الخلاف بين الأصوليين حول عموم الأفعال الإيجابية النبوية في الروايات

Year 2024, Volume: 10 Issue: 52, 30 - 53, 31.12.2024

Nihat Özdemir

https://doi.org/10.55918/islammedeniyetidergisi.1481179

Abstract

يتفق الاصوليون عمومًا على أن الالفاظ العامة في الأحاديث غالبًا ما تعني معنى عامًا. ومع ذلك، هناك خلاف حول ما إذا كانت الأفعال الإيجابية المنسوبة إلى النبي محمد تعني العموم. يجادل الأغلبية بأن هذه الأفعال لا توحي بالضرورة بالعموم، بينما يزعم مجموعة من العلماء بخلاف ذلك. في هذا السياق، يعني العموم أنه عندما يؤدي النبي محمد فعلاً إيجابيًا يتضمن جوانب أو أبعادًا متعددة ويرويه صاحب، فإن الرواية تشمل جميع جوانب وأبعاد الفعل المذكور. غياب العموم يعني عدم شمولها. نقطة خلاف أخرى بين العلماء هي عندما يروي صحابي أي فعل للنبي محمد بمصطلحات توحي بمعنى عام على ما يبدو. وفقًا لبعض العلماء، إذا كان الصحابي عادلاً وملمًا باللغة العربية مقتنعًا بعموم الفعل، فإنه سيرويه بهذه المصطلحات. ومع ذلك، يجادل غالبية العلماء بأن المصطلحات المستخدمة في الرواية لا توحي بالعموم. يعتقدون أن إثبات وتوضيح قضية من خلال الأدلة لا يأتي فقط من خلال الرواية ولكن من خلال الفعل المروي نفسه. نظرًا لأن الفعل الذي يؤديه النبي محمد يحدث بالضرورة في وقت محدد وبخصائص محددة، فإن عمومه، إن وجدت، تتعلق بالرواية نفسها، لا بالفعل المروي.

Keywords

النبي، الفعل المثبت، عموم، صحابي

Usulcülerin Hz. Peygamber’in Müspet Fiillerinin Umumiliği Konusundaki İhtilafı

Abstract

Usulcüler, genel olarak hadîs-i şeriflerde geçen âm lafızların umum ifade ettiği hususunda görüş birliğinde içindedir. Ancak müspet fiillerin umum ifade edip etmediği konusunda ihtilaf vardır. Usulcülerin çoğunluğu Hz. Peygambere ait müspet fiillerin umum ifade etmediğini savunurken bir grup usulcü aksi görüştedir. Burada fiilin umum ifade etmesi ile kast edilen; Hz. Peygamberin yaptığı ve birden fazla kısmı yahut veçhi bulunan müspet bir fiilin, sahâbe tarafından rivayet edilmesi halinde, söz konusu rivayetin ilgili fiilin bütün kısım ve vecihlerini kapsaması, umum ifade etmemesi ise kapsamamasıdır. Bu meselenin, usulcülerin ihtilafına konu olan diğer bir yönü ise şudur: Hz. Peygamberin herhangi bir fiili, bir sahâbe tarafından zahirî umum ifade eden bir lafızla rivayet edildiğinde bu fiil, bazı usulcülere göre umum ifade eder. Zira onlara göre Arap dilini bilen âdil bir sahâbe, ilgili fiilin umum ifade ettiğine kani olduktan sonra onu bu lafızla aktarmıştır. Fakat buna mukabil, usul âlimlerinin çoğunluğuna göre mezkûr fiilin rivayet edildiği lafız umum ifade etmez. Çünkü onlara göre bir meseleyi açıklığa kavuşturup ispat etmek üzere delil getirmek, rivayet ile değil ancak rivayet edilen fiillin kendisi ile olur. Hz. Peygamberden sadır olan fiil de zorunlu olarak belirli bir zaman ve vasıf üzere olacağı için umum, rivayet edilen fiille değil rivayette olur.

Keywords

Hz. Peygamber, Müspet Fiil, Umûm, Sahâbî

Ethical Statement

Bu makale tarafımdan özgün olarak telif edilmiştir.

The Dıspute among Theologians Regarding the Universality of Prophetic Positive Acts in Narrations

Abstract

Theologians generally agree that the general terms (al-alfâz al-‘âmmah) in the hadiths usu-ally imply a general meaning. However, there is a disagreement on whether the positive acts attributed to Prophet Muhammad imply universality (al-‘umum). The majority argue that these acts do not convey a universal implication, while a group of theologians con-tends otherwise. Universality in this context means that when a positive act, performed by Prophet Muhammad and having multiple aspects or dimensions, is narrated by a compa-nion, the narration encompasses all aspects and dimensions of the said act. The absence of universality means it does not. Another point of contention among theologians is when any act of Prophet Muhammad is narrated by a companion of him using terms that osten-sibly imply a general meaning. According to some theologians, if a just companion, knowledgeable in Arabic, is convinced of the act’s universality, then he would narrate it using those terms. However, the majority of scholars argue that the terms used in the nar-ration do not convey universality. They believe that proving and clarifying an issue thro-ugh evidence comes not merely by narration but through the act being narrated itself. Sin-ce an act performed by Prophet Muhammad necessarily occurs at a specific time and with specific characteristics, its universality, if any, is related to the narration itself, not the nar-rated act.

Keywords

Prophet Muhammad, Positive Act, General, Companion

References

• Âmidî, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İhkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. thk. Abdürrezzak Afîfî, 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü'l-İslami, 1982/1402.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Râid b. Sabrî. Riyad: Dâruʼl-hadârat, 1436/2015.
• Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût ve dğr. No. 15678, 24/447. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 1419/1998.
• Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Mustafa el-Azamî. 8 Cilt. Ebûzabî (Abudabi): Müesssetü Zayad b. Sultan, 1425/2004.
• Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed eş-Şevkânî es-San‘ânî el-Yemenî. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hak min ilmi’l-usûl. thk. Ahmed İzzû İnâye, 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1419/1999.
• _____, Neylü’l-evṭâr şerhu Münteka’l-ahbâr. thk: Muhammed Subhî b. Hasan Hallâk. 16 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1427/2006.
• Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-Buhârî. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Râid b. Sabrî. Riyad: Dâruʼl-hadârat, 1436/2015.
• Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-Nesâî. es-Sünen. thk. Raid b. Sabrî b. Ebi ‘Alfe, 2. Basım. Riyad: Dâruʼl-Hadârat, 1436/2010.
• Ebû Amr, Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. Müntehe’s-sûl (suʾâl) ve’l-emel fî ʿilmeyi’l-uṣûl ve’l-cedel, thk. Nezîr Hamâdû. 2/747. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1427/2006.
• Ebû Bekr, Ahmed b. Alî er-Râzî el-Cessâs. el-Fuṣûl fi’l-usûl. thk. Câsim en-Neşemî. 3/199. 2. Basım. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf, 1414/1994.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut vd. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-risâle el-’âlemiyye, 2009.
• Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Ahmed Şâkir vd. 6 Cilt. 2. Basım (Kahire: Şirketü ve Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1398/1978).
• Ebû Îsâ, Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Ahmed Şâkir vd. 2. Basım. Kahire: Şirketü ve Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1398/1978.
• Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf eş-Şîrâzî. el-Lüma‘ fî usûli’l-fıkh. thk. Abdulkadir el-Hatib el-Hasenî. Bahreyn: Dâru’l-hadîsi’l-Kettâniyye, 1434/2013.
• Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. et-Takrîb li-haddi’l-mantık ve’l-medhal ileyhi bi’l-elfâzi’l-ʿâmmiyye ve’l-emsileti’l-fıkhiyye. thk. Abdülhak b. Molla et-Türkmânî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2007/1428.
• Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. Ravzatü’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzır fî usûli’l-fıkh. 2/698-670. 2 Cilt. 8. Basım. Riyad: Mektebetür-Rüşd, 1415/1994.
• Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-Cevherî. Tâcü’l-luġa. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. 7 Cilt. 2. Basım. Beyrut: Dârü’l-ilm li’l-melâyîn, 1399/1979.
• Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî. et-Taḳrîb ve’t-teysîr li-ma‘rifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr. thk. Muhammed Osmân el-Huşt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî,1405/1985.
• Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî el-Karâfî. Şerhu Tenkīhi’l-fuṣûl. Beyrut: Dâruʼl-Fikr, 1424/2004.
• Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî. Hem‘u’l-hevâmi‘ fî şerhi Cem‘i’l-Cevâmi‘. thk. Ahmed Şemseddîn. 3/229, 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1418/1998.
• Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-‘Arab. 10/292, 17 Cilt. 3. Basım, Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi’l-Arabî, 1419/1999.
• Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî ez-Zebîdî. Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kāmûs. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc. 37/458, 40 Cilt. Kuveyt: Matbaʻatu Hükûmet-i Kuveyt, 1385/1965.
• Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî el-Hanefî. et-Ta‘rîfât. Çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî el-Hanefî. et-Ta‘rîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşevî. Kahire: Dâru’l-Fazîle, t.y.
• Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm Pezdevî. Kenzü’l-vüsûl ilâ ma‘rifeti’l-usûl. thk. Said Bektaş. Medine: Dârüʼs-Sirâc, 1437/2016.
• Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Mücmelü’l-luga. thk. Züheyr Abdülmuhsin Sultân. 2. Basım. Beyrut: Müessesetüʼr-Risâle, 1986/1406.
• Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-sahîh. Riyad: Dârüʼs-Selâm, 1421/2000. Ebü’l-Velîd Zeynüddîn Hâlid b. Abdillâh b. Ebî Bekr el-Vakkād el-Ezherî. Şerhu’t-Tasrîḥ ale’t-Tavzîh. thk. Muhammed Bâsil Uyûnu's-Sûd. 2/479. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1421/2000.
• Ebü’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd et-Tûfî el-Hanbelî. Şerḥu Muḫtaṣari’r-Ravża. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 3 Cilt. 2. Basım. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1407/1987.
• Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed el-Fîrûzâbâdî. el-Kâmûsü’l-muḥît. thk. Mektebu’t-tahkîki’t-turâsi fî müesseseti’r-risâle. Beyrût: Müessesetü’r Risâle, 2005/1426.
• Fahrüddîn er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. el-Mahsûl. thk. Tâhâ Câbir el-Alvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1412/1992.
• Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî et-Tûsî. İslâm Hukukunda Deliller ve Yorum Metedolojisi. Çev. Yunus Apaydın. 2 Cilt. Kayseri: Rey Yayıncılık, 1994.
• İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-Cüveynî et-Tâî en-Nîsâbûrî. et-Telhîs. 2/51, 3 Cilt. Beyrut: Dâruʼl-Beşâiri’l‑İslâmiyye, 1417/1996.
• Kallek, Cengiz. “Muhâkaleˮ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/394. 44 Cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 2020.
• Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid et-Tehânevî el-Fârûkī. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. thk. Ali Dahruc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Muhammed b. Ferâmuz (Ferâmerz) b. Ali er-Rûmî. Mir‘âtü’l-usûl fî şerhi Mirkāti’l-vüsûl. Beyrut: Daru Sâdır, 1432/2011.
• Ömer Süleyman Eşkar. Efʻâlü’r-Resûl ve Delâletüha ale’l-Ahkâmiʼş-Şeriyye. 2 Cilt. 6. Basım. Beyrut: Darü’r-Risâle, 1424/2003.
• Sadrüşşerîa es-Sânî Ubeydullāh b. Mes‘ûd b. Tâcişşerîa Ömer b. Sadrişşerîa el-Evvel Ubeydillāh b. Mahmûd el-Mahbûbî el-Buhârî. et-Tavżîh fî ḥalli ġavâmiżi’t-Tenkīḥ. thk. Saîd Ebraş. Dımeşk: Mektebetü Merzûk, 1427/2006.
• Şihâbüddîn Ahmed b. Kāsım es-Sabbâğ el-Abbâdî el-Mısrî. Ḥâşiye alâ Şerḥi’l-Varaḳāt / eş-Şerhuʼl-Kebîr. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2002.
• Veliyyüddin Muhammed Salih el-Ferfûr. Medâriküʼl-hak. Dımeşk: Dâruʼl-Ferfûr, 1419/1999.
• Yeniçeri, Celal. “Müzâbeneˮ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/232. 44 Cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. el-Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıḳh. 6 Cilt. Gardaka/Mısır: Dâru’s-Safve, 1413/1992.
• Zerkeşî. Teşnîfü’l-mesâmi‘ bi-Cem‘i’l-cevâmi‘. thk. Seyyid Abdulazîz - Abdullah Rebîʻ. 2/796-797, 4 Cilt. Kahire: Mektebetu Kurtuba li’l-Bahsi’l-ʻİlmî ve İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî. 1418/1998.