HİNTLİ KÂŞİF/CASUS AHMET ŞAH NAKŞİBENDİ’NİN TÜRKİSTAN’A YAPTIĞI SEYAHAT VE GÖZLEMLERİ

Year 2022, Volume: 5 Issue: 9, 33 - 47, 31.12.2022

Meryem Özer

Abstract

Seyahatnameler, sübjektif tarafı olmakla birlikte, farklı coğrafyalar ve toplumlar hakkında seyyahın gözlem ve tecrübelerinin aktarılması bakımından tarih sahasında önemli yer tutan yazılardır. Çeşitli amaçlarla yola çıkan seyyahların tuttuğu notlar, günlükler, raporlar seyahatnameleri/gezi yazılarını oluştururlar. XIX. yüzyıldan itibaren gittikçe gelişen ve zenginleşen seyahat yazıları içinde Türkistan ile ilgili olanlar da azımsanmayacak ölçüdedir. 1852 yılında Hoca Ahmed Şah Nakşibendî, İngilizler tarafından İngiliz casus Teğmen W. H. Wyburd’un Türkistan’a gittikten sonra kendisinden bir daha haber alınamaması üzerine onun akıbetini öğrenmek için Mançu işgali altındaki Doğu Türkistan ile Batı Türkistan’daki Hokand ve Buhara Hanlığı’na gönderilmiştir. Keşmir’den yola çıkan Ahmed Şah Nakşibendî Yarkend, Kaşgar, Oş, Hokand, Akmescid ve Buhara gibi Türkistan’ın en önemli şehirlerine gitmiştir. Bu makalenin yazılma amacı, Mir İzzetullah’tan sonra İngilizler tarafından Türkistan’a gönderilen ikinci yerli kâşif/casus olan Ahmed Şah Nakşibendî’nin bu seyahati sırasında bölgenin siyasi, sosyal ve ekonomik durumu hakkında tuttuğu notları aktararak bu alandaki çalışmalara katkıda bulunmaktır.

Keywords

Türkistan, 19. yüzyıl, Seyahatname, İngiltere

References

• AHMED SHAH NAQSHHAHBANDI, “Route from Kashmír, viâ Ladakh, to Yarkand”, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, (J. Dowson, Çev.), Vol. 12, 1850, s. 372-385.
• AHMUD SHAH NUKSHBUNDEE, “Narrative of the travels of Khwajah Ahmud Shah Nukshbundee Syud who Started from Cashmere on the 28th October 1852 and Went Through Yarkund, Kokan, Bokhara and Cabul in Search of Mr. Wyburd, Journal of the Asiatic Society of Bengal, 25, 1863, s. 344-358.
• BUCKLAND, C. E., Dictionary of Indian Biography, London, S. Sonnenschein, 1906.
• EYRE, V., The Military Operations at Cabul, London, John Murray, 1843.
• GROVER, J., The Bokhara Victims, London, Chapman and Hall, 1845.
• HANSARD, House of Commons Sittings Debate (Hansard), 30 May 1851, vol.117, cols 261-8, s.262.
• HURLBUT, G.C., “Geographical Notes”, Journal of the American Geographical Society of New York. Vol. 24, s. 391-450
• MEERIZZUT-OOLLAH, Travels in Central Asia, İng. Çev. Capt. Henderson, The Foreign Department Press, 1872.
• MOORCROFT, W.- TREBECK, G., Travels in the Himalayan provinces of Hindustan and the Panjab; in Ladakh and Kashmir; in Peshawar, Kabul, Kunduz, and Bokhara, London, J. Murray.1841.
• ÖZER, Meryem, “Türkistan’da İngilizlerin Asyalı Kâşif Casusları: Punditler”, Vakanüvis, Yıl/Vol. 6, S. 1 Bahar, 2021, s. 289-311.
• “Proceedings of the Asiatic Society for the Monts of Marchand”, The Journal of the Asiatic Society of Bengal, V.32, No. 209, 1863, s. 175-178.
• RAWLİNSON, Rawlinson, H. England and Russia in the East, London, John Murray, 1875. “Chronicle”, The Asiatic Journal and Monthly Miscellany, Vol. IV, November-April,1845, s. 206-210.
• WOOD, J., A Journey to The Source of The River Oxus, London, John Murray, 1872.
• WOLF, J., Narrative of a Mission to Bokhara, in the Years 1843-1845, to Asscertain the Fate of Colonel Stoddart and Captain Conolly, London, J. W. Parker, 1846.
• YUAN, T., “Yakub Beg (1820-1877) Çin Türkistan’ındaki Müslüman ayaklanması”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Çev. E. B. Özbilen, 1893, s. 59-87.