Fetvaların Zabtında ve Modern Hayatın Sorunları Karşısında Fas Yüksek İlmî Meclisinin Rolü

Year 2021, Volume: 16 Issue: 2, 224 - 197, 24.11.2021

Esma Çetin

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1025768

Abstract

Fas krallığının, diğer İslam devletleri arasında kendine has bir yeri bulunmaktadır. Zira ülkenin kralı, siyasî vazifesinin yanı sıra Yüksek İlmî Meclis’in de başkanlık görevini yürütmektedir. Bu meclis, Fas Krallığında fetva verme yetkisine sahip tek resmî mercidir ve kendisine sorulan -özellikle- güncel fıkhî meselelere, Malikî mezhebine dayanarak verdiği fetvalar ile çözümler üretmeye çalışmaktadır.
Vakıflar ve İslâmî İşler Bakanlığı’na bağlı Yüksek İlmî Meclis’in görevleri ve çalışma esasları bir dizi yasa aracılığıyla düzenlenmiştir. Bu düzenlenmelerin amacı, ahlakî değerleri ve dinî ilkeleri korumak ve dinî alanda güncel sorunlara yönelik çözüm odaklı çalışmalar yapmaktır. Bu düzenlemeler, özellikle Dâru’l-Beyzâ (Kazablanka) şehrinde yaşanan terör saldırılarından sonra hızlanmış ve yeni boyutlar kazanmıştır. Yüksek İlmî Meclis, genel özellik arz eden davalar ile ilgili, 2004 ve 2012 yılları arasında yayınlamış fetvalar/fıkhî görüşler arasından seçilmiş 52 cevabı içeren "Fetva'dan Sorumlu İlmî Heyetin Fetvaları" adlı kitabı yayınlamıştır. Kitapta yer alan fetva konuları, İlmî Heyet’e yöneltilen soru çeşitliliğini ve hayatın sorunlarıyla ilgili güncel meseleleri gösterdiği gibi çeşitli dinî güncel meseleler hakkındaki şer‘î hükümlerin beyanında bu ilmî heyetin önemini de ortaya koymaktadır. Ayrıca soru ve cevap metinleri, toplumda sorun olarak ön plana çıkan meselelerin genel karakterini ve farklı boyutlarını değerlendirme imkânı sunmaktadır.
Bu meclisin, fetvaların zabtında ve Fas’ta dinî alanın düzenlenmesindeki öneminin anlaşılabilmesi için hakkında, çeşitli açılardan çalışmalar yapılması gerekmektedir. Bu çalışmada, Yüksek İlmî Meclis’in kurumsal yapısı, zikri geçen fetva kitabının genel değerlendirmesi ve bu kitaptan hareketle meclisin, fetva alanında nasıl varlık gösterdiği ele alınmaktadır. Ayrıca bu meclisin, modern hayatın sorunları karşısında nasıl bir kurumsal rol oynadığı da tartışılmaktadır.

Keywords

İslam Hukuku, Fas Krallığı, Fas Yüksek İlmî Meclisi, Fetva, Güncel Dinî Meseleler, Fetvaların Zabtı.

دور المجلس العلمي الأعلى بالمغرب في ضبط الفتاوى ومواجهة مشكلات الحياة المعاصرة

Abstract

تتميز المملكة المغربية عن باقي البلدان الإسلامية بميزة خاصة، ألا وهي إمتلاك الملك فيها مهمة دينية الى جانب مهمته السياسية، حيث يتولى رئاسة المجلس العلمي الأعلى، الذي يعتبر الجهة الوحيدة المؤهلة لإصدار الفتاوى الدينية، ويتولّى دراسةَ القضايا التي تُعرض عليه خاصة القضايا الفقهية المستجدة ويحاول ايجاد الحلول لها بالاعتماد على المذهب المالكي.
تم تنظيم ماهية مؤسسات الإفتاء المغربية الرسمية التابعة لوزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية ومهامها وأصول عملها من خلال سلسلة من القوانين. والغرض من هذه التعديلات هو حماية القيم الأخلاقية والثوابت الدينية وإيجاد حلول للقضايا المستجدة. وقد تسارعت وتيرة التعديلات الإصلاحية خاصة بعد الأحداث الإرهابية الأليمة التي مست مدينة الدار البيضاء مما أدى إلى اكتسابها أبعادًا جديدة.
وقد نشر المجلس العلمي الأعلى كتاب "فتاوى الهيأة العلمية المكلفة بالإفتاء"، متضمنا 52 جوابا فقهيا مختارا للاراء الفقهية المنشورة للفترة الممتدَّة بين 2004 – 2012 حول القضايا ذات الطابع العام. وتكشف متون الفتاوى في هذا الكتاب عن أهمية هذه الهيئة في بيان الأحكام الشرعية حول مختلف النوازل المعروضة عليها وتنوع الأسئلة الموجهة إليها، وعن المسائل المعاصرة المرتبطة بمشكلات الحياة. بالإضافة إلى ذلك، تتيح متون أسئلة الفتاوى لنا فرصة تحليل طبيعة المشاكل ذات الاولوية التي يعاني المجتمع منها وأبعادها المختلفة.
ولإجل فهم أهمية هذا المجلس في ضبط وتنظيم الامور الدينية المستجدة في المملكة المغربية، ينبغي دراسة هذا المجلس من زوايا مختلفة، وهو ما اهتمت به هذه الدراسة، حيث سنتناول في هذه المقالة تعريف البنية الهيكلية للمجلس العلمي الأعلى الرسمية كمؤسسة وتحليل كتاب الفتاوى المذكور عامة ومناقشة دور المجلس في إصدار الفتاوى. بالاضافة إلى أن يتناول فعاليته المؤسسية في المشاكل المعاصرة

Keywords

: الفقه الإسلامي, ضبط الفتاوى, ، مشكلات الحياة المعاصرة الدينية

The Role of the Supreme Scientific Council in Morocco in Monitoring Fatwas and Facing the Problems of Contemporary Life

Abstract

The kingdom of Morocco has a unique place among other Islamic states. Because the king of the country, besides his political duty, also carries out the presidency of the Supreme Scientific Council. This council is the only official authority in the Kingdom of Morocco that has the authority to issue fatwa, and it tries to find solutions to the current legal issues asked to it through its fatwas based on the Malikî sect.
The duties and working principles of the Supreme Scientific Council under the Ministry of Foundations and Islamic Affairs are regulated through a series of laws. The purpose of these regulations is to protect moral values and religious principles and to carry out solution-oriented studies towards current problems in the religious field. These regulations accelerated and gained new dimensions, especially after the terrorist attacks in the city of Dâru'l-Beyza (Casablanca).
The Supreme Scientific Council published the book "Fatwas of the Scientific Committee Responsible for Fatwa", which contains 52 answers selected among the fatwas / fiqh opinions published between 2004 and 2012, regarding the cases of general issues. The fatwa subjects in the book show the diversity of questions posed to the Council and current issues related to the problems of life, as well as the importance of this Council in the declaration of religious decrees on various religious current issues. In addition, question and answer texts provide the opportunity to evaluate the general character and different dimensions of the major social problems.
In order to understand the importance of this Counsil in the monitoring fatwas and in the regulation of the religious field in Morocco, it is necessary to work on it from various angles. In this study, the institutional structure of the Supreme Scientific Council, the general evaluation of the fatwa book mentioned above, and how the assembly exists in the field of fatwa based on this book are discussed. In addition, it is also discussed what kind of institutional role this council plays in dealing with the problems of modern life.

References

• ابن ابي زيد القيرواني. متن الرسالة. البيروت: المكتبة الثقافية، (د. ت.).
• ابن الحاج، أبو عبد الله محمد بن محمد العبدري المالكي الفاسي، المدخل، 4 مجلدات، القاهرة: مكتبة دار الثراث، (د.ط.)، (د.ت.).
• ابن تيمية، تقي الدين أحمد. مجموعة الفتاوى. 37 المجلدات. (د.ط.): دار الوفاء، الطبع الثالث، 2005.