Tahkik, Translation and Evaluation of Sayyid Mehmed Chalabī an-Nawsehrīʼs Risāla fī Jawāzi Ehādīsi'l-Mawzū'a li-Tarğib wa Terhib

Year 2025, Issue: 40, 349 - 369, 28.03.2025

Şule Soyal Şenol

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1616959

Abstract

In Hadith literature, works in the genre of tergīb and terhîb began to be written in the second century of Hijri. In these works, hadiths that encourage goodness and virtue are compiled alongside those that forbid evil, while mawḍū' hadiths also started to appear. Some Sufis and ascetics even fabricated hadiths in the name of the Prophet to nspire virtuous behavior and deter wrongdoing. Despite the efforts of hadith scholars, these fabricated narrations, particularly those concerning tergīb and terhîb, found their way into authoritative texts.. Consequently, it is crucial to examine the use of such fabricated hadiths in the context of promotion and deterrence. Scholars have debated the acceptability of employing mawḍū’ hadiths in the field of tergīb and terhīb in their works. Sayyid Mehmed Chalabī al-Nawsehrī, one of the scholars from Nevsehir believed to have lived in the 1800s, authored a treatise on the subject in response to questions posed by trusted friends. They asked him,, "Is it permissible to use mawzū hadiths regarding fedā'il that contain the elements of terğīb and terhīb?". His response, as documented in this treatise, offers valuable insights into the scholarly discourse of his time. This study is important due to the lack of information about Sayyid Mehmed Chalabī al-Nawsehrī, the absence of previous academic study on his work, and the unique nature of this detached treatise. A critical examination of the manuscript and and its introduction into scholarly discourse is expected to make a significant contribution to the field. The study employs analysis method and relies on both primary texts and archival documents in its preparation.

Keywords

Hadith, Mehmed Chalabî, Tarğib, Terhib, Tahkik

Ethical Statement

It is declared that scientific, ethical principles have been followed while carrying out and writing this study, and that all the sources used have been properly cited.

Seyyid Mehmed Çelebî en-Nevşehrîʼnin Risâle fî Cevâzi Ehâdîsi'l-Mevzû‘a li-Terğib ve Terhib İsimli Eseri: Tahkik, Tercüme ve Değerlendirme

Abstract

Hadis edebiyatında hicrî II. yüzyılda tergīb ve terhîb türü eserler kaleme alınmaya başlanmıştır. Bu eserlerde iyilik ve fazileti teşvik eden hadisler ile kötülüklerden men eden hadisler beraber telif edilirken bir yandan da bu eserlere mevzû hadisler de girmeye başlamıştır. Bazı sûfî ve zahid kimseler toplumu iyiliğe teşvik etmek ve kötülükten sakındırmak için Hz. Peygamber adına hadis uydurmaktan çekinmemişlerdir. Hadis âlimlerinin gayretlerine rağmen bu tergīb ve terhîb içerikli uydurma rivayetler kitaplar içerisine girmiştir. Mevzû hadislerin önemli bir kısmını tergīb ve terhîb konusu oluşturmakta, bu sebeple tergīb ve terhîb alanında mevzû hadislerin kullanımına dikkat çekmenin ayrı bir önemi bulunmaktadır. Âlimler, tergīb ve terhîb alanında mevzû hadislerin kullanımı konusundaki görüşlerini eserlerinde ifade etmişlerdir. 1800’lü yıllarda yaşadığı tahmin edilen Nevşehirli âlimlerden Seyyid Mehmed Çelebî en-Nevşehrî, kendisine yöneltilen sorular üzerine konu hakkında bir risâle kaleme almıştır. Müellif, bazı güvenilir dostların kendisine sordukları, “Tergīb ve terhîb içerikli fedâil konusunda mevzû hadisler ile amel etmek caiz mi?” sorusuna karşılık bu eseri kaleme aldığını ifade etmiştir. Mehmed Çelebî eserinde tergīb ve terhîb içerikli fedâil konusunda mevzû hadisler ile amel etmenin câiz olduğunu söyleyenleri sert bir dille eleştirmiştir. Bu araştırma, Seyyid Mehmed Çelebî en-Nevşehrî’nin hakkında bilgi olmaması, eseri hakkında akademik bir çalışmanın bulunmaması ve alanında yazılmış müstakil bir risâle olması sebebiyle önemlidir. El yazması eserin metnin kritiğinin yapılması ve tahkik edilerek ilim dünyasına kazandırılması alana önemli bir katkı sunacaktır. Çalışmada analiz yöntemi esas alınmış, araştırmanın hazırlanmasında yazılı doküman ve belgelerden yararlanılmıştır.

Keywords

Hadis, Mehmed Çelebî, Terğîb, Terhîb, Tahkik

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

References

• Aclûnî, Muhammed b. Ahmed b. Mûsâ el-Aclûnî. Keşfü’l-hafâ. thk. Yûsuf b. Mahmûd. Dımaşk: Dâru’l- ‘İlmi’l-Hadîs, 2000.
• Alî el-Kârî, Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kârî el-Herevî. Şerhu Şerhi Nuhbetü’l-fiker. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, 1994.
• Aydınlı, Abdullah. “Ehl-i hadîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/507-588. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Demil, Emine – Bolat, Enes. “Mehmet Hadim en-Nevşehrî’nin “Risale fi Cevazi Ehadisi’l-Mevzua li’t-Terğib ve't-Terhib”. Nevşehirli Âlimler Sempozyumu Özet Kitabı. ed. Zülfikar Durmuş vd. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2024.
• Demir, Mahmut. Tergîb-Terhîb Hadislerinin Değerlendirilmesi ve Mevzuat Edebiyatındaki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Din İşleri Yüksek Kurulu. Fetvalar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed el-Fîrûzâbâdî. Risâletü fî beyâni mâ lem yüsbit fîhi hadîsün sahîhun minel’-ebvâb. thk. Ebû Abdurrahmân b. Yahyâ. Kâhire: Dâru’l-Kitâb ve’s-Sünne, 2007.
• Görmez, Mehmet. “Tergīb ve Terhîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/508-509. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Mevzûʿât mine’l-eḥâdîs̱i’l-merfûʿât. thk. Nureddin Boyacılar. Riyâd: Mektebetü Evdâü’s-Selef, 1997.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Mevdûât. thk. Abdurrahmân Muhammed Osmân. Medine: Mektebetü’s-Selefiyye, 1966.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tebyînü’l-u‘cebi bimâ vuride fî Şehri Receb. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 2015.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti’l-fiker. thk. Abdullâh b. Dayfillâh. Medine: Mektebetü’l-Melik Fahd el-Vataniyye, 2007.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânü’l-ʿArab. thk. Abdullâh Alî el-Kebîr vd. Kâhire: Dâru’l-Meârif, ts.
• Kâdî İyâz, İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. eş-Şifâʾ bi-taʿrîfi hukûki (fî şerefi)’l-Mustafâ. thk. Abdüh Alî Kûşek. Dubaî: Câizetü’t-Dubai’d-Düveliyye, 2013.
• Kandemir, M. Yaşar. Mevzû Hadisler. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Karacoşkun, Mustafa Doğan. “Dile Benden Ne Dilersen Türbe Ziyareti ve Dileklerine Sosyopsikolojik Çözümlemeler”. İslami İlimler Dergisi 7/13 (2012), 69-121.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerim b. Hevâzin el-Kuşeyrî. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdülhalim Mahmûd. Beyrut: Mektebetü Dârü’ş-Şua‘b, 1979.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîhi Müslim. Riyâd: Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, 1998.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Hıdrellez”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/313-315. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Sâgânî, Hasen b. Muhammed b. Hasen es-Sagânî. el-Mevzûʿât (Risâle fi’l-ehâdîsi’l-mevzûʿa). thk. Necm Abdurrahman Halef, Dımaşk: Dâru Nâfi‘, 1980.
• Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm es-Sa‘lebî en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân ʿan Tefsîri’l-Kurʾân. thk. Alî b. ‘Âşûr. Beyrût: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
• Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-Sehâvî. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-ʿIrâkî. thk. Abdülkerîm b. Abdillâh b. Abdirrahmân el-Hudayr ve Muhammed b. Abdillâh b. Fuheyd. Riyâd: Mektebetü Dâri’l-Miftâh, 2005.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. el-İtkân fî ulûmi’l-Kurân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. el-Memleketü’l-‘Arabiyyetü's-Suûdî: Vizârâtü’ş-Şüûni’l-İslâmî, ts.
• Uçar, Emrah. “Mehmed Hadim Nevşehri’nin Hadisleri Kullanımına Tergib ve Terhib Risalesi Örnekleminde Genel Bir Bakış”. Nevşehirli Âlimler Sempozyumu Özet Kitabı. ed. Zülfikar Durmuş vd. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2024.