THE EXCHANGE OF GIFTS IN THE EARLY PERIOD OF ISLAMIC DIPLOMACY (7-132 AH/628-750 AD)

Year 2020, Volume: 15 Issue: 1, 57 - 94, 05.06.2020

Selim Argun , Ümit Eskin

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.748703

Cited By: 2

Abstract

The exchange of gifts, as one of the oldest human gestures, has continued to be practiced among people for various personal reasons, as well as among nations for diplomatic relations. There are numerous historical records indicating that throughout the history the exchange of gifts has taken place among nations within the conventional diplomatic forms, albeit with different motives and intentions. The practice of gift exchange has become even more apparent and common, particularly in diplomatic relations between great states. Even though by the exchange of gifts is generally aimed to achieve peace or to reach stragetic and political goal, such as strengthening the mutual bonds between two nations, it is also used from time to time as a stratagem to humiliate the recipient of the gift and make him/her feel the power of the giver of the gift. From the historical examples that have been presented in this article, one can deduce that the exchange of gifts has been used as an important tool in international relations and diplomacy. In this study, right after drawing a general framework about the concepts of diplomacy and gift, we will examine the cases of the gift exchange that took place within the diplomatic relations during the periods of the Prophet Muhammad (pbuh), the Four Rightly-Guided Caliphs (the Rashidun) (632-661/11-40), and the Umayyads (661-750/40-132). Moreover, by presenting the political and social events of the time in a chronological order, we shall show the place and importance of the practice of the gift exchange in the overall context of Islamic diplomatic tradition

Keywords

Gift, Present, Gift Exchange

Erken Dönem İslâm Diplomasisinde Hediye (H. 7-132/ M. 628-750)

Abstract

İnsanlık tarihinin en eski eylemlerinden biri olan hediyeleşme, çeşitli sebeplerle insanlar arasında uygulandığı gibi diplomatik ilişkiler çerçevesinde devletler arasında da uygulanagelen bir eylemdir. Tarih boyunca farklı sâiklerle de olsa devletler arası münasebetlerde, diplomatik teamüller gereği hediyeleşmenin gerçekleştiğine dair bir çok kayıt bulunmaktadır. Özellikle büyük devletler arasındaki diplomatik ilişkilerde hediyeleşme olgusu daha belirgin hale gelmektedir. Hediyeleşmeler genellikle dostluk bağlarını pekiştirme amacına matuf olarak milletler arasında barışı hedefleyen siyasî bir eylem olsa da, zaman zaman veren tarafın güç ve kudretini hissettirme ya da muhatabı küçük düşürme niyeti de taşıyabilmekteydi. Makalede verilen tarihi örneklerden de uluslararası ilişkiler ve diplomasi sahasında hediyeleşmenin önemli bir araç olarak kullanılageldiği anlaşılmaktadır. Bu çalışmada diplomasi ve hediye kavramları hakkında genel bir çerçeve çizildikten sonra Hz. Peygamber (sav), Râşid Halifeler (632-661/11-40) ve Emevîler (661-750/40-132) dönemlerinde diplomatik münasebetlerdeki hediyeleşmeler mercek altına alınacak, böylelikle kronolojik olarak zikredilerek siyasî ve sosyal olaylar bağlamında İslam diplomasi geleneğinde hediyeleşmenin yeri ve önemini ortaya konmaya çalışılacaktır.

Keywords

Hediye, Hediyeleşme, Armağan, Diplomasi, İslami Diplomasi

References

• Ağırakça, Ahmet. “Gassânîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, erişim: 18 Temmuz 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/gassaniler. Ahmedî, Ali b. Hüseyin Ali. Mekâtibü’r Resûl. Dârü Saab, 3 cilt. Beyrut, ts. Algül, Hüseyin. “Himyerîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, erişim: 16 Temmuz 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/himyeriler. Athamina, Khalil. “İslâm Öncesi Arabistan’da Kabile Kralları (Erken Dönem Arap Kaynaklarında Melik veya Zû’t-Tâc Unvanları Üzerine Bir Çalışma)”, çev. İsrafil Balcı, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18-19 (2005), 193-212. Avcı, Casim. İslâm-Bizans İlişkileri. İstanbul: Klasik, 2003. Bağdadî, Ebü’l Fedâil Safiyyüddîn Abdülmümin İbn Abdülhak. Merâsidü’l ıttılâʻ alâ esmâi’l emkine ve’l bikâʻ. Nşr. Ali Muhammed Bicavî. 3 cilt. Beyrut: Dârü’l Maʻrife, 1954. Balcı, İsrafil. Hz. Ömer Döneminde Diplomasi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006. Balcı, İsrafil. “Diplomat ve Devlet Adamı yönüyle Hz. Ömer”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2003), 195-197. Bardakoğlu, Ali. “Hediye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim: 26 Haziran 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/hediye. Belâzürî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Câbir, Ensâbü’l-eşrâf. Nşr. Riyad Zirikli, vd.. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996. Belâzürî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Fütûhu’l-büldân. Nşr. Abdullah Enîs et-Tabbâ‘ & Ömer Enis et-Tabbâ’. Beyrut: Müessesetü’l-Maʻârif, 1987. Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdülhâlik el Basrî. Müsnedü’l Bezzâr. Nşr. Mahfûzurrahmân Zeynullah. 18 cilt. Medine: Mektebetü’l Ulûm ve’l Hikem, 1988. Bîrûnî, Ebü’r-Reyhân Muhammed b. Ahmed el-Harizmi. el-Cemâhir fî maʻrifeti’l cevâhir. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1984. Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Câmiü’s-Sahîh. Nşr. Takıyyüddîn en-Nedvî. 15 cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2011. Cameraon, Averil. Bizanslılar. çev. Özkan Akpınar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015. Demirkent, Işın. “Herakleios”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, erişim: 25 Temmuz 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/herakleios. Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd b. Venend. Ahbârü’t-tıvâl. Nşr. Abdülmünʻim Âmir. Bağdad: Mektebetü’l-Müsennâ, ts. Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi Ebû Dâvûd es-Sicistanî. Sünenu Ebî Dâvûd, Nşr. Şuayb el-Arnaût vd.. 7 cilt. Beyrut: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009. el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali, Delâilü’n-nübüvve ve maʻrifetu ahvâli sahibi’ş şerîa, Nşr. Abdülmu’ti Kal’aci. 7 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985. el-İmâme ve’s-siyâse. Nşr. Ali Şîrî. Beyrut: Dârü’l-Edvâ, 1990. el-İsfahânî, Ali b. Hüseyin b. Muhammed Ebü’l Ferec. Müfredâtu elfâzi’l Kur’ân. Nşr. Safvân Adnân Dâvûdî, Dârü’l-Kalem, Dımaşk, 1992. Erkoçoğlu, Fatih. Emevi Devleti’nin dönüm noktası Abdülmelik b. Mervan : (65-86 / 685-705). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2011. Ertürk, Mustafa. “Ükeydir b. Abdülmelik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, erişim: 20 Temmuz 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/ukeydir-b-abdulmelik. et-Turtûşî, Ebû Bekr Muhammed b. Velîd b. Muhammed b. Halef el-Fihrî. Sirâcü’l-mülûk. Nşr. Muhammed Fethi Ebû Bekr. Kahire: ed-Dârü’l-Mısriyyetü’l-Lübnâniyye, 1994. Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Herevî. Tehzîbü’l-luğa. Nşr. Muhammed Abdünnaim Hafacî & Mahmûd Ferec Ukde. Kahire: ed-Dârü’l-Mısriyye li’t-Te’lif ve’t-Tercüme, Kâhire, ts. Fayda, Mustafa. “Cebele b. Eyhem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, erişim: 17 Temmuz 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/cebele-b-eyhem. Fayda, Mustafa. “Cerâcime”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, erişim: 28 Temmuz 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/ceracime. Günaltay, Mehmet Şemsettin. İslâm Öncesi Arap Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015. Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman Halil b. Ahmed b. Amr Ferâhidî. Kitâbü’l-Ayn. Nşr. Mehdi Mahzûmî vd.. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003. Hamidullah, Muhammed. el Vesâiku’s siyâsiyye: Hz. Peygamber Döneminin Siyasi İdari Belgeleri. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi, ts. Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi: Hayatı ve Faaliyeti. çev. Salih Tuğ. 2 cilt. İstanbul: Yeni Şafak Gazetesi, 2003. Hamidullah, Muhammed. İslâm’da Devlet İdâresi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1998. Hatîb el Bağdâdî, Ebû Bekr el Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit, Târîhu Medîneti’s Selâm. 16 cilt. Beyrut: Dârü’l Garbi’l İslâmî, 2001. Heysemî, Ebü’l Hasan Nureddin Ali b. Ebû Bekr b. Süleyman. Mecmaü’z zevâid ve menbaü’l mevâid. Nşr. Hüsameddin Kudsî, 10 cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, Kâhire, 1967. Istanbuli, Yasin. Diplomacy and Diplomatic Practice in the Early Islamic Era. Oxford: Oxford University Press, 2001. İbn Abdülhakem, Ebü’l Kâsım Abdurrahman b. Abdullah. Fütûhu Mısr ve’l Mağrib. Nşr. Abdülmünʻim Âmir. 2 cilt. Kahire: el Heyetü’l Amme li Kusûri’l Amme, ts. İbn Abdürabbih, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. el-İkdü’l-ferîd. Nşr. Müfid Muhammed Kumeyha. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983. İbn Aʻsem el-Kûfî, Ebû Muhammed Ahmed. el-Fütûh. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986. İbn Habîb, Ebû Caʻfer İbn Habîb Muhammed b. Habîb b. Ümeyye Bağdadî Hâşimî Muhammed, el-Münemmak fî ahbâri Kureyş. Nşr. Hurşid Ahmed Faruk. Beyrut: Âlemü’l Kütüb, 1985. İbn Habîb, Ebû Caʻfer İbn Habîb Muhammed b. Habîb b. Ümeyye Bağdadî Hâşimî Muhammed. Kitâbü’l-Muhabber. Nşr. Ilse Lichtenstadter, Beyrut: Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, ts. İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî, el-İsâbe fî Temyizi's Sahabe. Nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd & Ali Muhammed Muavvi. 8 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1995. İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddîn Abdülmelik. es Sîretü’n Nebevîyye. nşr. Ömer Abdüsselam Tedmürî. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l Arabî, 1990. İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed. Zâdü’l-me’âd fî hedyi hayri’l-ibâd, Nşr. Şuayb el-Arnaût & Abdülkadir Arnaût. 5 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981. İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İmâdüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 21 cilt. Cize: Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1999. İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe Dîneverî, el Maʻarif. Nşr. Servet Ukkâşe. Kahire: Dârü’l Maʻârif, 1969. İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa‘d b. Menîʻ ez-Zührî. Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr. Nşr. Ali Muhammed Ömer. 11 cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 2001. İbn Zencûye, Ebû Ahmed Humeyd b. Mahled b. Kuteybe el-Ezdî. el-Emvâl. Nşr. Şâkir Zîb Feyyâz. 31 cilt. Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1986. İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. el-Muntazam fî tarihi’l-mülûki ve’l-ümem. Nşr. Muhammed Abdülkadir Ahmed Ata, Mustafa Abdülkadir Ata. 19 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992. İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kâmil fi’t-târih. 12 cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, 1979. İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddîn Ali b. Muhammed b. Abdülkerîm. Üsdü’l-gâbe fî maʻrifeti’s-sahâbe. Nşr. Ali Muhammed Muavviz vd.. 8 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1994. İbnü’l-Ferrâ, Ebû Ali el-Hüseyin b. Muhammed. Rusulü’l-mülûk: ve men yasluhü’r-risâle ve’s-sefâre. Nşr. Selâhaddin el-Müneccid. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Cedîd, 1972. İpşirli, Mehmet. “Elçi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Erişim: 28 Haziran 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/elci. İsfahânî Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. İshâk İsfahânî Ebû Nuaym. Maʻrifetü’s sahâbe, nşr. Âdil b. Yusuf el Azzâzî. 4 cilt. Riyad: Medârü’l Vatan, 2011. İsfahânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Caʻfer b. Hayyân Ensârî. Ebü’ş-Şeyh, Ahlâkü’n-nebi ve âdâbuhu. Nşr. Salih b. Muhammed Veneyyân. 3 cilt. Riyad: Dârü’l-Müslim, 1998. İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. İshâk İsfahânî Ebû Nuaym. Sıfatü’l-Cenne. Nşr. Ali Rıza Abdullah. 3 cilt. Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1995. Kapar, Mehmet Ali. Heyetler: Hz. Peygamber Dönemi’nde Diplomasi. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2017. Kaplony, Andreas. Konstantinopel und Damaskus : Gesandtschaften und Vertraege Zwischen Kaisern und Kalifen 639-750 Untersuchungen Zum Gewohnheits-Völkerrecht und Zur İnterkulturellen Diplomatie. Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1996. Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdulkebîr b. Muhammed el-Hasenî el-İdrîsî, et-Terâtibü’l-idâriyye : Hazreti Peygamber’in Yönetiminde Sosyal Hayat ve Kurumlar, çev. Ahmet Özel. 2 cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003. Kortantamer, Samira. “Memlüklerde Hediye”. Hediye Kitabı. ed. Emine Gürsoy Naskali, Aylin Koç. 15-34. İstanbul: Kitabevi, 2007. Makrîzî, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkâdir. el-Mevâiz ve’l-iʻtibâr bi zikri’l-hıtati ve’l-âsâr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997. Makrîzî, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkâdir. İmtâü’l-esmâ bimâ li’n-nebi mine’l-ahvâl ve’l-emvâl ve’l-hafede ve’l-metâ. Nşr. Muhammed Abdülhamid en-Nemîsî. 15 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999. Mârî b. Süleyman, Ahbâru fetârike kürsiyyi’l-meşrik, Roma: Mektebetü’l-Müsennâ, 1899. Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr hüve şerhu muhtasari’l-Müzenî. Nşr. Ali Muhammed Muavviz & Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 16 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994. el-Menbicî, Agobios b. Kostantin. el-Münteḫab min Târîḫi’l-Menbicî Trablus: Dârü’l-Mansur 1986. Mesʻûdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali. Mürûcü’z-zeheb ve meʻâdinü’l-cevher. Nşr. Kemâl Hasan Merʻî. 4 cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 2005. Mumcu, Ahmet. Osmanlı Devletinde Rüşvet: Özellikle Yargısal Rüşvet. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2005. Naskali, Emine Gürsoy. “Giriş”, Hediye Kitabı, ed. Emine Gürsoy Naskali I-XIV. Naskali İstanbul: Kitabevi, 2007. Nîsâbûrî, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyiʻ Muhammed Hâkim. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Nşr. Mustafa Abdülkâdir Ata. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990. Nüveyrî, Şehâbeddîn Ahmed b. Abdülvehhâb b. Muhammed, Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb, 33 cilt. Kahire: Dârü’l-Kütüb ve’l-Vesâikü’l-Kavmiyye, 2003. Ortaylı, İlber. Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. İstanbul: Cedit Yayınevi, 2008. Oğuzay, Fatih. “Fethedilen Bölgelerdeki Verimli Tarım Alanlarının Hulefâ-yi Râşidîn Dönemi İslâm Fetihlerine Etkisi”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (2016), 52-53. Özhazar, Hüseyin. Adaleti ve Yenilikleriyle Hz. Ömer. İstanbul: Tirekitap, 2014. Özkuyumcu, Nadir. “Mukavkıs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, erişim: 14 Temmuz 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/mukavkis. Öztürk, Levent. İslam Toplumunda Hristiyanlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012. Reşid b. Zübeyr. ez-Zehâir ve’t-tuhaf. Kuveyt: Vizâretü’l-İ’lâm, 1984. Rosenthal, Franz. Man Versus Society in Medieval Islam Leiden: E.J. Brill, 2014. Saîd b. Bıtrik, et-Târîhü’l-mecmû ale’t-tahkîk ve’t-tasdîk. Beyrut: Matbaatü’l-Abâi’l-Yesuiyyîn, 1909. Salman, Hüseyin. “Göktürk ve Türgiş Devletlerinin Çin ile Hediyeleşmesi”, Hediye Kitabı, ed. Emine Gürsoy Naskali, Aylin Koç 3-15. İstanbul: Kitabevi, 2007. Sarıçam, İbrahim & Erşahin, Seyfettin. İslâm Medeniyeti Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011. Seʻalibî, Ebû Mansur Abdülmelik b. Muhammed b. İsmail. Âdâbü’l-mülûk. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 2007. Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’leimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsûṭ. 31 cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʻrife, ts. Süheylî, Ebü’l Kâsım Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed. er Ravzü’l ünüf fî Şerhi’s sîreti’n nebeviyye li İbn Hişâm. Nşr. Ömer Abdüsselâm es Selâmî. 7 cilt. Beyrut: Dâr-u İhyâi’t Türas li’l Arabi, 2000. Şâmî, Ebû Abdullâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf Sâlihî. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l-ibâd. Nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd vd.. 12 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1993. Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb (ö. 360/971). el-Muʻcemü’l-Kebîr, Thk. Hamdi Abdülmecid Selefî. 25 Cilt. Kâhire: Mektebetü İbni Teymiyye, 1994. Taberî, Ebû Caʻfer İbn Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Târîhü’l-ümem ve’l-mülûk. nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 11 cilt. Beyrut: Dârü’l-maʻârîf, ts. Temir, Hakan. “Hâtıb b. Ebî Belte’a ve Hayatı”, İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi 5 (2019), 31-75. Theophanes, The Chronicle of Theophanes. Philadelphia: University of Pennsylvania, 1982. Topçuoğlu, Ali Aslan. İslam’da Diplomatik Temsil. Ankara: Fecr Yayınları, 2017. Tuncer, Hüner. Küresel Diplomasi. Ankara: Ümit Yayıncılık, 2006. Uzer, Umur. “Uluslararası İlişkilerin Temel Kavramları”. Uluslararası İlişkiler “Girişi Kavram ve Teoriler”. ed. Haydar Çakmak. Ankara: Barış Kitapevi, 2007. Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el Eslemî. el Megâzî. 3 cilt. Nşr. Marsden Jones. Beyrut: Dârü’l Âlemî, 1989. Yaʻkûbî, İbn Vâzıh Ahmed b. İshak b. Caʻfer. Târîhü’l Yaʻkûbî. 2 cilt. Beyrut: Dâr-u Sâdır, ts. Yıldız, Hakkı Dursun. “Abdülmelik b. Mervân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, erişim: 10 Ağustos 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/abdulmelik-b-mervan Yücel, Yaşar – Sevim, Ali. Türkiye Tarihi: Osmanlılar dönemi: (1300-1566). 3 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1990.