AN EVALUATION ON THE PLACE AND IMPORTANCE OF K'VELI CASTLE (ყველის ციხე) IN THE MIDDLE AGES IN TERMS OF TURKISH HISTORY

Year 2024, Volume: 7 Issue: 13, 42 - 60, 29.12.2024

Ayşe Ayçiçek

Abstract

K'veli Castle (ყველის ციხე in Georgian), whose ruins are located in the village of Kol in the Posof district of present day Ardahan, was a strategically important during the Middle Ages as it was located on the central road connecting Samtskhe-Shavshet-Klarcet-Tao. For this reason, the Castle, which has the feature of transition in accessing Georgian lands, has been dominated by different nations, including Georgians, Seljuks, Arabs and Ottomans, from time to time. Especially during the Seljuk Period, Sultan Melikşah sent the army under the command of Emir Ahmed to Georgia and the defeat of Georgian King Giorgi II, who was in K'veli Castle (1080) and the fact that the king had to go first to Adjara and then to Abkhazia was an important turning point in Georgian history. After the struggle at K'veli Castle, which led to the defeat of George II, the way was opened for the Seljuks' new campaigns into the interior of Georgia, and a new era, which the Georgians called Didi Turkoba (დიდი თურქობა in Georgian), began. Thus, Turkish-Georgian relations entered a new era.

Keywords

K veli Castle, Seljuks, Georgians, Didi Turkoba

ORTA ÇAĞ’DA K’VELİ KALESİ (ყველის ციხე)’NİN TÜRK TARİHİ AÇISINDAN YERİ VE ÖNEMİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Abstract

Kalıntılarının günümüz Ardahan’ın Posof ilçesinin Kol köyünde yer alan K’veli Kalesi (Gürcüce ყველის ციხე), Orta Çağ’da Samtskhe-Shavshet (Şavşat)-Klarcet-Tao’yu birbirine bağlayan merkezi yol üzerinde yer alması bakımından stratejik öneme sahip kaleydi. Bu nedenle Gürcü topraklarına erişimde geçiş özelliğini bünyesinde barındıran Kale, dönem dönem Gürcüler, Selçuklular, Araplar ve Osmanlılar olmak üzere farklı milletlerin hâkimiyetinde kalmıştır. Bilhassa Selçuklular Dönemi’nde Sultan Melikşah’ın Emir Ahmed komutasındaki orduyu Gürcistan üzerine sefere göndermesi ile K’veli Kalesi’nde bulunan Gürcistan Kralı II. Giorgi’nin mağlup olması (1080) ve Kral’ın önce Acara’ya sonra da Abhazya’ya gitmek zorunda kalması Gürcü tarihinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. II. Giorgi’nin yenilmesine neden olan K’veli Kale’sinde gerçekleşen mücadeleden sonra Selçukluların Gürcistan içlerine doğru gerçekleştireceği yeni seferlerin de önü açılmış ve Gürcülerin Didi Turkoba (Gürcüce დიდი თურქობა) olarak adlandırdıkları yeni bir dönem başlamıştır. Böylece Türk-Gürcü ilişkileri yeni bir döneme girmiştir.

Keywords

K’veli Kalesi, Selçuklular, Gürcüler, Didi Turkoba

References

• AHMED b. Mahmud, Selçuk-nâme I, Haz: Erdoğan Merçil, Kervan Kitapçılık, İstanbul 1977.
• ALLEN, W.E.D., A Hıstory Of The Georgıan People From the Beginning Down to the Russian Conquest in the Nineteenth Century, Routledge & Kegan Paul, London 1971.
• ANTADZE, Tsisana, Konstantine Gamsakhurdias Roman ‘Didostatis Marcve-nis’ İnglisuri da Rusuli Targmanebi, Sakartvelos Sapatriarkos Tsmida Andris Pirveltsodebulis Sakhelobis Kartuli Universiteti, Tiflis 2014.
• ANTELAVA, İ.-GAPRİNDASHVİLİ, M. vd., Sakartvelos İstoria: Udzvelesi Droidan Dghemde, Stamba Samshoblo, Tiflis 1996.
• Ardahan Değerlemeleri 4, Ed: İhsan Kurtbaş, Nobel Akademik, Ankara 2022.
• ASATİANİ, Nodar, Sakartvelos İstoria: Udzvelesi Droidan XIX Saukunemde, Sakartvelos Matsne Gamomtsimloba, Tiflis 2005.
• ASATİANİ, Nodar-JANELİDZE, Otar, History of Georgia, House Petite Pub., Tiflis 2009.
• BARATASHVİLİ, S., Sakartvelos İstoria, Kitap 3, İ. Stamba Kheladze, Kutaisi 1913.
• BATONİSHVİLİ, Vakhushti, Ahgtsera Sameposa Sakartvelosa, Kartlis Tsk-hovreba IV, Teksti Dadgenili Qvela Dziritadi Khelnatseris Mikhedvit S. Qaukhchishvili, Tiflis 1973.
• BERDZENİSHVİLİ, D., Narkvebevi Sakartvelos İstoriuli Geograpiidan, Metsniereba Gamomtsemloba, Tiflis 1985.
• BERDZENİSHVİLİ, N., Gzebi Rustavelis Epokis Sakartveloshi, Metsniereba, Tiflis 1966.
• CİKİA, S., Gurcistanis Vilaietis Didi Davtari: Gamokvleva, Kitap 3, Sakartvelos SSR Metsnierebata Akademia, Tiflis 1958.
• CMUKHADZE, Giorgi, Migratsiuli Protsesebi Sakartvelos Teritoriaze Udzeve-lesi Droidan Dghemde, Samagistro Nashromi, İvane Cavakhishvilis Sakhelobis Tbilisis Sakhelmtsipo Universiteti, Tiflis 2019.
• Constantine Porphyrogenitus, De Administrando İmperio, Greek Text Edited by Gy. Moravsik, English Translation by R. J. H. Jenkins, Dumbarton Oaks, Washington 1967.
• DADİANİ, Nika, Kartvelt Tskhovreba, Sakartvelos SSR Metsnierebata Aka-demiis Gamomtsemloba, Tiflis 1962.
• GÜNDOĞDU, H., Kaleler ve Kuleler Kenti Ardahan, T.C. Ardahan Valiliği Kültür Yayınları No: 4, Ankara 2000.
• Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına Kadar), Gürcüceden Çev: Marie F. Brosset, Çev: Hrand D. Andreasyan, Haz: Erdoğan Merçil, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2003.
• History of Lewond, Translation, Introduction and Commentary by Zaven Ar-zoumanian, Printed in the United States of America, Pennsylvania 1982.
• İbnü’l-Esîr, İslâm Tarihi (el-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi), cilt 10, Çev: Abdülke-rim Özaydın, Bahar Yayınları, İstanbul 1987.
• JANASHVİLİ, Mose, Sakartvelos Deda-kalaki Tpilisi, Stamba Ghambashidze, Kutaisi 1889.
• JAVAKHİSHVİLİ, İvane, Kartveli Eris İstoria, cilt 2, Palitra L Gamomtsemlo-ba, Tiflis 2012.
• JAVAKHİSHVİLİ, İvane, Sakartvelos İstoria (XI-XV Saukuneebi), Sakartvelos SSR Sakhelmtsipo Gamomtsemloba, Tiflis 1949.
• JAVAKHİSHVİLİ, İvane, Tkhzulebani Tormet Tomad, cilt 2, Sakartvelos SSR Metsnierebata Akademiis Tbilisis Sakhelmtsipo Universitetis Ga-momtsemloba, Tiflis 1983.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Büyük Selçuklu İmparatoru Sultan Melikşah, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1973.
• KARİCHASHVİLİ, D., Sakartvelos Mokle İstoria, 1. Kısım, Mstsapo-Mbechdavi Dzmobisa Gamomtsemloba, Moskova 1907.
• Kartuli Samkhedro Entsiklopesiuri Leksikoni, Ed: Elguca Medzmariashvili, Tiflis 2017.
• Kartuli Tsartserebis Korpuli, Lapidaruli Tsartserebi, Kitap 1, Düzenleyen ve Yayına hazırlayan N. Shoshiashvili, Metsniereba, Tiflis 1980.
• KATAMADZE, Tsiuti, “Otskhovis Saportipikatso Nagebobata İstotiisatvis (Kvelis Tsikhe)”, Shromebi IV, Ed Vano Papunidze, Sakartvelos Metsnierebata Erovnuli Akademia, Batum 2019, s. 104-111.
• KAVRELİŞVİLİ, Roin, “Gürcistan Kralı IV. Davit Ağmaşenebeli’nin Tarihçisi (XII. yy.) Tarafından Selçuklular Hakkında Verilen Bilgiler”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1 (15), 2012, s. 21-22.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin, Osmanlıların Kafkas Elleri’ni Fethi (1451-1590), 2, Baskı, Ankara 1993.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin, Yukarı-Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992.
• KUPATADZE, Bondo, “Samtskhis İstoriuli Geograpiidan (Kvelistsikhe)”, Kreb: İstoria, Tiflis 2019, s. 404-432.
• KUTATELADZE, Aristo, Konspekti Sakartvelos İstoriidan, Kitap 1, Sakartve-los Kooperatiuli Stamba, Tiflis 1900.
• LORDKİPANİDZE, Mariam, Essays on Georgian History, Metsniereba Ga-momtsemloba, Tiflis 1994.
• MESKHİA, Sh.-GVRİTİSHVİLİ, D. vd., Tbilisis İstoria, Savavsho da Asal-gazrdobis Literaturis Sakhelmtsipo Gamomtsimloba, Tiflis 1958.
• MİKABERİDZE, Alexander, Historical Dictionary of Georgia, The Scarecrow Pub., Toronto 2007.
• Moses Khorenats’i, History of Armenians, Translation and Commentary on the Literary Sources by Robert W. Thomson, Harvard University Press, London 1978.
• MTBEVARİ, Stepane, “Tsameba Tsminda Motsame Gobronisa, Romelits Gaikvanes Kvelis Tsikhidan”, Kartuli Hagiograpiuli Dzeglebi 3 Tomad, Redaktör Levan Abashidze, cilt 3, BTC, Tiflis 2008, s. 283-311.
• MUSKHELİSHVİLİ, Davit-SAMSONADZE, Mikheil vd., Sakartvelos İstoria: Udzvelesi Droidan 2009 Tslamde, Gumbati Gamomtsemloba, Tiflis 2012.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, “Melikşah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope-disi, cilt 29, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2004, s. 54-57.
• PARTENADZE, Vazha, Acharistsqlis Kheoba (İstoriul-Arkeologiuri Gamokv-leva Kedis Munitsipalitetis Mikhedvit, Batumis Shota Rustavelis Sak-helmtsipo Universiteti, Batum 2020.
• PAPASKİRİ, Zurab, Shua Saukuneebis Sakartvelos Saertashoriso Arenaze: Sakartvelos Sakhelmtsipos Sagaret-Politikuri Mdgomarteoba XI s. 60-80-ian Tslebshi, Metsniereba Gamomtsemloba, Tiflis 1991.
• PRONELİ, Aleksandre Didebuli Meskheti, Elektro-Mbechdavi Stamba Kartli, Gori 1914.
• PUTKARADZE, Tariel, Kartvelebi, 1. Kitap, Kutaisis Sakhelmtsipo Universite-tis Gamomtsemloba, Kutaisi 2005.
• RAYFİELD, Donald, Edge of Empires: A History of Georgia, Reaktion Books, London 2012.
• Sakartvelos İstoria: IV Saukunidan XIII Saukunemde, Ed: Mariam Lortkipa-nidze, cilt 2, Palitra L Yayınları, Tiflis 2012.
• Sakartvelos İstoria Udzvelesi Droidan XX Saukunis Bolomde), Ed: Mariam Lortkipanidze, Palitra L Gamomtsemloba, Tiflis 2012.
• Sakartvelos İstoriis Kronologia, Ed: Svimon Gamsakhurdia, Tiflis Sulkhan-Saba Orbelian Devlet Pedagoji Üniversitesi, Tiflis 1996.
• Sakartvelos İstoriss Narkvevebi, cilt 3, Sabchota Kartuli Gamomtsemloba, Tiflis 1979.
• Sakartvelos Mepeebi, Ed: Mariam Lortkipanizde-Roin Metreveli, Nekeri Ga-momtsemloba, Tiflis 2007.
• PATACI, Sami, “Ardahan Kale ve Kuleleri”, Ardahan Kale ve Kuleleri, Serhat Kalkınma Ajansı Yayınları, Ardahan 2016, s. 28-104.
• SAMUSHİA, Jaba, Bagrationta Samepo Ojakhi (XI-XII ss.), Artanuji Ga-momtsimloba, Tiflis 2003.
• SANİKİDZE, Levan, Sakartvelos İstoria, Stamba Samshoblo, Tiflis 1994.
• SEVİM, Ali-MERÇİL, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi: Siyaset, Teşkilât ve Kültür, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995.
• SHENGELİA, Nodar, Selchukebi da Sakartvelo XI Saukuneshi, Metsniereba Gamomtsemloba, Tiflis 1968.
• SİLOGAVA, Valeri-SHENGELİA, Kakha, Tao-Klarceti, Kapkasis Universite-tis Gamotsemebi, Tiflis 2006.
• SİLOGAVA, Valeri-SHENGELİA, Kakha, Sakartvelos İstoria: Udzvelesi Dro-idan Tanamedroveobis Chatvlit, Kapkasis Universitetis Gamotsemebi, Tiflis 2008.
• SUBAŞI, Ömer, Gürcistan Tarihi, Selenge Yayınları, İstanbul 2022.
• Şadruddîn Ebu’l-Hasan ‘Ali ibn Nâşır ibn ‘Ali el-Hüseynî, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, Çev: Necati Lügal, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
• ŞENOL, Erdoğan, Gürcü Ansiklopedik Sözlüğü, Emsal Matbaa, Ankara 2021.
• T’ao-K’larjetis Mshignobruli Memk’vidreoba, Red: Mzia Surguladze, Ltd Polygraph, Tiflis 2018.
• TELLİOĞLU, İbrahim, XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri, Serander Yayınları, Trabzon 2009.
• TELLİOĞLU, İbrahim, Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Serander Yayınları, Trabzon 2007.
• The Universal History of Step‘anos Tarōnec‘i, Introduction, Translation and Commentary Tim Greenwood, Oxford University Press, Oxford 2017.
• “Tsameba Shminda Gobronisa”, Kartuli Hagiograpiuli Dzeglebi, Trans. Eter Shengelia, cilt 3, Tiflis 2008, s. 249-283.
• “Tskhovreba Mepet-Mepisa Davitisi”, Kartlis Tskhovreba, Ed: Roin Metreveli, Artanuji Gamomtsemloba, Tiflis 2008.
• “Tskhovreba Mepet-Mepisa Davitisi”, Kartlis Tskhovreba, Ed: S. Kaukhchishvili, cilt 1, Sakhelgani Gamomtsemloba, Tiflis 1955.
• YİNANÇ, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi: Selçuklular Devri, Bürhaneddin Matbaası, İstanbul 1944.