İslamî Bankacılığın Merkez Bankalarının Zorunlu Karşılık Uygulaması İle Faize Bulaşması

Year 2021, Volume: 16 Issue: 2, 55 - 87, 24.11.2021

Mehmet Nuri Güler

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1025736

Abstract

Makalenin zeminini, kapitalist toplumların toplum dışı piyasa ekonomilerindeki Bankalar ile bankaların bankası olan Merkez Bankası oluşturmaktadır. Bankalar, “para ticareti” yapmakta ve kârı, kredi müşterisinden aldığı faiz ile mudisine ödediği faiz arasındaki fark olarak gerçekleşmektedir. Merkez Bankası, “fiyat istikrarı”nı sağlamayı temel amaç edinmiştir. Ülkenin amaçladığı toplam hâsıla, fiyatlar ve enflasyon hedeflerine ulaşması için çalışmaktadır. Bankalar, Türkiye’de 19/10/2005 kabul tarihli ve 5411 kanun numaralı Bankacılık Kanunu ile, Merkez Bankası da, 14/1/1970 kabul tarih ve 1211 kanun numaralı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu ile düzenlenmiştir. Merkez Bankası, temel amacına ulaşmak için para politikası araçlarından biri olan “zorunlu karşılıklar”ı uygulamaktadır. Zorunlu Karşılıklar Uygulaması ise, Türkiye’de Merkez Bankası Kanunu’nun 2013/15 sayılı Zorunlu Karşılıklar Hakkında Tebliğ (Tebliğ)’ine göre yapılmaktadır.
İslâmî Bankacılık ile ilgili, telifler, tercümeler, makaleler, yüksek lisans ve doktora çalışmaları bulunmaktadır; ancak bunlar, mikroekonomi analizlerinden olup, makroekonomi analizler değildirler. Bu yüzden, İslâmî Bankacılığın banka sistemi içerisinde makroekonomi analizine ihtiyaç vardır. Bu ihtiyacı karşılamak için makalenin araştırma konusu, “İslâmî Bankacılığın Merkez Bankalarının Zorunlu Karşılık Uygulaması ile Faize Bulaşması” olmuştur.
Buna göre, araştırmanın amacı, İslâmî Bankacılığın Merkez Bankaları ile ilişkisinin makroekonomi analizini yapıp İslâmî Bankacılığın faize bulaşıp bulaşmadığını belirlemek olmaktadır.
İslâmî Bankacılık, Mikroekonomi işleyişe göre İslâm Hukuku’na ters düşmemekle beraber, İslâmî Bankacılığın banka sisteminde Makroekonomi işleyişinde İslâm Hukuku’na göre faize bulaştığı görülmekte ve böylece İslâm Hukuku’na ters düşmektedir.
Makalenin önemi, İslâmî Bankacılığın İslâm Hukuku’na göre faize bulaşmışlığını ortaya koyma girişimi olmaktadır. Bunun neticesinde Müslümanlar, İslâmî Bankacılığın meşru olup olmadığı görüşlerini bina edecekleri bir temele kavuşacaklardır. Böylece, İslâmî Bankaya para yatıran kimseler makroekonomi düzeyde sistemin nasıl işlediğini bilebilecekler ve meşruiyet sorunu için verilen farklı fetvaları değerlendirilebilecektir.
Araştırmanın yöntemi “tarama metodu” ile “analitik (çözümsel) metod” olup, araştırmanın anahatları ise, bir Giriş ve dört kısımdan meydana gelmektedir.

Keywords

Fıkıh, Ekonomi, Finansal Piyasa, İslâmî Bankacılık, Merkez Bankası, Para Politikaları, Zorunlu Karşılık, Faiz, Fıkıh, Ekonomi, Finansal Piyasa, İslâmî Bankacılık, Merkez Bankası, Para Politikaları, Zorunlu Karşılık, Faiz

References

• Abdul-Rahman, Yahia. İslâm’da Bankacılık ve Finansman. trc. Salih Tuğ - M. Abdullah Tuğ. İZÜ (İstanbul Zaim Üniversitesi) Yayınevi, 2015.
• Abdulazîz el-Buhârî, Alâuddîn b. Ahmed b. Muhammed. Keşfu’l-Esrâr ‘an Usûli Fahri’l-İslâm el-Bezdevî. Nşr. Abdullah Muhammed ‘Ömer. Cilt 2. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye,1997.
• Aktepe, İshak Emin. İslam Hukuku Çerçevesinden Finansman ve Bankacılık. İstanbul: Bilge Yayıncılık, 2010.
• Aktepe, İshak Emin. Katılım Finans. İstanbul: TKBB Yayınları, 2017.
• Ali Haydar Efendi. Dureru’l-Hukkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. Nşr. Raşit Gündoğdu, Osman Erdem. 1 Cilt. İstanbul: Osmanlı Yayınevi.
• Alptekin, M. Yavuz. “Kapitalizmin Ortaya Çıkışı: Jeo-Kültürel Yaklaşım”. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi 10 (2015): 231-241.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. el-Binaye fî Şerhi'l-Hidaye, nşr. Muhammed Ömer. 7 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1400/1980.
• Bardakoğlu, Ali. “İcâre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/ 379-388 . İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 2000.
• Başar, Mehmet - Çoşkun, Metin. Bankacılık Uygulamaları. Anadolu Üniversitesi Yayını No 1711, AÖF Yayını No 893.
• Başar, Selim. “Para Teorisi”. Makro İktisat. Ed. Selim Başar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Yayını, 2012.
• Başoğlu, Ufuk - Ceylan, Ali - Parasız, İlker. Finans, Teori, Kurum, Uygulama. 2. Baskı. Bursa: Ekin Yayınevi, 2009.
• Bayındır, Servet. İslâm Hukuk Penceresinden Faizsiz Bankacılık. Rağbet Yayınları, 2015.
• Bayraktar, Kamil. İslâm Hukukunda Finansman. Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Bayram, Seçil. İslami Finans ve Türkiye’de Geleceği. Kırklareli Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Braudel, Fernand. Maddi Medeniyet ve Kapitalizm. trc. Mustafa Özel. İstanbul: Ağaç Yayıncılık, 1991.
• Bozkurt, Nejat. “Ticaretin Felsefesi, Tarihçesi ve Etikle Olan Sıkı Bağına İlişkin Bazı Saptamalar”. İstanbul Ticaret Üniversitesi Dergisi 1 (2002): 153-179.
• Buğra, Ayşe. İktisatçılar ve İnsanlar, Bir Yöntem Çalışması. İstanbul: 1989.
• Bugra, Ayşe. “Polanyi’nin Düşüncesi”. Karl Polanyi, Büyük Dönüşüm Çağımızın Siyasal ve Ekonomik Kökenleri, çev. Ayşe Buğra (İstanbul: 2010): 17-25.
• Bülbül, Okan Güray. “Büyük Dönüşüm (Çağımızın Siyasal ve Ekonomik Kökenleri) Kitabının ve Polanyinin Tezlerinin Değerlendirilmesi”. Sosyal Siyaset Konferansları 70/1 (2016).
• Cohen, Daniel. Dünyanın Zenginliği Ulusların Fakirliği. trc. Dilek Hattatoğlu. 2. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Cornell, Vincent J. “Tesniye’nin Gölgesinde–Yahudilikte ve Hristiyanlıkta Faiz ve Aşırı Faize Dair Yaklaşımlar”, trc. Zeynep Hafsa Orhan. Ribâyı Anlamak İslam İktisadında Faiz. ed. Abdulkader Thomas. 29-41. İstanbul: İktisat Yayınları, 2017.
• Coşkun, Metin. Para ve Sermaye Piyasaları Kurumları, Araçları, Analiz. Ankara: Detay Yayıncılık, 2010.
• Coşkun Arslan, Merve. Türkiye’de Bankacılık Sisteminde İslami Finans. Kastamonu Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Çürük, Suna Akten. İslami Finansın Türkiye’deki Gelişimi, Mevcut Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Selçuk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2013.
• Darçın, Ahmet - Darçın, Cüneyt. Özel Finans Kurumlarının Katılım Bankalarına Dönüşümünün Sebepleri ve Sonuçları. Atılım Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer. Takvîmu’l-Edille fî Usûli’l-Fıkh. Nşr. Halîl Muhyiddîn el-Mîs. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• Demirci, Ebru. Faizin Vade Yapısı Teorileri ve Türkiye’daki Faizin Vade Yapısının Kesitsel Olarak İncelenmesi. İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Demiroğlu, Lale. “Finansal Kurumlar ve Finansal Kurumların Ekonomik Etkileri”. Finansal Piyasalar. ed. Melih Özçalık - Mert Sosyal. Bursa: Ekin Yayınevi, 2016.
• Doğan, Seyhun. Temel Ekonomi. İstanbul: 2016.
• Doğru, Bülent. Merkez Bankası Politikalarının Fiyat İstikrarı ve Diğer İktisadi Olgular Açısından Değerlendirilmesi ve Türkiye’de Enflasyon Hedeflenmesi Örneği. İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2012.
• Eğilmez, Mafi. Küresel Finans Krizi-Piyasa Sisteminin Eleştirisi. 8. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2011.
• Ekotren, “MB'nin verdiği faizi faizsiz bankalar ne yapıyor?”, erişim: 10 Mart 2021, https://ekonomi.haber7.com/finans/haber/1359243-mbnin-verdigi-faizi-faizsiz-bankalar-ne-yapiyor.
• Engels, Friedrich. Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni. Eriş Yayınları, 2003.
• Erdim, Ekrem. Para, Banka ve Finansal Sistem. 7. Baskı. Ankara: Detay Yayıncılık, 2016.
• Eren, Ahmet Arif. Piyasa: Tarihi, Teorisi ve Eleştirileri. Hacettepe Üniversitesi, Doktora Tezi, 2008.
• Ergin, Osman. Türk Maarif Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: 1977.
• Ertuğrul, Ahmet. Kamu Açıkları, Para Stoku ve Enflasyon. Ankara: Yapı ve Kredi Bankası, 1982.
• Ez-Zerkâ, M. Ahmed-en-Naccâr, A. Muhammed Abdulaziz. İslâm’a Göre Ekonomi, Banka ve Sigorta. trc. Hayreddin Karaman. Kalem Yayınları.
• Ez-Zerkâ, M. Ahmed-en-Naccâr, A. Muhammed Abdulaziz. İslâm Düşüncesinde Ekonomi, Banka ve Sigorta. trc. Hayreddin Karaman. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
• Gökçe, Mehmet. Bankalararası Para Piyasası Üzerine Teorik ve Uygulamalı Bir İnceleme. Uludağ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Güler, Mehmet Nuri. “Ekonomi”. Çeşitli Yönleriyle İslâm Medeniyeti. ed. Adnan Demircan - Murat Akgündüz. İstanbul, Siyer Yayınları, 2017.
• Güler, Mehmet Nuri. “Günümüzdeki İktisat (Ekonomi) Bilimi’nin Adlandırma Problematiği”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 18/4 (Ankara 2005): 377-386.
• Günay, Hacı Mehmet. “İslam Hukukunda Akid Teorisi Bağlamında Çağdaş Finasman Enstrümanlarından Murabaha Uygulamaları”. Fıkhi Açıdan Finans ve Altın İşlemleri -Tebliğ ve Müzakereler- Tartışmalı İlmi Toplantı (Konya, 27-28 Nisan 2012). (İstanbul: 2012).
• Güney, Alptekin. Banka İşlemleri. 2. Baskı. İstanbul: Beta Basım, 2008.
• Güvenilir, Ferda. İslam İktisadı Bağlamında Merkez Bankacılığı ve Para Politikası. İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017. ....