihlal edilenler doğrudan tazminat davası açabilirken idari eylemlerden kaynaklanan hak ihlallerinde dava açmadan önce idareye başvuru yapılması zorunlu tutulmuştur. Pratikte idarenin bu başvuruya olumlu cevap verme imkânı olmamasına rağmen idare aleyhine dava açılmasını güçleştiren zorunlu başvurunun haklı bir gerekçesi bulunmamaktadır. Tam yargı davalarında dava açma süresi adli yargıdaki tazminat davalarına oranla çok kısa olarak düzenlenmiştir. Dava açma sürelerinin kısa tutulmasının, iptal davaları için kısmen haklı bir gerekçesi olabilse de konusu parasal bir alacağı içeren idari davalarda idare lehine durum oluşturmanın hukuki ve mantıki dayanaklarının açıkça ortaya konulması gerekir. Çalışmamızda, tam yargı davaları ile özel hukuktaki tazminat davalarını karşılaştırılarak idareye tanınan ayrıcalıkların hak arama özgürlüğüne uygunluğu ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

İdari yargıda süreler, tam yargı davası, adil yargılanma hakkı, zorunlu başvuru yolu, ön karar

A Comparison of Prosedure and Term of Litigations in Full Remedy Actions With Action for Damages That Arise From Tortious Acts From the Perspective of Right to Legal Remedies

Öz

The administration is liable for compensating the loss stemming from its procedure and actions as a consequence of the principles of the state of law and the constitutional provisions. The most effective way, in this regard, is to compel the administration to compensate the loss in the full remedy actions. In the law-abiding rule of state, it is not adequate to give the individuals the right to file an action against the administration; facilitating the use of such rights by the individuals is also a requirement. As stressed out in the judicial precedents of the European Court of Human Rights, missing out the term of litigation because of the short term of actions and the complexity of the procedure established is considered as the violation of the right to litigate. There are differences between full remedy actions and actions for damages caused by tortious acts in civil law in terms of times and procedures. Although, people whose rights are violated can directly open the case, it is mandatory to apply to the administration for violaiton of the rights caused by administrative actions. In spite of the fact that, in practice, administration does not compensate the damages, there is no valid ground for the mandatory application which makes difficult to open the case. Terms of litigations in full remedy actions are very short according to actions for damages in civil law. It is may be logical to regulate short terms of litigations for actions for annulment, however, it is necessary to explain legal and logical reasons for the regulation for benefit of administration in administrative cases about monetary claims. In our study, full remedy actions and actions for damages in civil law will be compared, and privileges of administration will be examined according to suitability for right to legal remedies

Anahtar Kelimeler

Terms in the administrative procedure, full remedy action, right to a fair trial, mandatory remedy, preliminary ruling

Kaynakça

• AKINCI, Müslüm, İdari Yargıda Adil Yargılanma Hakkı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2008.
• AKYILMAZ, Bahtiyar; SEZGİNER, Murat; KAYA, Cemil, Türk İdare Hukuku, 6. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2015.
• ALGAN, Bülent, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Korunması, Seçkin Yayınları, Ankara, 2007.
• ARSLAN, Zühtü, Anayasa Teorisi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2008.
• DOĞRU, Osman; NALBANT, Atilla, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi: Açıklama ve Önemli Kararlar, Cilt: 1, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• EREN, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Yetkin Yayınları, Ankara, 2012.
• GÖZLER, Kemal, Hukuka Giriş, 10. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2013.
• GÖZÜBÜYÜK, Şeref, Yönetsel Yargı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2012.
• GÜNDAY, Metin, İdare Hukuku, 10. Baskı, İmaj Yayınevi, Ankara, 2013.
• İNCEOĞLU, Sibel, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı, Beta Kitabevi, 1. Baskı, İstanbul, 2002.
• KABOĞLU, İbrahim, Kolektif Özgürlükler, DÜHF Yayınları, Diyarbakır, 1989.
• KABOĞLU, İbrahim, Özgürlükler Hukuku 1 İnsan Hakları Genel Kuramına Giriş, Yenilenmiş 7. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 2013.
• KALABALIK, Halil, İnsan Hakları Hukuku, 3. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2013.
• KAPLAN, Gürsel, İdari Yargıda Dava Açma Süreleri, Turhan Kitabevi, Ankara,2011.
• KARAVELİOĞLU, Celal, İdari Yargılama Usulü Kanunu, 3. Baskı, Top–Kar Matbaacılık, 1997.
• ONAR, Sıddık Sami, İdare Hukukunun Umumi Esasları: Cilt III, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1966.
• ÖZTÜRK, Burak, Hak Arama Özgürlüğü Çerçevesinde Zorunlu İdari itiraz, Yetkin Yayınları, Ankara 2015.
• YILDIRIM, Turan; YASİN, Melikşah; KAMAN, Nur; ÖZDEMİR, H. Eyüp; ÜSTÜN, Gül; OKAY TEKİNSOY, Özge, İdare Hukuku, XII Levha Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• ZABUNOĞLU, Yahya Kazım, İdare Hukuku: C. II, Yetkin Yayınları, Ankara, 2012.
• AKYILMAZ, Bahtiyar, “İyi Yönetim ve Avrupa İyi Yönetim Yasası”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. VII, Sa. 1-2, s. 143-158.
• ÇAĞLAYAN, Ramazan, “İdari Eylemden Doğan Tam Yargı Davalarında Dava Açma Süreleri”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C. IX, Sa. 3-4, s. 17-33.
• Erol ÇIRAKMAN, “İdari Davalarda Süre”, İdare Hukuku ve İdari Yargı ile İlgili İncelemeler –I, Danıştay Yayını, Güneş Matbaası, Ankara, 1976, s. 190- 217.
• DURAN, Lütfi, “İdari İşlemden Sorumluluk, İptal Davası-Tam Yargı Davası”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. XXXIII, Sa. 3-4, s. 3- 26.
• DURAN, Lütfi, “İdari Kazada Dava Açma Müddeti”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. XI, Sa. 1-2, s. 238-263.
• SANCAR, Mithat, “İdari Yargılama Usulü Kanununun 10 ve 11. Maddeleri Bağlamında İptal Davalarında Süre”, Amme İdaresi Dergisi, C. XXIII, Sa.1, s. 69-
• SAVAŞ, Fatma Burcu, “Haksız Fiil Tazminatının Tabi Olduğu Zamanaşımı Süresinin İşlemeye Başlama Anı” Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sa. 74, s. 121- 148.
• SEZER, Yasin; BİLGİN, Hüseyin, “Danıştay Kararlarında İdari Başvurular”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. LVII, Sa. 4, s. 337-366.
• ULER, Yıldırım, “Yönetsel Yargıda Dava Süresi”, I. Ulusal İdare Hukuku Kongresi, 1-4 Mayıs 1990: Birinci Kitap - İdari Yargı, Danıştay Matbaası, Ankara, 1991, s. 209-262.
• UYANIK, Halit, “Türk İdare Hukukunda Zımni Red ve Zımni Kabul Müesseseleri Üzerine Değerlendirmeler”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. LXXII, Sa.1, s. 673-694.
• ZABUNOĞLU, Yahya Kazım, “İdari Yargıda Dava Açma Süresi (2575 Sayılı İYUK’nun 10. Ve 11. Maddeleri Açısından Bir İnceleme), I. Ulusal İdare Hukuku Kongresi, 1-4 Mayıs 1990: Birinci Kitap - İdari Yargı, Danıştay Matbaası, Ankara, 1991, s. 187-207