HAZAR ZEYDÎLERİ VE MU’TEZİLÎLER

Year 2011, Volume: 1 Issue: 11, 231 - 254, 30.03.2011

Mehmet Ümit

Abstract

Zeydîler, İslam Tarihi’nde ilk defa Hasan b. Zeyd (270/883) liderliğinde Hazar
Denizi’nin güneyinde bir devlet kurdular. Bu devletin fikrî alt yapısı, Zeydiyye
mezhep esaslarını ilk defa sistematize eden Kâsım Ressî (246/860) tarafından
hazırlandı. Hazar Denizi’nin güneyinde kurulan Zeydî Devletin liderleri ve bu
rada yaşayan Zeydî alimlerle Mu’tezilîler arasındaki ilişkiler bu devletin kuru
luşundan itibaren başlamıştır. Bununla birlikte iki ekol mensupları arasındaki
ilişkiler Abbasi Devleti’ne hakim olan Büveyhîler döneminde zirve noktasına
ulaşmıştır. Bunda Büveyhîlerin Şiî (özelde Zeydî)- Mu’tezilî eğilimlerinin yani
siyasî konjonktürün önemli etkisi olmuştur. Söz konusu dönemde Zeydîlerin
ilişki kurdukları başlıca Mu’tezilî alimler Basra Mu’tezilesine mensup Ebû Ab
dullah el-Basrî (369/980) ve Kâdî Abdülcebbâr (415/1024)’dır. Nitekim onlar
vasıtasıyla Zeydîler, Mu’tezile’nin Basra ekolünün öğretisini benimsemişlerdir.
Büveyhîlerden sonra, siyasî konjonktürün değişmesiyle Mu’tezilîler ve Şia’nın
durumu zayıflamasına rağmen iki ekol mensupları arasındaki ilişkiler devam
etmiştir.

Keywords

Hazar Zeydileri, Ebû Abdullah el-Basrî, Kâdî Abdülcebbâr, Mehdî Lidînillâh, Müeyyed Billâh, Nâtık Bilhak Ebû Tâlib, Basra Mu’tezile ekolü

The Caspian Zaydîs and Mu’tazilîs

Abstract

In Muslim History, the Zaydîs, for the first time established a government by the
leadership of Hasan b. Zayd (270/883) in the South of Caspian Sea. The theo
retical background of this state was prepared by al-Qâsim al-Rassî (246/860) who
firstly systematized the principles of Zaydîyya. The relations between the leaders
of the Zaydî Government which established in the South of Caspian Sea and the
Zaydî scholars who live there and the Mu’tazilîs began with the establishing of that
government. These relations reached their highest level in the time of Buwayhids
when they dominated the Abbasid Government. The political circumstances, that
is the Shite (especially Zaydîte) and Mu’tazilîte tendencies of Buwayhids, were ef
fective in this situation. In this period, the most important Mu’tazilî scholars whom
Zaydîs contacted are Abû Abd Allâh al-Basrî (369/980) and Qâdî Abd al-jabbâr
(415/1024). From them, Zaydîs accepted the teachings of the Basran School of
the Mu’tazila. After Buwayhids, with the changing of political circumstances the
situation of Mu’tazilîs and Shia weakened but the relations between them went on.

Keywords

The Caspian Zaydis, Abû Abd Allâh al-Basrî, Qâdî Abd al-jabbâr, Mahdî li Dîn Allâh, al-Muayyad bi llâh, Nâtiq bi’l-Haqq Abû Tâlib, the Basran School of the Mu’tazila.

References

• Mehmet Ümit, Zeydiyye-Mu’tezile Etkileşimi Zeyd b. Ali’den Kâsım er-Ressî’nin Ölümüne Kadar, İSAM yay. , İstanbul 2010,