Erken Dönem Ürdün Hikâyeciliğine Etki Eden Edebi Akımlar

Year 2019, Volume: 2 Issue: 2, 247 - 297, 07.12.2019

Yasemen Toruloğlu

Abstract

Birinci ve İkinci Dünya Savaşı arası dönem, Ürdün’de İngiliz hâkimiyetinin
hüküm sürdüğü yıllardır. Bu sömürgeci yıllar sadece siyasi ve ekonomik anlamda değil
aynı zamanda sosyolojik ve kültürel manada da toplumu sarsan politikaların
uygulandığı bir dönem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu emperyalist baskı
edebiyat üzerinde de ciddi bir etki yaratmıştır. Zira modern anlamda yeni yeni
şekillenmeye başlayan Ürdün edebiyatı ilk ürünlerini Batı’dan çevrilen tercüme
eserler ve bunların Arap kültürüne uyarlanması ile vermeye başlamıştır. Bu
tercüme faaliyetleri hem edebi çevrede hem de toplumda fikir ve düşüne
boyutunda yeni oluşumların ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır. Dolayısıyla
Ürdün edebiyatını şekillendiren Batı kaynaklı edebi fikir akımlarının da ortaya
çıkışı bu döneme rast gelmektedir. Özellikle Ürdün hikâyeciliğinin ilk olgun
ürünlerini vermeye başladığı bu dönemde Batı temelli romantizm, sembolizm ve
realizm gibi fikir akımlarının edebiyata olan etkisi gözlerden kaçmamaktadır.
Ancak bu fikir akımlarının hiçbiri tüm Arap dünyasında olduğu gibi Ürdün’de de
Batıdaki doğal ve kalıcı bir sürecin neticesinde ortaya çıkmamıştır. Aksine
Batının bu ideolojileri Arap kültürüyle harmanlanarak doğunun izlerini taşıyan
romantik, sembolik ya da realist bir seyir izlemeye başlamıştır. Bu fikir
akımlarının Ürdün toplumu üzerindeki belki de en önemli etkisi burjuva
sınıfının yaşam standartlarını daha da ileri bir seviyeye taşımış olmasıdır.
Böylece maddi bir kaygısı olmayan bu sınıfa mensup ya da bu sınıfın ilgi ve
ihtiyaçlarına yönelik eser veren erken dönem hikâye yazarları ilk olarak
romantizm ve ara ara sembolizme yönelmişlerdir. Ancak bu durum Ürdün’ün
Filistin’e olan yakınlığı hasebiyle yaşadığı siyasi olaylarında etkisi altında
fazla uzun sürmemiş, romantizm yerini önce toplumsal romantizme ardından da
realizme bırakmıştır. Dolayısıyla Ürdün edebiyatına belki en geç giren ama en uzun
soluklu olan edebi akım realizm yani gerçekçilik akımı olmuştur. Realizm de
yerini zamanla etkisi hala günümüze kadar devam edecek olan toplumsal
gerçekçiliğe bırakacaktır. Bizde bu çalışmamızda elimizden geldiği kadar erken
dönem Ürdün kısa hikâye yazımına etki etmiş olan edebi fikir akımlarını ve en
önemli temsilcilerini bazı hikâye koleksiyonlarını inceleyerek analiz etme
suretiyle zikretmeye gayret göstereceğiz. 

Keywords

Ürdün Edebiyatı, Kısa Hikâye, Romantizm, Sembolizm, Realizm

References

• - Abdullah Kızılcık, The Prominent Writers of The Modern Jordanian Novel Mu’nis al-Razzāz (1951-2002), BTA Publishing House, Karachi, 2013.- ʿAbdurrahman Yâğî, el-Kıssatu’l-Kasîra fî’l-Urdun, Lecne Tarîhi’l-Urdun, ʿAmmân, 1993.- Ahmet Kabaklı, Edebiyat Akımları, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 1. Bs., 2016.- ʿAlî el-Muhâfaza, el-Hareketu’l-Fikriyye fî ʿAsri’l- Nahda fî Filistîn ve’l-Urdun, el-Ehliyyetu li’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, Beyrût 1987.- ʿAvni Subhî el-Faʿûrî, Eseru’l-siyâse fî’r-rivâyeti’l-urdunîye, Vizâratu’s-sekâfe,ʿ Ammân, 1999.- Prof. Dr. Emel Kefeli, Metinlerle Batı Edebiyatı Akımları, 3F Yayınevi, İstanbul, 2007.- Hâlid el-Kerâkî, er-Rivâye fî’l-Urdun, Ürdün Üniversitesi Yayınları, ʿAmmân, 1982.- Halîl Beydes, Mesârihu’l-‘Ezhân, İlyâs Antûn İlyâs Matbaʽatu’l-ʽAsriyye bi-Mısr, Kahire, 1924.- Hâşim Yâğî, el-Kıssatu’l-Kasîra fî Filistîn ve’l-Urdun 1850-1965, el-Muessesetu’l-ʿArabiyyetu li’d-Dırâsâti ve’n-Neşr, Beyrût, 1981.- Hüseyin Yazıcı, “Hikâye”, DİA, C. 17, İstanbul, 1998.- Hüseyin Yazıcı, The Short Story In Modern Arabic Literature, General Egyptian Book Organization, Cairo, 2004.- Jale Parla, Efendilik, Şarkiyatçılık, Kölelik, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985. - John J. Donohue sj, Leslie Tramontini, Croshatching in Global Culture: A Dictionary of Modern Arab Writers: An Updated English Version of R.B. Campbell’s ‘Contemporary Arab Writers’, Ed. Fayiz Khaddur, Sabah Kharrat Zwayn, Ergon Verlag Würzburg ın Kommission, Beirut, 2004, C.II- Nâsıruddîn el-Esed, Halîl Beydes Râʼidu’l-Kıssati’l-ʽArabiyyeti’l-Hadîs fî’l-Filistîn, Maʽhedi’l-Dırâsâti’l-ʽÂliye, 1923.- Rahmi Er, Çağdaş Arap Edebiyatı Seçkisi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2004.- Robert Escarpit, “Germaine de Stael French-Swiss Author”, https://www.britannica.com/biography/Germaine-de-Stael, (Erişim: 31.03.2019).- Sabry Hafez, “Modern Arabic Short Story”, Modern Arabic Literature, Haz. M.M. Badawi, Cambridge, 1992.- Salah Cerrâh, Meʽâlimu’l-Hayâti’l-Edebiyye fî’l-Filistîn ve’l-Urdun 1950-2000, Muessetu ʽAbdu’l-Hamîd Şûmân, ʽAmmân, 2009.- Ronald Fletcher, Harry Elmer Barnes, “Auguste Comte – French Philosopher”, https://www.britannica.com/biography/Auguste-Comte (Erişim:01.04.2019).- Semîra ʽAzzâm, Eşyâʼ Sağîra, Dâru’l-ʽAvde, Beyrut, 1982.- Simon Simoeil, “The Arabic Novel Since 1950”, Critical Essays Interwievs and Bibliography, Haz. Issa J. Boullata, Dar Majhar Publication and Distrubution Cambridge, Massachusetts/U.S.A., 1992, sa.5.- Suut Kemal Yetkin, Edebiyatta Akımlar, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1980.