Mekke’nin İlk Valisi Attâb b. Esîd: Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri

Year 2022, , 49 - 72, 27.03.2022

Ümit Eskin

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1093916

Abstract

Tarih, ana aktörü olan insanı konu edinirken sıradan hayat hikâyelerinden ziyade insanlık üzerinde büyük etkileri bulunan kimseleri seçip ayırır ve onları en bariz yönleriyle kaydeder. Habil’i mazlum Kabil’i zâlim, İskender’i komutan Diyojen’i filozof, İbrahim’i uyarıcı Nemrut’u diktatör olarak nitelendirir. Benzer üslupla Hz. Peygamber’in ashâbını da sahip oldukları meziyetlere göre yetkin oldukları alanlarda öncüler olarak tasnif eder. Bunlardan birisi de Mekke’ye atanan ilk genç vali olmasıyla tanınan Attâb b. Esîd’dir. Onun valilik makamına getirilmesi bir o kadar ilginç ve yüklendiği misyon da oldukça önemlidir. Henüz İslâm’a yeni girmiş ve yaş itibariyle genç denecek dönemdeyken Mekke’ye vali seçilmiştir. Sahâbenin ileri gelenleri dururken Kureyş’in gençlerinden birisinin Kureyş’e ve dolayısıyla Mekke’ye lider tayin edilmesi, kabile mensubiyeti vb. etkenlerin bir kenara bırakılması, dikkatle sorgulanması gereken bir durumdur. Hz. Peygamber’in bu tayininin muhtemel sebepleri ve sonuçları neydi? Ayrıca bu atamanın İslâm siyasî tarihindeki “İmamlar Kureyş’tendir.” kanaatinin oluşmasında bir etkisi var mıydı? şeklinde sorular onun hayatı üzerinden cevaplanmalıdır. İşte bu çalışmada mevcut kaynaklardan hareketle Mekke’nin ilk valisinin seçilme sebepleri, kamuoyuna etkisi ve İslâm tarihindeki yansımaları üzerinde durulacaktır.

Keywords

İslam Tarihi, Mekke, Valilik, Kureyş, Attâb., İslam Tarihi, Mekke, Valilik, Kureyş, Attâb.

The First Governor of Mecca: ʿAttāb b. Asīd, His Life and Political Activities

Abstract

History, while talking about the main actor, the human being,While talking about the leading actor, the human being, history selects and distinguishes people who greatly influence humanity rather than ordinary life stories and depicts these individuals according to the most salient features of their lives and characters. It describes Abel as oppressed, Kabul as cruel, Alexander as a commander, Diogenes as a philosopher, and Ibrāhīm as an admonisher, Nimrod as a dictator. Similarly, it classifies the Companions of the Prophet as the pioneers in their spheres of influence, particularly regarding their virtues. Among them is ʿAttāb b. Asīd. His appointment to the office of governor is a notable development and the mission he undertakes has great importance. He was chosen as the governor of Mecca at a young age when he had just converted to Islam. The appointment of one of the young people of Ḳurays̲h̲ as a leader rather than the prominent Companions while disregarding the question of tribe affiliation is a factor that should be carefully examined. What were the possible causes and consequences of the Prophet having made this appointment? In addition, a study of his life can be used as a basis to answer questions such as whether or not this appointment had a role in forming the basis of the view in Islamic political history that “Imams are from Ḳurays̲h̲.” In this study, the reasons for the election of the first governor of Mecca, its effect on the general public, and its reverberations in Islamic history will be discussed based on the available sources.

Keywords

History of Islam, Mecca, Governorship, Ḳurays̲h̲, ʿAttāb., History of Islam, Mecca, Governorship, Ḳurays̲h̲, ʿAttāb,

References

• ʿAbd al-Muʾmin, Razzāq Ḥusein. “ʿAttāb b. Asīd ve Davruhu Hilāle’l-Mudda (8-13h-629-634m) Dirāse Taʾrīkhiyye”. Journal of Human Sciences 1/16 (2013), 79-89.
• Apak, Adem. Hz. Osman Dönemi Devlet Siyaseti. Istanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Aycan, İrfan. “Emevî İktidarının Devamında Sakîf Kabilesinin Rolü”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (1993), 119-141.
• al-Balād̲h̲urī, Aḥmad b. Yaḥyā b. Ḏj̲ābir b. Dāwūd. Ansāb al-As̲h̲rāf. 13 vol. Beirut: Dār al-Fikr, 1996.
• al-Balād̲h̲urī, Aḥmad b. Yaḥyā b. Ḏj̲ābir b. Dāwūd. Futūḥ al-Buldān. Beirut: Dār Maktaba al-Hilāl, 1988.
• Buladı, Kerim. “Sahâbenin Kur’ân Ahkâmının Tatbikindeki Coşkusu”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2017), 53-73.
• al-Jāḥeẓ, Abū ʿUṯmān ʿAmr b. Baḥr. al-Rasāʾil al-Siyāsah. Beirut: Dār Maktaba al-Hilāl, n.d.
• Javād ʿAlī, Mufassal fi tārīkh al-ʻArab qabla al-Islām. Beirut: Dār Sākī, 2001.
• al-Azraḳī, Abu’l-Walīd Muḥammad b. ʿAbd Allāh b. Aḥmad. Ak̲h̲bār Makka wa-mā Jāʼa fīhā min al-Āthār. 2 vol. Beirut: Dār al-Seqāfah, 1979.
• al-Fākihī, Abū ʿAbd Allāh Muḥammad ibn Isḥāq ibn al-ʿAbbās. Ak̲h̲bār Makka fī qadīm al-dahr wa-ḥadīthih. 6 vol. Mecca: Matbaat al-Nahda al-Hadīsah, 1987.
• al-Fāsī, Taḳī al-Dīn Muḥammad b. Aḥmad b. ʿAlī al-Makkī al-Ḥasanī al-Mālikī. al-ʿIḳd al-t̲h̲amīn fī taʾrīk̲h̲ al-balad al-amīn. 8 vol. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmīyah, 1998.
• Fayda, Mustafa. “A‘yâs”, Encyclopedia of Islam Religious Foundation of Turkey (DIA), https://islamansiklopedisi.org.tr/ayas (30.11.2021).
• al-Fayyūmī, Aḥmad ibn Muḥammad. al-Miṣbāḥ al-munīr fī gharīb al-sharḥ al-kabīr. 2 vol. Beirut: Maktaba al-ʿIlmiyyah, n.d.
• K̲h̲alīfa b. K̲h̲ayyāṭ. Ṭabaqāt K̲h̲alīfa b. K̲h̲ayyāṭ. Beirut: Dār al-Fikr, 1985.
• K̲h̲alīfa b. K̲h̲ayyāṭ. Taʾrīk̲h̲ K̲h̲alīfa b. K̲h̲ayyāṭ. Riyadh: Dār Ṭaybah, 1985.
• Ibn ʿAsākir, Abū l-Qāsim ʿAlī ibn al-Ḥasan ibn Hibat Allāh Taʾrīk̲h̲ Madīnat Dimas̲h̲ḳ. 80 vol. Beirut: Dār al-Fikr, 1996.
• Ibn ʿAbd al-Barr al-Namarī, Abū ʿUmar Yūsuf b. ʿAbd Allāh b. Muhammad. al-İstiʻāb fī maʻrifat al-aṣḥāb. 4 vol. Beirut: Dār al-Jīl, 1992.
• Ibn Abī S̲h̲ayba, Abū Bakr ʿAbd Allāh b. Muḥammad b. Ibrāhīm. al-Muṣannaf. Beirut: Shirkah Dār Ḳurṭuba, 2006.
• Ibn Fahd, ʿIzz al-Dīn ʿAbd al-ʿAzīz ibn ʿUmar. Ghāyat al-murām bi-akhbār salṭanat al-balad al-ḥarām. Mecca: Jāmiʻat Umm al-Qurá, 1986.
• Ibn Ḥad̲j̲ar al-ʿAsḳalānī, Abu ’l-Faḍl S̲h̲ihāb al-Dīn Aḥmad b. Nūr al-Dīn ʿAlī b. Muḥammad. al-Iṣāba fī tamyīz al-ṣaḥāba. 8 vol. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmīyah,1995.
• Ibn Ḥibbān, Muḥammad b. Aḥmad al-Bustī. Kitāb al-T̲h̲iḳāt. 9 vol. Haydarābād: Dāʾirat al-Maʿārif al-ʿUthmānīyah, 1973.
• Ibn His̲h̲ām, Abū Muḥammad ʿAbd al-Malik. al-Sīra al-nabawiyya, 2 vol. Cairo: Maktabat wa Maṭbaʿat Muṣṭafā al-Bābī al-Ḥalabī, 1955.
• Ibn Kat̲h̲īr, ʿImād al-Dīn Ismāʿīl b. ʿUmar. Tafsīr al-Qurʾān al-ʿaẓīm. 9 vol. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmīyah, 1990.
• Ibn Kat̲h̲īr, ʿImād al-Dīn Ismāʿīl b. ʿUmar. al-Sīra al-nabawiyya. Beirut: Dār al-Ma'rifa, 1976.
• Ibn Qutayba, Abū Muḥammad ʿAbd Allāh ibn Muslim. ʿUyūn al-akhbār. 4 vol. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmīyah, 1996.
• İbn Sa‘d, Abū ‘Abd Allāh Muḥammad. Kitāb aṭ-ṭabaqāt al-kubrā, 8 vol. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmīyah, 1990.
• Ibn al-Athīr, ʿIzz al-Dīn Abū al-Ḥasan ʿAlī ibn Muḥammad ibn ʿAbd al-Karīm. Usd al-Ghābah fī Maʿrifat aṣ-Ṣaḥābah. 8 vol. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmīyah, 1994.
• al-Sadūsī, Muʾarrij ibn ʿAmr. Kitāb ḥadhf min nasab Quraysh. Beirut: Dār Kitāb Cedîd, 1986.
• al-Shāmī. Muḥammad ibn Yūsuf. Subul al-hudā wa-l-rashād fī sīrat khayr al-ʿibād. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmīyah, 1993.
• al-Ṭabarī, Abū Jaʿfar Muḥammad ibn Jarīr. Jāmiʿ al-bayān fī tafsīr al-Qurʾān. 24 vol. Beirut: Muʼassasah al-Risālah, 2000.
• al-Ṭabarī, Abū Jaʿfar Muḥammad ibn Jarīr. Taʾrīkh al-rusul waʾl-mulūk. 11 vol. Beirut: Dār Maʿārif, n.d.
• al-Ṭayālisī, Abū Dāwūd Sulaymān b. Dāwūd b. al-D̲j̲ārūd. Musnad Abī Dāwud al-Ṭayālisī. Miṣr: Dār Hijr, 1999.
• Temir, Hakan. “Hakîm b. Hizâm’ın Hayatı ve Faaliyetleri”. ASD: Akademik Siyer Dergisi 1/1 (2020), 84-111.
• Temir, Hakan. Nesep Atlası. Istanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2021.
• Toksarı, Ali. “Ebân b. Saîd”, Encyclopedia of Islam Religious Foundation of Turkey (DIA), https://islamansiklopedisi.org.tr/eban-b-said (02.12.2021).
• al-Wāqidī, Abū ʿAbd Allāh Muḥammad ibn ʿUmar. al-Maghāzi. 3 vol. Beirut: Dār al-ʻĀlamī, 1989.
• Yıldız, Abdullah. Büyük Fetih Müslümanları ve Rivayetleri: Hz. Muaviye ve Hadisçiliği. Istanbul: Siyer Yayınları, 2015.
• al-Zubayr b. Bakkār, ʿAbd Allāh b. Muṣʿab. Ḏj̲amharat nasab Ḳurays̲h̲ wa-ak̲h̲bārihā. Riyadh: Mat̤būʿah Med̲j̲elle al-ʿArab. , 1999.
• al-Zubayrī, Muṣʿab b. ʿAbd Allāh b. Muṣʿab b. T̲h̲ābit b. ʿAbd Allāh b. al-Zubayr b. al-ʿAwwām. Nasab Ḳurays̲h̲. Cairo: Dār Maʿārif, n.d.