Dijital Yerliler için Sosyal Medya Kullanım Yorgunluğu Ölçeği’nin Geliştirilmesi

Yıl 2025, Sayı: 27, 1 - 25, 24.06.2025

Haydar Kerem Hoşgör

Öz

Bu çalışmada, dijital yerliler olarak da bilinen genç yetişkinlerin Sosyal Medya Kullanım Yorgunluğu düzeylerini ölçmeye yönelik geçerli ve güvenilir bir ölçek geliştirmek amaçlanmıştır. Çalışmanın örneklemini bir devlet üniversitesinde 2024-2025 eğitim-öğretim döneminde okumakta olan 258 üniversite öğrencisi oluşturmaktadır. Bu amaç doğrultusunda 36 maddeden oluşan bir taslak madde havuzu oluşturulmuştur. Oluşturulan madde havuzu sırasıyla kapsam geçerliği, görünüş geçerliği, pilot uygulama, açıklayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi süreçlerine tabi tutulmuş ve iki boyuttan oluşan 12 maddelik bir ölçek elde edilmiştir. Açıklayıcı faktör analizi sonucunda ölçeğin Kaiser-Meyer-Olkin değeri 0,904, toplam varyans açıklayıcılığı oranı ise %61,851 olarak bulunmuştur (p<0,001). Ölçeğin “Fiziksel/Zihinsel Yorgunluk” alt boyutuna ait Ca iç güvenirlik katsayısının 0,880, “Psikolojik Yorgunluk” alt boyunun 0,857, genel ölçek Ca’sının ise 0,904 ile yüksek bir güvenirliğe sahip olduğu saptanmıştır. Açıklayıcı faktör analizi sonucunda elde edilen faktör yapılarının yapı geçerliğini test etmek için birinci ve ikinci düzey doğrulayıcı faktör analizleri gerçekleştirilerek ölçeğin iki boyutlu yapısı doğrulanmıştır. Analizler sonucunda modele ilişkin elde edilen uyum indeksi değerlerinin (x2/df =1,719; GFI=0,952; AGFI=0,918; NFI=0,951; IFI=0,979; TLI=0,969; CFI=0,979; RMSEA=0,053) iyi düzeyde olduğu anlaşılmıştır. Sonuç olarak Sosyal Medya Kullanım Yorgunluğu Ölçeği’nin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sosyal medya , Fiziksel yorgunluk , Zihinsel yorgunluk , Psikolojik yorgunluk , Ölçek geliştirme

Etik Beyan

Bu çalışma Helsinki Deklarasyonu’nda da belirttiği üzere, bilimsel ve etik ilkelere uygun olarak gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda ilgili proje için, Uşak Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’ndan etik onam alınmıştır (Evrak Tarihi ve Sayısı: 28.02.2025-E.267075, Toplantı Sayısı: 02). Araştırmanın verileri, veri toplama süreci öncesinde konuyla ilgili olarak bilgilendirilen ve çalışmaya kendi rızalarıyla dâhil olan bireylerden toplanmıştır.

Destekleyen Kurum

---

Proje Numarası

---

Teşekkür

---

Kaynakça

• Acar, N. (2024). Üniversite öğrencilerinin platform kullanım amaçlarına göre sosyal ağ yorgunluk düzeylerinin belirlenmesi. Rumeli Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (42), 286-298.
• Acar, N., & Gülnar, B. (2023). İletişim bilimlerinde yeni bir kavram: “Sosyal ağ yorgunluğu”. Etkileşim, 12, 506-524.
• Alpar, R. (2016). Spor, sağlık ve eğitim bilimlerinde örneklerle uygulamalı istatistik ve geçerlik ve güvenirlik (4. bs.). Detay Yayıncılık.
• Arshad, A., & Raheed, R. (2020). Relationship between social media and employees' job performance: Mediating role of job engagement. South Asian Review of Business and Administrative Studies, 2(1), 35-52.
• Aydoğdu, F. (2023). AVE ve CR hesaplama. Fuat Aydoğdu Resmi Web Sitesi. https://www.fuataydogdu.com/avecr
• Badenes-Ribera, L., Fabris, M., Gastaldi, F., Prino, L., & Longobardi, C. (2019). Parent and peer attachment as predictors of Facebook addiction symptoms in different developmental stages (early adolescents and adolescents). Addictive Behaviors, 95, 226-232.
• Best, P., Manktelow, R., & Taylor, B. (2014). Online communication, social media, and adolescent wellbeing: A systematic narrative review. Children and Youth Services Review, 41, 27-36.
• Bright, L. F., Kleiser, S. B., & Grau, S. L. (2015). Too much Facebook? An exploratory examination of social media fatigue. Computers in Human Behavior, 44, 148-155.
• Burns, N., & Grove, S. K. (1997). The practice of nursing research: Conduct, critique & utilization (3rd ed.). W. B. Saunders Company.
• Büyüköztürk, Ş. (2015). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri (2. baskı). Pegem Akademi.
• Carter, B., Rees, P., Hale, L., Bhattacharjee, D., & Paradkar, M. S. (2016). Association between portable screen-based media device access or use and sleep outcomes: A systematic review and meta-analysis. JAMA Pediatrics, 170(12), 1202-1208.
• Chung, K. L., Morshidi, I., Yoong, L. C., & Thian, K. N. (2019). The role of the dark tetrad and impulsivity in social media addiction: Findings from Malaysia. Personality and Individual Differences, 143, 62-67.
• DeVellis, R. F. (2016). Scale development: Theory and applications (4th ed.). Sage Publications.
• Dhir, A., Yossatorn, Y., Kaur, P., & Chen, S. (2018). Online social media fatigue and psychological wellbeing—A study of compulsive use, fear of missing out, fatigue, anxiety, and depression. International Journal of Information Management, 40, 141-152.
• Ercan, İ., & Kan, İ. (2004). Ölçeklerde güvenirlik ve geçerlik. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 30(3), 211-216.
• Erçetin, Ş. Ş., & Açıkalın, Ş. N. (2020). Bilimsel araştırmalarda temel yaklaşımlar, araştırma modelleri ve desenleri. Ş. Ş. Erçetin (Ed.), Araştırma teknikleri içinde (ss. 29-49). Nobel Yayıncılık.
• Evci, N., & Aylar, F. (2017). Öğretmenlerde tükenmişlik düzeyleri öz-algı ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(1), 44-58.
• Faraci, P., & Nasonte, G. (2024). The Brief Social Media Fatigue Scale (BSMFS): A new short version through exploratory structural equation modeling and associations with trait anxiety, fear of missing out, boredom proneness, and problematic use. International Journal of Human–Computer Interaction, 1-27.
• Gürbüz, S., & Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Han, B. (2018). Social media burnout: Definition, measurement instrument, and why we care. Journal of Computer Information Systems, 58(2), 122-130.
• Han, Y. (2024). Social media addiction, fatigue, and the effects on young adults’ academic performance in China. Quantum Journal of Social Sciences and Humanities, 5(5), 70-80.
• Hockey, R. (2013). The psychology of fatigue: Work, effort and control. Cambridge University Press.
• Hoşgör, H., Ülker Dörttepe, Z., & Memiş, K. (2021). Social media addiction and work engagement among nurses. Perspectives in Psychiatric Care, 57(4), 1966-1973.
• Hou, Y., Xiong, D., Jiang, T., Song, L., & Wang, Q. (2019). Social media addiction: Its impact, mediation, and intervention. Cyberpsychology: Journal of Psychosocial Research on Cyberspace, 13(1).
• Kahveci, G., & Demirtaş, Z. (2013). Öğretmenler için Örgütsel Sessizlik Ölçeği Geliştirme Çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(43), 167-182.
• Karakoç, F. Y., & Dönmez, L. (2014). Ölçek geliştirme çalışmalarında temel ilkeler. Tıp Eğitimi Dünyası, 13(40), 39-49.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi (24. baskı). Nobel Yayıncılık.
• Kaye, L. K. (2021). Exploring the “socialness” of social media. Computers in Human Behavior Reports, 3, 100083.
• Keleş, B., McCrae, N., & Grealish, A. (2020). A systematic review: The influence of social media on depression, anxiety and psychological distress in adolescents. International Journal of Adolescence and Youth, 25(1), 79-93.
• Kline, R. B. (1998). Principles and practice of structural equation modeling. Guilford Press.
• Lawshe, C. H. (1975). A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology, 28(4), 563-575.
• Limone, P., & Toto, G. A. (2021). Psychological and emotional effects of digital technology on children in COVID-19 pandemic. Brain Sciences, 11(9), 1126.
• Majid, A., Yasir, M., Javed, A., & Ali, P. (2020). From envy to social anxiety and rumination: How social media site addiction triggers task distraction amongst nurses. Journal of Nursing Management, 28(3), 504‐513.
• Miyah, Y., Benjelloun, M., Lairini, S., & Lahrichi, A. (2022). COVID‐19 impact on public health, environment, human psychology, global socioeconomy, and education. The Scientific World Journal, 2022(1), 5578284.
• Morgan, G. A., Leech, N. L., Gloeckner, G. W., & Barrett, K. C. (2004). SPSS for introductory statistics: Use and interpretation. Psychology Press.
• Morgul, E., Bener, A., Atak, M., Akyel, S., Aktaş, S., Bhugra, D., & Jordan, T. R. (2021). COVID-19 pandemic and psychological fatigue in Turkey. International Journal of Social Psychiatry, 67(2), 128-135.
• Mustafaoglu, R., Yasaci, Z., Zirek, E., Griffiths, M. D., & Ozdincler, A. R. (2021). The relationship between smartphone addiction and musculoskeletal pain prevalence among young population: A cross-sectional study. The Korean Journal of Pain, 34(1), 72-81.
• Ornell, F., Halpern, S. C., Kessler, F. H. P., & Narvaez, J. C. D. M. (2020). The impact of the COVID-19 pandemic on the mental health of healthcare professionals. Cadernos de Saúde Pública, 36, e00063520.
• Öktem Özgür, A., & Demirbilek, T. (2024). Fiziksel ve zihinsel yorgunluk ile algılanan stresin işe tutkunluk üzerine etkisi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (42), 37-60.
• Pedrosa, A. L., Bitencourt, L., Fróes, A. C. F., Cazumbá, M. L. B., Campos, R. G. B., De Brito, S. B. C. S., & Simões e Silva, A. C. (2020). Emotional, behavioral, and psychological impact of the COVID-19 pandemic. Frontiers in Psychology, 11, 566212.
• Pellegrino, A., Stasi, A., & Bhatiasevi, V. (2022). Research trends in social media addiction and problematic social media use: A bibliometric analysis. Frontiers in Psychiatry, 13, 1017506.
• Pfefferbaum, B., & North, C. S. (2020). Mental health and the COVID-19 pandemic. New England Journal of Medicine, 383(6), 510-512.
• Ra, C. K., Cho, J., Stone, M. D., De La Cerda, J., Goldenson, N. I., Moroney, E., & Leventhal, A. M. (2018). Association of digital media use with subsequent symptoms of attention-deficit/hyperactivity disorder among adolescents. JAMA, 320(3), 255-263.
• Ravindran, T., Yeow Kuan, A. C., & Hoe Lian, D. G. (2014). Antecedents and effects of social network fatigue. Journal of the Association for Information Science and Technology, 65(11), 2306-2320.
• Sayın, A., & Candansayar, S. (2007). Yorgunluk kavramı ve yorgun hastalara klinik yaklaşım. Gazi Medical Journal, 18(1), 1-8.
• Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H., & Müller, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models: Tests of significance and descriptive goodnessof- fit measures. Methods of Psychological Research Online, 8(2), 23-74.
• Schumacker, R. E., & Lomax, R. G. (1996). A beginner's guide to structural equation modeling. Lawrence Erlbaum.
• Sümer, N. (2000). Yapısal eşitlik modelleri: Temel kavramlar ve örnek uygulamalar. Türk Psikoloji Yazıları, 3(6), 49-74.
• Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş, temel ilkeler ve LİSREL uygulamaları. Ankara: Ekinoks Yayınları.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2001). Using Multivariate Statistics. Boston: Allyn and Bacon.
• Tutar, H., & Mutlu, H. T. (2024). Dijital yorgunluk ölçeği (DİYÖ): Geçerlilik ve güvenirlik çalışması. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (67), 56-74.
• We Are Social. (2024). Global Digital Report. Retrieved from https:// wearesocial.com/us/blog/2024/01/digital-2024-5-billion-social-mediausers/? utm_source=chatgpt.com
• Woods, J. A., Hutchinson, N. T., Powers, S. K., Roberts, W. O., Gomez-Cabrera, M. C., Radak, Z., ... & Ji, L. L. (2020). The COVID-19 pandemic and physical activity. Sports medicine and health science, 2(2), 55-64.
• Xiao, L., Mou, J., & Huang, L. (2019). Exploring the antecedents of social network service fatigue: a socio-technical perspective. Industrial Management & Data Systems, 119(9), 2006-2032.
• Yang, Z., Xu, W., Yan, Z., & Griffiths, M. D. (2025). Problematic social media use and psychological distress: a symptom-focused network analysis. International Journal of Mental Health and Addiction, 1-18.
• Z. Tuncer, R., & Tanır Levendeli, Ş. (2023). Bağ (ım) lı Bireyden Yorgun Bireye: Dijital İletişim Çağında Sosyal Ağ Yorgunluğu. Selçuk İletişim, 16(2), 479-507.
• Zengin, T., & Tabancalı, E. (2024). Bürokratik Okul Kültürü Ölçeğinin Geliştirilmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (46), 78-99.
• Zhang, S., Shen, Y., Xin, T., Sun, H., Wang, Y., Zhang, X., & Ren, S. (2021). The development and validation of a social media fatigue scale: From a cognitivebehavioral- emotional perspective. PloS one, 16(1), e0245464.
• Zhu, Y., & Yao, J. (2025). Social media use and subjective well-being among young adults in Mainland China: mediated by social media fatigue and social capital. Current Psychology, 1-13.