The Contribution of Translation Activities in Modern-Era to the Development of Arabic Literature

Year 2023, , 249 - 280, 12.12.2023

Harun Özel , Youssoufa Soumana

https://doi.org/10.51802/istanbuljas.1285956

Abstract

Translation movements in the Arab world first began to develop at the end of the Umayyad period and the beginning of the ʿAbbāsids period. The fact that these activities gained an institutional dimension, especially during the period of Caliph al-Maʾmūn (d. 218/833), was one of the most critical factors that enabled the development of the Arabic language at that time. Similarly, the translation activities initiated in the military and technical fields during the reign of Muḥammad ʿAlī Pas̲h̲a (d. 1849) at the beginning of the 19th century and in the course of time emerged in almost every field, such as history, geography, and philosophy. After the 1870s, there was a tremendous increase in the translation of literary works. These translation activities, which enabled the Arab world to communicate with the modern Western civilization in a cultural and intellectual context, not only introduced Egyptian readers to European writing techniques, new writing styles, and modes, but have also been one of the most critical factors that played an active role in the revival of Arabic literature, which entered the period of decline after reaching its golden age in the ʿAbbāsid period. Along with this influence, poetry and prose, which are means of expressing emotions, were removed from their traditional patterns and transformed into modern forms that people in that era could convey their emotions and new genres such as drama, novels, and articles emerged. This study discussed the contribution of the translation activities emerged in Egypt to development of Arabic literature.

Keywords

Arabic Language and its Rhetoric, Egypt, Translation, Theatre, Novel, Article

Modern Dönem Çeviri Faaliyetlerinin Arap Edebiyatının Gelişimine Katkısı

Abstract

Arap dünyasında çeviri hareketleri ilk olarak Emevîler döneminin sonlarında ve Abbâsîler döneminin başlarında gelişmeye başlamıştır. Bu faaliyetlerin özellikle Halife el-Me’mun (ö. 218/833) döneminde büyük bir gelişme göstererek kurumsal bir boyut kazanması, o dönemde Arap dilinin gelişmesini sağlayan en önemli faktörlerden biri olmuştur. Benzer şekilde 19. yüzyılın başlarında Mehmet Ali Paşa (ö. 1849) döneminde askerî ve teknik alanlarda başlatılan tercüme faaliyetleri, zamanla tarih, coğrafya, felsefe gibi hemen her alanda kendisini göstermiş; 1870’lerden sonra özellikle edebî eserlerin tercümesinde büyük bir artış olmuştur. Arap dünyasının kültürel ve fikri bağlamda modern Batı uygarlığı ile iletişim kurmasını sağlayan bu tercüme faaliyetleri, Mısırlı okuyucuları yalnızca Avrupa yazım teknikleri, yeni yazım türleri ve üslupları ile tanıştırmakla kalmamış; Abbâsîler döneminde altın çağına ulaştıktan sonra gerileme dönemine giren Arap edebiyatının yeniden şahlanmasında aktif rol oynayan en önemli etkenlerden biri olmuştur. Bu etkilenmeyle beraber duyguları ifade aracı olan şiir ve nesir geleneksel kalıplarından çıkarılarak çağın insanının duygularını aktarabileceği modern kalıplara dökülmeye başlanmış; tiyatro, roman ve makale gibi yeni türler ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada, 19. yüzyılda Osmanlı coğrafyasının önemli merkezlerinden biri olan Mısır’da başlayan çeviri faaliyetlerinin Arap edebiyatının gelişimine katkıları ele alınmıştır.

Keywords

Arap Dili ve Belagati, Mısır, Tercüme, Tiyatro, Roman, Makale

References

• Abdurraḥîm, Vaniyambadi. Muʿcemu’d-daḫîl fi’l-lugati’l-ʿArabiyyeti’l-ḥadîs̠e. Dimaşḳ: Dâru’l-Ḳalem, 2011.
• ʿAbbûd, Mârûn. Ruvvâdu’n-nahḍati’l-ḥadîs̠e. Kahire: Hindâvî, 2012.
• ʿAllûş, Saʿîd. Mukevvinâtu’l-edebi’l-mukâren fi’l-âlemi’l-ʿArabî. Beyrut: eş-Şeriketu’l-ʿâlemiyye li’l-kitâb, 1987.
• ʿAmşûş, Mesûd. “Devru’t-terceme fī taṭvîri’l-lugati’l-ʿArabiyye ve âdâbihâ fī ʿaṣri’l-ḥadîs̠”. Erişim 01 Kasım 2022 https://www.aden-univ.net/NewsDetails.aspx?NewsId=3497.
• el-ʿAṭavî, Mesʿad b. ʿÎd. el-Edebu’l-ʿArabiyyu’l-ḥadîs̠. Tebuk: el-Alûkah, 2009.
• el-ʿAysî, Sâlim. et-Terceme fî ḫidmeti’s̠-s̠eḳâfâti’l-cemâhîriyye. Menşûrâtu İttiḥâdi’l-Kuttâbi’l-ʿArab, 1999.
• Can, Betül. “Rifâʿa Râfiʿ et-Tahtâvî ve Gérard de Nerval’in Doğu-Batı İzlenimleri.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, no. 39 (2018): 262-283.
• Dayf, Şevkī. el-Edebu’l-ʿArabiyyu’l-muʿâṣır fî Mıṣr. Kahire: Dârü’l-Maʿârif, 10. Basım, ty.
• ed-Desûḳī, ʿUmer. Fi’l-edebi’l-ḥadîs̠. 2 cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, 8. Basım, 1973.
• Er, Rahmi. “Modern Mısır Tiyatrosu (II).” A.Ü. DTCF Dergisi 35, no.1 (1991): 105-122.
• Ergün, Mustafa. “Mehmet Ali Paşa Zamanında Mısır’da Eğitimin Batılılaşması.” Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi 16, no. 3 (2015): 277-294.
• el-Fâḫûrî, Ḥannâ. el-Câmî’ fî târîḫi’l-edebi’l-ʿArabî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1986.
• Görgün, Hilal. “Rifâʿa et-Tahtâvî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 95-97. İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları, 2008.
• Hilâl, ʿAbdulgaffâr Ḥâmid. el-ʿArabiyye ḫaṣâiṣuhâ ve simâtuhâ. Kahire: Mektebetu’l-Vehbe, 2004.
• Huart, Clément. Littérature Arabe. Paris: Librairie Armand Colin, 1902.
• İsmâʿîl, ʿİzzeddîn. el-Edeb ve funûnuh dirâse ve naḳd. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-ʿArabî, 2013.
• Kutluoğlu, Muhammed Hanefi. “Kavalalı Mehmet Ali Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 62-65. Ankara: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları, 2022.
• el-Maḳdisî, Enis el-Ḫûri. el-İtticâhâtu’l-edebiyye fi’l-ʿÂlemi’l-ʿArabî el-ḥadîs̠. 2 cilt. Beyrut: Menşûrâtu Kulliyati’l-ʿUlûm ve’l-Âdâb, 1952.
• Meral, Arzu. “Kahireden Avrupa’ya Açılan Kapı: Medresetü’l-Elsün (Diller Okulu, 1835).” Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, no. 37 (2011): 77-98.
• Meydân, Eymen, Ebulyezîd eş-Şerḳâvî ve Aḥmed Ṣalâḥ Muḥammed. el-Edebu’l-ʿArabiyyu’l-ḥadîs̠. Şebeketu’l-Aluka, ty. www. alukah. net
• Muhammed, Ḥuseyn Ali. el-Edebu’l-ʿArabiyyu’l-ḥadîs̠ er-ruʾye ve’t-teşkîl. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 6. Basım, 2006.
• Mustafa, Husâmeddîn. Üsüsu ve kavâidu san‘ati’t-terceme. www.hosameldin.org, 2011.
• Necm, Muhammed Yûsuf. Fennu’l-makâle. Beyrut: el-Câmiʿatü’l-Emrîkiyye, 1997.
• Saʿîd, Neffûse Zekeriyya. Târîḫu’d-daʿve ile’l-ʿâmmiyye ve âs̠âruhâ fî Mıṣr. İskenderiye: Dâru Neşri’s̠-S̠eḳāfe, 1964.
• Sarıkaya, Muammer. “Mezhep Çatışmaları ve Şehirlerin Rekabeti Arasında Yok Olan Bir Kütüphane ve Çeviri Kurumu: Rakkâde Beytülhikme’si.” Turkish Studies-Comparative Religious Studies 16, no. 1 (2021): 157-173. https://doi.org/10.47091/TurkishStudies.49102
• Süyûṭî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Müteveklî. Dımaşk: Mektebetü’l-Kudsî ve’l-Büdeyn, 1348.
• Şebîb, Beşşâr Abdulcebbâr. “Birinci Abbasi Devleti Döneminde Arapça İslâmî Bilgilerin Avrupa’ya Taşınmasında Tercüme Faaliyetlerinin Rolü.” Çev. Harun Özel, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi / the Journal of Academic Social Sciences 28, no. 28 (2016): 412-412. https://doi.org/10.16992/ASOS.1181
• eş-Şeyyâl, Cemâluddîn. Târîḫu’t-terceme fî Mıṣr fî ahdi’l-ḥamleti’l-Fransiyye. Mısır: Müessesetü Hindâvî, 2017.
• Tagher, Jacques. Ḥareketu’t-terceme bi Mısr ḫilâle’l-ḳarni’t-tâsiʿ aşar. İngiltere: Hindâvî, 2017.
• Türken Çakır, Mürüvvet. “Selîm Butrus el-Bustânî (Hayatı, Eserleri ve Tarihi Romanları).” Kesit Akedemi Dergisi 6, no. 25 (2020): 414-422.
• Usfûr, Muhammed Hasen Muhammed. “Çevirinin Arapça Üzerinde Etkileri.” Çev. Eyyüp Tanrıverdi, İ.Ü. Şarkiyat Mecmuası, no. 19 (2011): 171-296.
• Yalar, Mehmet. Hazırlayıcı Faktörleri Işığında Modern Arap Edebiyatına Giriş. Bursa: Emin Yayınları, 2009.
• Zeydân, Corci. Târîḫu’l-âdâbi’l-lugati’l-ʿArabiyye. Kahire: Müessesetü Hindâvî li’taʿlîm ve’s̠-s̠eḳâfe, 2012.
• Zor, Salih. "Dîvân Grubu’nun Modern Arap Edebiyatındaki Yeri." Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2017.