Türk-İslam Karşıtlığı Ekseninde Siyasi Bir Propaganda Aracı Olarak Îliyyâ Ebû Mâdî’nin “Erzurum’un Düşüşü” Adlı Şiiri

Year 2024, Volume: 7 Issue: 2, 243 - 263

Muhammet Emin Uzunyaylalı

https://doi.org/10.51802/istanbuljas.1514737

Abstract

Sanatın siyasi bir propaganda aracı olarak kullanılmasının tarihi kökleri kadim devirlere uzanmaktadır. Sanatçılar, sanatlarını icra ettikleri çağların politik ve toplumsal realitelerinden etkilenmiş dolayısıyla hem millî ve dinî kökenleri hem de siyaseten yer aldıkları tarafların bir gereği ve sonucu olarak fikrî ve hizbî aidiyetlerinin zeminlerinden beslenerek bu yapılara ilişkin imgelemelere yapıtlarında sıkça başvurmuşlardır. Düşünce ve edebiyat birlikteliğinin en görünür olduğu sanat formlarından biri de şüphesiz şiirdir. Lübnanlı Ortodoks Hristiyan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen ve Mehcer edebiyatının öne çıkmış isimlerinden olan Îliyyâ Ebû Mâdi’nin, I. Dünya Savaşı yıllarında 1914 yılı Kasım ayından başlayarak 16 Şubat 1916 tarihine kadar devam eden ve Erzurum’un düşmesiyle sonuçlanan Rus taarruzlarını işlediği ve bu işgalden duyduğu memnuniyeti dile getirdiği “Erzurum’un Düşüşü” adlı şiiri bahse konu minvalde şekillenen propaganda ve taraftarlık ürünü siyasî şiir örneklerinden biridir. Îliyyâ Ebû Mâdi’nin bu şiiri, sadece tarihi olayları anlatan bir betimleme değil, aynı zamanda dönemin siyasi atmosferini ve toplumsal tepkilerini de yansıtan önemli bir örnektir. Şair bu eserinde, bir taraftan dini-mezhepsel bir ortak payda zemininden hareketle Ruslar özelinde gurur ve zafer duygularını beslerken diğer yandan da politik bir propaganda aracı olarak şiiri kullanmıştır. Ayrıca Îliyyâ Ebû Mâdi’nin “Erzurum’un Düşüşü” şiiri, sanatın politik ve dini aidiyet duygularıyla etkili bir şekilde harmanlanarak tarihi olaylara nasıl bir bakış açısı getirdiğini gösteren önemli bir örnek olmanın yanı sıra hem dönemin siyasi atmosferini anlamak hem de sanatın toplumsal ve siyasi mücadelelere nasıl katkıda bulunduğunu kavramak noktasında önemli ipuçları sunmaktadır. Çalışmada, söz konusu şiirin yazıldığı çağın politik yapısı göz önünde bulundurularak tarihi ve edebi zeminde bir değerlendirmesinin yapılması amaçlanmıştır.

Keywords

Erzurum’un Düşüşü, Îliyya Ebû Mâdî, Ruslar, Propaganda.

Îliyyâ Ebû Mâdî’s Poem Called “Fall of Erzurum” as A Political Propaganda Tool on the Axis of Anti-Turk-Islam

Abstract

The historical roots of the use of art as a political propaganda tool go back to ancient times. Artists were influenced by the political and social realities of the eras in which they practiced their art, therefore they frequently used imagery related to these structures in their works, nourished by both their national and religious origins and their intellectual and factional affiliations as a necessity and result of the parties they were politically involved in. One of the art forms in which the unity of thought and literature is most visible is undoubtedly poetry. Îliyyâ Ebû Mâdi, who was born into a mostly Lebanese Orthodox Christian family and is one of the prominent figures of Mahjar literature, wrote about the Russian attacks that started in November 1914 during World War I and continued until 16 February 1916, resulting in the fall of Erzurum. His poem “The Fall of Erzurum”, in which he expresses his satisfaction with the occupation, is one of the examples of political poetry that is a product of propaganda and advocacy shaped in this manner. This poem by Îliyyâ Ebû Mâdi is not only a description of historical events, but also an important example that reflects the political atmosphere and social reactions of the period. In this work, the poet, on the one hand, nourishes the feelings of pride and victory of Russians, based on a religious-sectarian common denominator, and on the other hand, uses poetry as a political propaganda tool. In addition, Îliyyâ Ebû Mâdi’s poem “The Fall of Erzurum” is an important example showing how art brings a perspective to historical events by effectively blending it with political and religious feelings of belonging, as well as it offers important clues both to understand the political atmosphere of the period and how art contributes to social and political struggles. The aim of the study is to evaluate the poem in question on historical and literary grounds, taking into account the political structure of the age in which it was written.

Keywords

The Fall of Erzurum, Îliyyâ Ebû Mâdî, Russians, Propaganda

References

• Akşin, Sina. Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Ankara: İmge Kitabevi, 2001.
• Aslan, Emin Şekip. Şehit Enver Paşa ve Arkadaşları. Samsun: Samsun İl Matbaası, 1948.
• Yazıcı, Hüseyin. “Lübnanlı Şair İlyâ Ebû Mâdî ve Şiiri (1889-1957)”. Prof. Dr. Nihad M. Çetin’e Armağan. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1999.
• _____________. “Mehcer Edebiyatı”. DİA. c.28, Ankara:2003. 364-367.
• Bademci, Ali. Türkistan Millî İstiklal Hareketi ve Enver Paşa (1917–1934). İstanbul: Kutluğ Yayınları,1975.
• Bardakçı, Murat. İttihadçı’nın Sandığı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Bolayır, Enver, Talât Paşa’nın Hâtıraları, İstanbul: Güven Yayınevi,1946.
• Çelik, Mehmet. “Kavramsal Olarak Diaspora, Ermeni Diasporası ve Lübnan Ermeni Diasporası”. Tarih ve Gelecek Dergisi. (2017): c.3, s.3, 321-341.
• Ebû Mâdî, Îliyâ. Dîvânu Îliyâ Ebû Mâdî. Beyrut: Dâru’l-’Avde, ts.
• Efe, Adem. II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e İslâmcılar ve Modernleşme: 1908’den 1924’e. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002.
• Eroğlu, Nazmi. İttihatçıların Ünlü Maliye Nazırı Cavid Bey. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2008.
• el-Eşter, Abdulkerîm. Îliyyâ Ebû Mâdî el-’Amâlu’ş-Şi’riyyetu’l-Kâmile. Kuveyt: Muessetu Câizeti Abdilazîz, 2008.
• Fazlıoğlu, Şükran. “Ebû Mâdî, Îliyâ”. DİA. (Ankara 2020). c.Ek-1:366-367.
• Gövsa, İbrahim Alaettin. Süleyman Nazif Hayatı, Kitapları, Mektupları, Fıkra ve Nükteleri (1933). İstanbul: Dorlion Yayınları, 2024.
• Hanioğlu, M.Şükrü. “Enver Paşa”. DİA. c.11. (İstanbul,1995). 261-264.
• ________________. “Talat Paşa”. DİA.c.39. (İstanbul,2010).502-503.
• Hıttı, Phılıp K. Lebanon İn History From The Earliest Time To The Present. Newyork: Macmıllan Company, 1957.
• İbnu’l-Fârıd, Ebû Hafs (Ebu’l-Kâsım) Şerefuddîn Umer b. Alî b. Murşid es-Sa‘dî el-Hamevî el-Mısrî. Dîvân. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İlkin, Selim. “Cavid Bey, Mehmed”. DİA. c.7. (İstanbul,1993).175-176.
• Karabekir, Kâzım. Erzurum ve Erzincan’ın Kurtuluşu. İstanbul: Kapra Yayıncılık. 2002.
• Komisyon. AnaBritannica. 32 cilt. İstanbul: Ana Yayıncılık, 1988.
• Komisyon. Sırâtımüstakîm- Sebîlürreşâd Külliyâtı Neşri. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. Kültür Yayınları Dizisi No. 218/15, İstanbul:Bağcılar Belediyesi, 2019.
• Kurtulgan, Kürşat. “Vilayet-i Sitte’de Demografik Yapı ve Aşiretler (1927-1970)”. Journal of General Turkish History Research.2024, c.6: 241-256.
• Önder, Mehmet. Türkiye Müzeleri. İstanbul:Türkiye İş Bankası Yayınları, 1999.
• es-Serrâc, Nâdira Cemil. Şuarâu Râbitati’l-Kalemiyye. Kahire: Dâru’l-Meârif,1957.
• Şahin, Liaisan. “Rusya Federasyonu’nun Etnik ve Dinsel Yapısı 1”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (İstanbul, 2016), c. III, sa. 2:15-32.
• Tanman, M. Baha. “Âsitâne”. DİA. c.3. (İstanbul,1991).485-487.
• Yüksel, Mevlüt. “I. Dünya Savaşı’nda Erzurum’un İlk İşgal Günleri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (Erzurum, 2008), sa.37:259-287.
• ez-Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ed-Dımaşkî. Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ. thk. Huseyn Esed, Şuayb el-Arnâûdî vd. 25 cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1985.