The Dilemma of Nowruz in Zoroastrian Tradition: A Pahlavi Text and Its Turkish Translation on the Day of Khordad of the Month of Ferverdin

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 139 - 163, 24.06.2025

Oğuzhan Özoğlu

https://doi.org/10.33201/iranian.1577057

Abstract

Nowruz is currently celebrated on the Ohrmazd day of the Farvardin month, corresponding to March 21 in the Gregorian calendar. However, due to the different calendars used by Iranians, it may not always have been linked to this date. One of the texts in the Mihrābān ī Kayhusraw (MK) codex published by Jamasp-Asana is related to the Khordad day of Farvardin, which is introduced as Nowruz. Our research shows that Zoroastrians in Arabic and Persian sources faced uncertainty regarding Nowruz. The adaptation of the Zoroastrian calendar to the solar system, the addition of five extra days (epagomena), and fractional-day adjustments over time caused the Nowruz date to shift. Avestan literature suggests that the Zoroastrian calendar had strong lunar characteristics, offering extensive observations on the moon and stars. However, most Iranologists have perceived it as solar, emphasizing Zoroastrians' focus on light. The calendar systems of the Achaemenid, Seleucid, Arsacid, and Sassanid periods remain largely unknown, leaving many unanswered questions. This study aims to contribute to Turkish literature by translating the MK text from Pahlavi to Turkish and fostering new discussions on cultural transitions through the lens of calendars and Nowruz.

Keywords

Nowruz , Zoroastrian Calendar , Farvardin Month , Khordad Day , Pahlavi

Zerdüştî Geleneğinde Nevruz İkilemi: Ferverdîn Ayının Hordâd Günü Hakkında Pehlevice Bir Metin ve Türkçe Tercümesi

Abstract

Nevruz, günümüzde Ferverdîn ayının Ohrmazd gününde kutlanmaktadır ve miladi 21 Mart’a denk gelmektedir. Oysa İranlıların kullandıkları farklı takvimler nedeniyle nevruzun 21 Mart ile ilişkili olmayabileceği görülmüştür. Jamasp-Asana’nın yayımladığı Mihrābān ī Kayhusraw (MK) kodeksinde yer alan metinlerden biri Ferverdîn ayının Hordâd günü ile ilgilidir. Metnin içerisinde Hordâd günü, nevruz olarak tanıtılmıştır. Yaptığımız araştırmada Arap ve Fars kaynaklarında Zerdüştîlerin nevruz konusunda ikilem yaşadıkları fark edilmiştir. Zerdüştî takviminin şemsî takvime uyarlanma sürecinde takvime ilave beş gün eklenmesi (epagomena) ve ayrıca yıl başına çeyrek gün ilavesinin de farklı dönemlerde yapılması, nevruz gününün sabit kalmamasına neden olmuştur. Avesta yazınına bakılırsa Zerdüştî takvimin kamerî olma özellikleri daha baskındır. Avesta yazını, ay ve yıldızlar hakkında fazlaca gözlem ve metafor sunmaktadır. Ancak iranologların kahir ekseriyeti, Zerdüştîlerin güneş ve aydınlığa daha fazla önem verdiklerini düşünerek bu takvimi şemsî diye tasavvur etmiştir. Ahamenî, Selefkî, Arsakî ve hatta Sasanî dönemlerinin takvim yapıları hakkında fazla bir bilgiye sahip değiliz. Bu nedenle çok sayıda cevapsız soru bulunuyor. Bu araştırmanın amacı; Jamasp-Asana’nın düzenlediği şekliyle MK kodeksindeki metni Pehleviceden Türkçeye tercüme ederek Türkçe literatüre katkı sağlamak ve takvim ve nevruz meselesi üzerinden kültürel geçişlerin farklı boyutlarla yeniden tartışılmasına zemin hazırlamaktır.

Keywords

Nevruz , Zerdüştî Takvimi , Ferverdîn Ayı , Hordad Günü , Pehlevice.

References

• Akkuş Mutlu, S. (2016). Eski Mezopotamya’da Nevruz kutlamaları. Archivum Anatolicum / Anadolu Arşivleri (ArAn), 10(1), 1-14. https://doi.org/10.1501/Archv_0000000013
• Belardi, W. (1977). Studi Mithraici e Mazdei. Visigalli - Pasetti.
• Bickerman, E. (1967). The "Zoroastrian" Calendar (Cilt 35). Archív orientální.
• Boyce, M. (1970). On the calendar of Zoroastrian feasts. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 33(3), 513-539. https://www.jstor.org/stable/614520
• Boyce, M. (1977). A Persian stronghold of Zoroastrianism. Clarendon Press.
• Boyce, M. (1979). Zoroastrians: Their religious beliefs and practices. Routledge & Kegan Paul.
• Çiftçi, H. (2019). Yahudilik'te zaman ve takvim (Kayıt No. 577853) [Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi
• Dakikî. (2018). Goştâspnâme. (Çev. N. Yıldırım). Kabalcı Yayınları.
• Daryaee, T. (2012). On the coming of Zoroastrian Messiah: A middle Persian poem on history and apocalypticism in early medieval Islamic Iran. İçinde W. Ahmadi (Ed.), Converging Zones: Persian Literary Tradition and the Writing of History (s. 5-14). Mazda Publishers.
• El-Bîrûnî. (1878). Kitâbu'l-Âsâru'l-Bâkıye ani'l-Kurûni'l-Hâliye. F. A. Brockhaus.
• Firdevsî. (2014). Şahnâme. (Çev. N. Lugal). Kabalcı Yayınları.
• Gaster, T. H. (1950). Purim and Hanukkah in custom and tradition. Henry Schuman.
• Hartner, W. (1985). Old Iranian calendars. İçinde I. Gershevitch (Ed.), Cambridge History of Iran (s. 714-791). Cambridge University Press.
• Jamasp-Asana, J. (1900). The day Khordâd of the Month Farvardin commonly called Khordâdsâl. İçinde B. A. J. J. Modi (Ed.), The K. R. Cama memorial volume: Essays on Iranian subjects. Fort Printing Press.
• Kanga, K. (1900). A complete dictionary of the Avesta language. Education Society's Steam Press.
• Kent, R. (1950). Old Persian. American Oriental Society.
• MacKenzie, D. N. (1986). A concise Pahlavi dictionary. Oxford University Press.
• Moore, C. A. (1981). Esther. Doubleday & Company.
• Müller, F. M. (Ed.). (1884). Sacred books of the East: Pahlavi text (Cilt III). (Çev. E. West). Motilal Banarsidass.
• Nyberg, H. (2003). A manual of Pahlavi. Asatir.
• Özoğlu, O. (2019). Pehlevî dilinde yaşayan en eski kahramanlık anlatısı: Yâdgâr-i Zerîrân. İran Çalışmaları Dergisi, 3(2), 105-137. https://doi.org/10.33201/iranian.594633
• Özoğlu, O. (2021). Müslüman kelâmı ve İran kültürü. Nobel Akademi.
• Taqizadeh, S. (1938). Old Iranian calenders. The Royal Asiatic Society.
• The Sculptures and Inscription of Darius the Great on the Rock of Behistûn in Persia: A New Collation of the Persian, Susian and Babylonian. (1907). Oxford University Press.
• The Zend-Avesta (Cilt III). (1887). (Çev. L. H. Mills). The Clarendon Press.
• Üstündağ, M. (2022). Purim ve Nevruz kutlamaları arasındaki benzerlikler. İçinde E. Çetinkaya (Ed.), The 15th international scientific research congress (s. 372-376). Asos Yayınları.
• Yıldırım, N. (2011). Zerdüşt'ün kutsal kitabı Avesta. Şarkiyat Mecmuası, (18), 147-170. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/10351
• Zand-Akasih Iranian or Greater Bundahişn transliteration and translation in English. (1956). (Çev. M. A. Behramgore Tehmuras Anklesaria). Rahnumae Mazdayasnan Sabha.