FIRSATÇI DAVRANIŞLARA KONU OLAN UYARLAMA KAYITLARININ GEÇERLİLİĞİ

Year 2024, Volume: 15 Issue: 1, 238 - 252, 30.06.2024

Hale Şahin

https://doi.org/10.21492/inuhfd.1446581

Abstract

Taraflar, sözleşmenin içeriğini sözleşmeyle elde etmek istedikleri menfaatleri dikkate alarak belirlemektedir. Fakat, tarafların sözleşmenin içeriğine ilişkin bütün koşulları sözleşmenin müzakeresi sırasında göz önünde bulundurmaları hukuk düzeni tarafından onlardan beklenmemektedir. Çünkü sözleşmenin müzakeresi esnasında, sözleşmenin kurulmasından sonra ortaya çıkacak durum değişikliklerinin taraflarca öngörülmesi çoğunlukla mümkün değildir. Sözleşme özgürlüğü ilkesi gereği taraflar hem öngörülebilir hem de öngörülemeyen durum değişikliklerinin borç ilişkisine etkisini sözleşmede düzenleyebilir. Sözleşmenin kurulması sırasında sağlanan menfaatler dengesinin gelecekteki durum değişiklikleri sonucu bozulmasını ve sözleşmenin uyarlanması ihtiyacını doğurmasını önlemek amacıyla tarafların sözleşmede kararlaştırdıkları sözleşme hükümleri uyarlama kayıtları olarak adlandırılmaktadır. Bu tür kayıtlar, sözleşme özgürlüğünün sınırlarına uygun olarak düzenlenmelidir. Bununla birlikte, uyarlama kayıtları sözleşme özgürlüğünün sınırlarına uygun olarak kaleme alınsa dahi taraflardan biri tarafından karşı taraf aleyhine fırsatçı davranış oluşturacak şekilde kullanılabilir. Uyarlama kayıtlarının fırsatçı davranışlara konu olduğu hâllerde, hâkim tarafından sözleşmeye müdahale edilmesi gerekir. Çalışmamızda öncelikle uyarlama kayıtları ve fırsatçı davranış kavramları açıklanmıştır. Daha sonra, uyarlama kayıtlarının fırsatçı davranış oluşturacak şekilde kullanımına yönelik çeşitli örnekler verilmiş ve bu tür kayıtların hukuki geçerliliği üzerinde durulmuştur.

Keywords

Uyarlama Kayıtları, Fırsatçı Davranış, Hakimin Sözleşmeye Müdahalesi

Supporting Institution

Yazar Hale ŞAHİN, bu çalışmanın araştırılması, yazarlığı veya yayınlanması için finansal destek almistir. Bu makale Fribourg Üniversitesi, TÜBİTAK 2211-A ve 2214-A tarafından mali olarak desteklenen “Uyarlama Kayıtları” başlıklı doktora tezinden ve aynı isimli kitaptan türetmiştir.

OPPURTUNISTIC BEHAVIOR IN ADJUSTMENT CLAUSES

Abstract

The parties stipulate contract terms according to their interests. However, the parties cannot foresee all the future developments related to this contract in contract negotiation. For example, the change of circumstances may force the parties to adapt the contract to maintain the equilibrium of the contract. The freedom of contract allows the parties to allocate the risk distribution in the contract. Hence, the cautious contract parties may agree on adjustment clauses to prevent the alteration of the equilibrium of the contract due to the change of circumstances. The parties set forth these clauses according to the limits of freedom of contract. However, one of the parties may use such a clause as an act of opportunistic behavior against the other. In cases where adjustment clauses are subject to opportunistic behavior, judicial intervention may become inevitable. This study first introduces adjustment clauses and opportunistic behavior, then gives examples of adjustment clauses subject to opportunistic behavior, and finally examines the legal validity of such clauses.

Keywords

Adjustment Clauses, Opportunustic Behavior, Judicial Intervention

References

• ACAR ÜNAL, Özlem: “Covid-19 Virüsünün Sözleşmelere Etkisinin TBK md. 138 Hükmü Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, in Çalışkan, Yusuf/Bozkurt Gümrükçüoğlu, Yeliz/Erol, Ömer Faruk/ Yakacak, Gülnihal Ahter/Kafalı, Ömer Faruk (ed.), Koronavirüs Döneminde Güncel Hukuki Meseleler Sempozyumu, İbni Haldun Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2020.
• AKİPEK, Jale G./AKINTÜRK, Turgut/ATEŞ, Derya: Türk Medeni Hukuku: Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku, 18. Bası, Turhan Yayınları, İstanbul 2022.
• AKYOL, Şener: Dürüstlük Kuralı ve Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı, 2. Bası, Filiz Yayınları, İstanbul 2006.
• ALTOP, Atilla: Aşırı İfa Güçlüğü’nü Düzenleyen TBK. m.138 Hükmü ile İlgili Bazı Tartışmalı Hususlara İlişkin Bir Değerlendirme”, in Oktay Özdemir, Saibe/Arkan Serim, Azra/Altop, Atilla (ed.), Prof. Dr. Galip Sermet Akman’a Armağan, Filiz Yayınları, İstanbul 2020.
• ANTALYA, O. Gökhan: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt V/1,3, Seçkin Yayınları, Ankara 2019.
• ANTALYA, O. Gökhan/DOĞANCI, E. Doğa: “Genel İşlem Koşullarında Saydamlık Kuralının, Bunun TBK m.20 vd.’daki Görünümlerinin ve TTK m.55 f. 1 f ile TBK m.20 vd.’nın Birlikte Uygulanabilirliğinin Değerlendirilmesi”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 24(2), 2018, s.823-860.
• ARAT, Ayşe: Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanması, Ankara 2006.
• ATAMER, Yeşim M.: Sözleşme Özgürlüğünün Sınırlandırılması Çerçevesinde Genel İşlem Şartlarının Denetlenmesi, Beta Yayıncılık, İstanbul 2001.
• ATAMER, Yeşim M.: “Yeni Türk Borçlar Kanunu Hükümleri Uyarınca Genel İşlem Koşullarının Denetlenmesi - TKHK m.6 ve TTK m.55, f. 1(f) ile Karşılaştırmalı Olarak”, in Türk Hukukunda Genel İşlem Şartları Sempozyumu: Bildiriler, Tartışmalar, 8 Nisan 2011, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara 2012, s.9-73.
• ATAMER, Yeşim M./PICHONNAZ, Pascal: “Control of Price Related Terms in Standard Form Contracts: General Report: Judicial Control and Other Means of Price Control” in. Control of Price Related Terms in Standard Form Contracts in Atamer, Yeşim M./Pichonnaz (ed.), Control of Price Related Terms in Standard Form Contracts, Springer, Cham 2020, s.3-101.
• BAŞ, Ece: “6098 Sayılı Türk Borçlar Kanununda Genel İşlem Koşulu Kavramı ve İçerik Denetimi”, in Tufan Öğüz (ed.), Prof. Dr. Mustafa Dural’a Armağan, Filiz Yayınları, İstanbul 2003, s.276-306.
• BAYSAL, Başak: Sözleşmenin Uyarlanması: BK m.138 Aşırı İfa Güçlüğü, 4. Bası, İstanbul 2020.
• BAUMANN, Max: Einleitung, Art.1-7 ZGB, Zürcher Kommentar, Band I/1, 3. Auflage, Schulthess, Zürich 1998.
• BAUR, Jürgen F.: Vertragliche Anpassungsregelungen: dargestellt am Beispiel langfristiger Energielieferungsverträge, Verlagsgesellschaft Recht und Wirtschaft mbH Heidelberg, Heidelberg 1983.
• BERGER, Bernhard: Allgemeines Schuldrecht: Schweizerisches Obligationenrecht Allgemeiner Teil mit Einbezug des Deliktsrechts und Einführung in das Personen- und Sachenrecht (Schuldrecht), 3. Auflage, Stämpfli, Bern 2018.
• BERGER, Klaus P.: “Renegotiation and Adaptation of International Investment Contracts: The Role of Contract Drafters and Arbitrators” (Renegotiation), Vanderbilt Journal of Transnational Law, 36(4), 2003, s.1347-1380.
• BILDA, Klaus: Anpassungsklauseln in Verträgen, Gleitklauseln, Preisvorbehalte und ähnliche Sicherungsmittel, 2. Auflage, Erich Schmidt, Berlin 1973.
• BİLGİN YÜCE, Melek: Edimi Belirleme Yetkisinin Mevcut Genel İşlem Koşulları Teorisi ve 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Açısından Değerlendirilmesi”, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 8(Özel Sayı), 2013, s.3191-3238.
• BISCHOFF, Jacques: Vertragsrisiko und clausula rebus sic stantibus: Risikozuordnung in Verträgen bei veränderten Verhältnissen, Schulthess, Zürich 1983.
• BROWN, James R./CROSNO, Jody L./DEV, Chekitan S.: “The Effects of Transaction-Specific Investments in Marketing Channels: The Moderating Role of Relational Norms”, Journal of Marketing Theory and Practice, 17(4), 2009, s.317-333.
• BUFF, Felix: Vertragliche Anpassungsklauseln im schweizerischen Recht, Schulthess, Zürich 2016.
• BURKHARDT, Martin: Vertragsanpassung bei veränderten Umständen in der Praxis des schweizerischen Privatrechts: Vertragsgestaltung, Schiedsgerichtspraxis und Praxis des Bundesgerichts, Haupt, Bern 1997.
• CANBOLAT, Ferhat: Sözleşmelerde Amacın Gerçekleşmesi Çökmesi ve Boşa Çıkması, Yetkin Yayınları, Ankara 2012.
• CANBOLAT, Ferhat: “Hukuki İşlemlerde ‘Amaç’”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 20(1), 2012, s.61-77.
• ÇAĞLAR, Hayrettin: “Aşırı Yararlanma (Gabin) Hükümlerinin Tacirler Bakımından Uygulanması (TBK m.28)”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, 32(69), 2016, s.69-96.
• ÇAKIRCA, Seda İrem: 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’na göre Aşırı Yararlanma Kavramı, On İki Levha Yayınları, İstanbul 2015.
• EDİS, Seyfullah: Medenî Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri, 5. Bası, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1993.
• EHMANN, Horst: “Zur Causa-Lehre”, Juristen Zeitung, 58(14), 2003, s.702-714.
• ENZ, Benjamin V.: Clausula rebus sic stantibus – insbesondere im Spiegel der Rechtsprechung, Schulthess, Zürich 2018.
• EREN, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 27. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2022.
• EREN, Fikret/DÖNMEZ, Ünsal: Eren Borçlar Hukuku Şerhi Cilt I, Yetkin Yayınları, Ankara 2022.
• EREN, Fikret/DÖNMEZ, Ünsal: Eren Borçlar Hukuku Şerhi Cilt III, Yetkin Yayınları, Ankara 2022.
• EWERHART, Christian/SCHMITZ, Patrick W.: “Der Lock in Effekt und das Hold up Problem”, s.1-10.
• FECHT, Gabriele: Neuverhandlungspflichten zur Vertragsänderung unter besonderer Berücksichtigung d. bundesdeutschen Rechts und der Un-Kodizes über Technologietransfer und das Verhalten transnationaler Unternehmen, Rechtswissenschaftliche Forschung und Entwicklung 146, VVF, München 1988.
• FENYVES, Attila: Der Einfluß geänderter Verhältnisse auf Langzeitverträge, Manz, Wien 1997.
• FLUME, Werner: Allgemeiner Teil des bürgerlichen Rechts (Rechtsgeschäft), Band II, 4. Auflage, Springer, Berlin 1992.
• FORNASIER, Matteo: Freier Markt und zwingendes Vertragsrecht: Zugleich ein Beitrag zum Recht der Allgemeinen Geschäftsbedingungen, Duncker & Humblot, Berlin 2013.
• FUHRER, Stephan: “Aufpassen beim Anpassen – Möglichkeiten und Grenzen der einseitigen Änderung von Versicherungsverträgen”, in Honsell, Heinrich/Portmann, Wolfgang/Roger, Zäch/Zobl, Dieter (ed.), Aktuelle Aspekte des Schuld- und Sachenrechts, Festschrift für Heinz Rey zum 60. Geburtstag, Schulthess, Zürich 2003.
• GAUCH, Peter: Der Werkvertrag, 6. Auflage, Schulthess, Zürich 2019.
• GAUCH, Peter/SCHLUEP, Walter R./SCHMID, Jörg/EMMENEGGER, Susan: Schweizerisches Obligationenrecht Allgemeiner Teil, Band I, 11. Auflage, Schulthess, Zürich 2020.
• GRAF VON WESTPHALEN, Friedrich /THÜSING, Gregor: Vertragsrecht und AGB-Klauselwerke, Beck, München 2013.
• GÜMÜŞ, Mustafa Alper: Borçlar Hukukunun Genel Hükümleri, Yetkin Yayınları, Ankara 2021.
• GÜRSOY, Kemal Tahir: Hukukda Clausula Rebus Sic Stantibus (Emprevizyon Nazariyesi), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1950.
• HAU, Wolfgang: Vertragsanpassung und Anpassungsvertrag, Tübingen 2003.
• HAVUTÇU, Ayşe: Açık İçerik Denetimi Yoluyla Tüketicinin Genel İşlem Şartlarına Karşı Korunması, Güncel Yayınları, İzmir 2003.
• HORN, Norbert: “Neuverhandlungspflicht”, Archiv für die civilistische Praxis, 181(4), 1981, s.255-288.
• HORN, Norbert: “Die Anpassung langfristiger Verträge Internationalen Wirtschaftsverkehr. Vertragsklauseln und Schiedspraxis”, in Kötz, Hein/Freiherr Marschall von Bieberstein, Wolfgang (ed.), Die Anpassung langfristiger Verträge: Vertragskaluseln und Schiedspraxis, Alfred Metzner, Frankfurt am Main 1984.
• HORN, Norbert: “Vertragsbindung unter veränderten Umständen-Zur Wirksamkeit von Anpassungsregelungen in langfristigen Verträgen”, Neue Juristische Wochenschrift (München), 38, 1985, s.1118-125.
• HUGUENIN, Claire: Obligationenrecht: Allgemeiner und Besonderer Teil, 3. Auflage, Schulthess, Zürich 2019.
• HUGUENIN, Claire/MAISSEN, Eva: “Bedingungsänderungsklauseln”, in Fuhrer, Stephan/Weber, Stephan(ed.), Allgemeine Versicherungsbedingungen: Fundgrube konsumentenfeindlicher Klauseln oder Quelle kundenorientierten Mehrwerts?, Schulthess, Zürich 2011.
• İNAL, Tamer H.: “Sözleşmelerde Aşırı İfa Güçlüğü ve Uyarlama (6098/TBK m.138)”, in Medeni Kanun’un ve Borçlar Kanunu’nun 90. Yılı Uluslararası Sempozyumu: 1926’dan Günümüze Türk-İsviçre Medeni Hukuku Cilt I, Ankara 2017.
• İNCE, Nurten: Der Wegfall der Geschäftsgrundlage nach deutschem und türkischem Recht, Duncker & Humblot, Berlin 2014.
• JÄGGI, Peter/GAUCH, Peter/HARTMANN, Stephan: Art.18 OR-Auslegung, Ergänzung und Anpassung der Verträge; Simulation, Zürcher Kommentar, 4. Auflage, Schulthess, Zürich 2014.
• JICKELI, Joachim: Der langfristige Vertrag, Nomos, Baden-Baden 1996.
• KAHRAMAN, Zafer: Beklenmedik Haller ve Hukuki Sonuçları, Vedat Yayınları, İstanbul 2023.
• KAMANABROU, Sudabeh: Vertragliche Anpassungsklauseln, Beck, München 2004.
• KAPLAN, İbrahim: Hakimin Sözleşmeye Müdahalesi: Sözleşmenin Yorumu, Sözleşmenin Tamamlanması, Sözleşmenin Değişen Hâl ve Şartlara Uyarlanması, 3. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2013.
• KEIN, Benjamin/CRAWFORD, Robert G./ALCHIAN, Armen A.: “Vertical Integration, Appropriable Rents, and the Competitive Contracting Process”, Journal of Law and Economics, 21(2), 1978, s.297-326.
• KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip/HATEMİ, Hüseyin/SEROZAN, Rona/ARPACI, Abdülkadir: Borçlar Hukuku Genel Bölüm Cilt I, 7. Bası, Filiz Yayınları, İstanbul 2017.
• KOLLER, Alfred: Schweizerisches Obligationenrecht Allgemeiner Teil, 4. Auflage, Stämpfli, Bern 2017.
• KOLLER, Ingo: Die Risikozurechnung bei Vertragsstörungen in Austauschverträgen: Eine Untersuchung zur Rechtsfortbildung auf dem Gebiet der materiellen Leistungserschwerung, Zweckstörung sowie Schadenersatzhaftung bei Sach- und Dienstleistungen, Beck, München 1979.
• KONARSKI, Hubert: “Force Majeure and Hardship Clauses in International Contractual Practice”, International Business Law Journal, (4), 2003, s.405-428.
• KRAMER, Ernst A.: Die “Kriese” des liberalen Vertragsdenkends, Wilhelm Fink Verlag, München 1974.
• KRAMER, Ernst A.: Inhalt des Vertrages, Art.19-22 OR, Berner Kommentar, Band VI/1/2/1a, Stämpfli, Bern 1991.
• KRAMER, Ernst A./PROBST, Thomas: Grundkurs Obligationenrecht Allgemeiner Teil, 3. Auflage, Helbing Lichtenhahn, Basel 2018.
• KRAMER, Ernst A./SCHMIDLIN, Bruno: Allgemeine Einleitung in das schweizerische Obligationenrecht und Kommentar zu Art.1-18 OR, Berner Kommentar, Band VI/1/1, Stämpfli, Bern 1986.
• KREN KOSTKIEWICZ, Jolanta/WOLF, Stephan/AMSTUTZ, Marc/FANKHAUSER, Roland: ZGB Kommentar: Schweizerisches Zivilgesetzbuch, 4. Auflage, Schulthess, Zürich 2021.
• KURT, L. Müjde: Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık (TBK m.136), Yetkin Yayınları, Ankara 2016.
• LETTL, Tobias: “Die Anpassung von Verträgen des Privatrecht: 3. Teil. Der Tatbestand vertraglicher Anpassungsregelungen”, Juristische Schulung, (4), 2001, s.347-353.
• LETTL, Tobias: “Die Anpassung von Verträgen des Privatrecht: 4. Teil. Die Rechtsfolgen vertraglicher Anpassungsregelungen”, Juristische Schulung, (5), 2001, s.456-462.
• LÜBKE-DETRING, Cord: Preisklauseln in allgemeinen Geschäftsbedingungen, Duncker & Humblot, Berlin 1989.
• MARTINEK, Michael: “Die Lehre von den Neuverhandlungspflichten – Bestandsaufnahme, Kritik ... und Ablehnung”, Archiv für die civilistische Praxis, 198(4), 1998, s.329-400.
• MITROVIC, Milivoje: Einseitige Änderungsklauseln in Allgemeinen Geschäftsbedingungen, Dike, Zürich 2022.
• MONN, Valentin: Die Verhandlungsabrede: Begründung, Inhalt und Durchsetzung von Verhandlungspflichten, Schulthess, Zürich 2010.
• Munich Personal RePEc Archive Paper No. 6944, https://mpra.ub.uni-muenchen.de/6944/1/MPRA_paper_6944.pdf, (Erişim: 04.03.2024).
• MURIS, Timothy J.: “Opportunistic Behavior and the Law of Contracts”, Minnesota Law Review, 65, 1981, s.521-590.
• NELLE, Andreas: Neuverhandlungspflichten: Neuverhandlungen zur Vertragsanpassung und Vertragsergänzung als Gegenstand von Pflichten und Obliegenheiten, Beck, München 1993.
• OĞUZMAN, M. Kemal/BARLAS, Nami: Medenî Hukuk: Giriş, Kaynaklar, Temel Kavramlar, 28.B., Vedat Yayın, İstanbul 2022.
• OĞUZMAN, M. Kemal/ÖZ, Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt I, 20. Bası, Vedat Yayınları, İstanbul 2022.
• OKUMUŞ, Selmani: 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’na göre Aşırı Yararlanma (Gabin), Yetkin Yayınları, Ankara 2015.
• ÖZDEMİR, Hayrunnisa: “Genel İşlem Şartlarında Şaşırtıcı ve Beklenmedik Şartlar”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22(3), 2016, s.2349-2361.
• PROBST, Thomas: “Control of Price Related Terms in Standard Form Contracts in Switzerland – The Control of Standard Contracts Terms: The Swiss Approach”, in Atamer, Yeşim M./Pichonnaz (ed.), Control of Price Related Terms in Standard Form Contracts, Springer, Cham 2020.
• RUSCH, Arnold F./HUGUENIN, Claire: "Unilateral Amendment Rights in General Terms and Conditions - the Trojan Horse in the Contract", Schweizerische Zeitschrift für Wirtschafts- und Finanzmarktrecht, 2008, s.37-56.
• SANLI, Kerem Cem: Hukuk ve Ekonomi Perspektifinden Sözleşme Hukuku ve Sözleşme Yaptırımlarının Ekonomik Analizi, On İki Levha Yayınları, İstanbul 2015.
• SCHÄFER, Hans-Berd/OTT, Claus: Lehrbuch der ökonomischen Analyse des Zivilrechts, Springer, Berlin 2012.
• SCHUMACHER, Rainer: Vertragsgestaltung: Systemtechnik für die Praxis, Schulthess, Zürich 2004.
• SCHWENZER, INGEBORG/MUÑOZ, EDGARDO: “Duty to Renegotiate and Contract Adaptation in Case of Hardship”, Uniform Law Review, 24(1), 2019, s.149-174.
• SCHÄFER, Hans-Berd/OTT, Claus: Lehrbuch der ökonomischen Analyse des Zivilrechts, Springer, Berlin 2012.
• SCHWENZER, Ingeborg/FOUNTOULAKIS, Christiana: Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, 8. Auflage, Stämpfli, Bern 2020.
• SEROZAN, Rona: Medeni Hukuk, 6. Bası, Vedat Yayınları, İstanbul 2015.
• SHRANER, Marius: Die Erfüllung der Obligationen, Art.68-96 OR, Zürcher Kommentar, 3. Auflage, Zürich 2000.
• SİRMEN, Lâle: Türk Özel Hukukunda Şart, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1992.
• SULZER, Stefan: Zweckstörungen im schweizerischen Vertragsrecht, Schulthess, Zürich 2002.
• SUNGURBEY, İsmet: Borç İkrarı ve Borç Vaadi, İstanbul Akgün Yayınları, İstanbul 1957.
• ŞAHİN, Hale: Uyarlama Kayıtları, Yetkin Yayınları, Ankara 2024.
• TİLE, Latif: Uyarlama Sebebi Olarak Aşırı İfa Güçlüğü, Yetkin Yayınları, Ankara 2021.
• TOPUZ, Seçkin: Türk-İsviçre ve Alman Borçlar Hukukunda Denge Bozulması ve İfa Güçlüğü Durumlarında Sözleşmeye Müdahale, Yetkin Yayınları, Ankara 2009.
• WEBER, Rolf H.: Die Erfüllung der Obligation, Art.68-96 OR, Berner Kommentar, Band VI/1/4, 2. Auflage, Stämpfli, Bern 2005.
• WIEDEMANN, Rainer M.: Preisänderungsvorbehalte: Einseitige Preisänderung zwischen Bestimmtheitsgrundsatz und Verfahrensschutz, Dissertation, Augsburg 1990.
• WILLIAMSON, Oliver E.: Markets and Hierarchies: Analysis and Antitrust Implications, Collier Macmillar, London 1975.
• WURMNEST, Wolfgang: Münchener Kommentar zum BGB, 9. Auflage, Beck, Münich 2022.