The Lexicographical Value of Kurāʿ al-Naml's al-Munajjad fī al-luġha

Year 2024, Volume: 7 Issue: 2, 377 - 409

Şeyma Savaş , Ramazan Ege

https://doi.org/10.51802/istanbuljas.1541989

Abstract

The aim of this study is to examine the methodological approach and lexicographical significance of al-Munajjad fī al-luġha, a dictionary of homonymous terms authored by Kurāʿ al-Naml (كُراع النمل) (d. 310/922). Recognized as one of the most comprehensive and oldest dictionaries in Arabic focusing on homonymous terms, al-Munajjad fī al-luġha (المنجَّد في اللغة) brings together terms of different meanings but similar lexical forms and contains approximately 850 entries organized across six chapters. Each of the first five chapters addresses words associated with a particular field of meaning. With this structure, the work can be considered not only a dictionary of homonyms but also a monographic dictionary. The sixth chapter, however, employs a pronunciation-based alphabetical system—known as at-tartīb an-nuṭqī—and includes terms from a variety of semantic fields, representing the majority of the dictionary's lexical entries. Kurāʿ al-Naml is regarded as one of the pioneering scholars to utilize this pronunciation-based alphabetical system. Although al-Munajjad fī al-luġha was compiled in the late 3rd century AH and used as a source by later lexicographers, both the work and its author, Kurāʿ al-Naml, remain relatively unknown. This topic has received limited academic attention in the current literature. In Turkish literature, apart from the entry on Kurāʿ al-Naml in the TDV Encyclopedia of Islam, no other studies on this topic are available, while in Arabic, studies on homonymy and polysemy scarcely mention this dictionary or its author.This study undertakes an examination of al-Munajjad fī al-luġha within the fundamental principles of lexicography and Arabic lexicology, highlighting Kurāʿ al-Naml’s unique classification method. The scope of the research encompasses an analysis of the dictionary’s content, structure, methodology, entry features, and arrangement, shedding light on its unique contributions to Arabic lexicography. This article aims to serve as a scholarly resource in recognizing Kurāʿ al-Naml’s contributions to Arabic semantics and lexicography, addressing a notable gap in the literature.

Keywords

Arabic language, Kurāʿ al-Naml, al-Munajjad fī al-luġha, Homonymy, Polysemy, Lexicography.

Kürâunneml’in el-Münecced fi’l-luġa İsimli Sözlüğünün Sözlük Bilimsel Değeri

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Kürâunneml’in (كُراع النمل) (ö. 310/922) el-Münecced fi’l-luġa adlı müşterek lafız sözlüğünün yöntemini ve sözlük bilimsel değerini ortaya koymaktır. el-Münecced fi’l-luġa (المنجَّد في اللغة ) Arap dilinde müşterek lafızlar üzerine yazılmış en kapsamlı ve eski sözlüklerden biri olarak kabul edilmektedir. Lafızları aynı anlamları farklı kelimeleri bir araya toplayan bu sözlük, yaklaşık 850 madde içermekte ve altı bölümden oluşmaktadır. Sözlüğün ilk beş bölümünün her birinde, farklı bir anlam alanına ait sözcükler yer almaktadır. Bu yönüyle eser, müşterek lafız sözlüğü olmasının yanı sıra, monografik sözlükler kategorisinde de sayılabilir. Telaffuza dayalı alfabetik sistem ile oluşturulan altıncı bölüm ise tüm anlam alanlarından maddeler içermekte olup sözlüğün söz varlığının büyük kısmı bu bölümdedir. Kürâunneml, et-tertibü’n-nuṭḳî olarak da bilinen telaffuza dayalı alfabetik sistemi kullanan öncülerden biri olarak kabul edilmektedir. Hicrî üçüncü yüzyıl sonlarında telif edilmiş olmasına ve kendinden sonra gelen dilciler tarafından kaynak olarak kullanılmasına rağmen el-Münecced fi’l-luġa ve müellifinin yeteri kadar tanınmadığı ve konu hakkında literatürde yeterli sayıda çalışma olmadığı görülmektedir. Türkçe literatürde TDV İslam Ansiklopedisi’nin Kürâunneml maddesi hâricinde konuyla ilgili herhangi bir çalışmaya rastlanmamış; Arap dilinde müşterek lafızlar ve çok anlamlılık üzerine yapılmış bazı çalışmalarda da bu sözlükten ve müellifinden hemen hemen hiç bahsedilmediği tespit edilmiştir. Bu çalışmada, Kürâunneml’in kendine özgü bir tasnifle kaleme aldığı el-Münecced fi’l-luġa, sözlük bilimi ve Arap sözlükçülüğünün temel ilkeleri doğrultusunda ele alınmıştır. Çalışma kapsamında eserin içeriği, bölümleri, yöntemi, maddelerin özellikleri, dizimi ve düzeni incelenmiş; sözlüğün sözlük bilimine sunduğu ayırt edici katkılar ortaya konulmuştur. Bu makale, Kürâunneml’in Arap anlam bilimi ve sözlükçülüğüne katkılarını tanıtarak literatürdeki boşluğu gidermeye yönelik bir adım olacaktır.

Keywords

Arap dili, Kürâunneml, el-Münecced fi’l-luġa, Müşterek lafızlar, Çok anlamlılık, Sözlük bilimi

References

• Aḫṭal, Ebû Mâlik Ġıyâs̠ b. Ġavs̠ el-. Dîvânü’l-Aḫṭal. ed. Mehdî Muḥammed Nâṣırüddin. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 1994.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. 3 Cilt. Ankara: TDK Yayınları, 1982.
• Aṣmaʿî, Ebû Saʿîd ʿAbdülmelik b. Ḳureyb el-. Kitâbu’l-ibil. Thk. Ḥâtim Ṣâliḥ eḍ-Ḍamin. Dımaşk: y.y., 2003.
• Aṣmaʿî, Ebû Saʿîd ʿAbdülmelik b. Ḳureyb el-. Dîvânü Accâc. Nşr. ʿİzzet Ḥasan. Beyrût: Dâru’ş-şarḳi’l-ʿArabî, 1995.
• Baġdâdî, ʿİsmail Paşa el-. Hediyyetu’l-‘ârifîn: Esmâu’l-müellifîn ve âs̱âru’l-muṣannıfîn. 2 Cilt. İstanbul: Müessesetü’t-târîḫi’l-‘Arabî, 1951.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. Ḥüseyn b. ʿAli el-. es-Sünenü’l-Kübrâ. Thk. Muḥammed ʿAbdülḳâdir ʿAṭâ. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 2003.
• Bustânî, Fuâd Efrâm el-. el-Müncidü’l-ebcedî. Beyrût: Dâru'l-maşrıḳ, 1986.
• Câḥıẓ, Ebû ʿOsman ʿAmr b. Baḥr. Kitâbü’l-ḥayevân. Kâhire: Mektebetü ve maṭbaʿatu Muṣṭafâ el-Babî el-Ḥalebî ve evlâdihi, 1965.
• Cenâbî, Aḥmed Nuṣayyif el-. ed-Dirâsâtü’l-luġaviyye ve’n-naḥviyye fî Mıṣr. Kâhire: Mektebetü dâri’t-türâs̠, 1977.
• Cürcânî, Ebu’l-Ḥasen ʿAli b. Muḥammed es-Seyyid eş-Şerîf el-. Muʿcemu’t-Taʿrîfât. Thk. Muḥammed b. Ṣıddîḳ el-Minşâvî. Kâhire: Dâruʼl-faḍîle, 2004.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük. 5 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Dervîş, ʿAbdullâh. Meʿâcimü'l-ʿArabiyyeti meʿa iʿtinâʾin ḫâṣṣin bi-muʿcem "el-ʿAyn" li-Ḫalîl b. Aḥmed. b.y.: Mektebetü'ş-şebâb, t.y.
• Demirayak, Kenan. Arap-İslam Edebiyatı Literatür Bilgisi. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2016.
• Durmuş, İsmail. “İstişhad”. DİA. 23:396-397. İstanbul: TDV, 2001.
• Durmuş, İsmail. “Kürâunneml”. DİA. 26:561-562. İstanbul: TDV, 2002.
• Durmuş, İsmail. “Müşterek”. DİA. 32:171-172. İstanbul: TDV, 2006.
• Düreyd, Ebû Bekr Muḥammed b. el-Ḥasen b. Cemheretü’l-luġa. Thk. Remzî Münîr Baʿlebekkî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-ʿilm li'l-melâyîn, 1987.
• Ebu’l-Ferec, Muḥammed Aḥmed. el-Meʿacimü’l-Luġaviyyeti fî ḍavʿi dirâsâti ʿilmi’l-luġati’l-ḥadîs̠. Beyrût: en-Nahḍa’l-ʿArabiyye, 1977.
• Ebû Hilâl el-Ḥasen b. ʿAbdullâh el-ʿAskerî, et-Telḫîṣu fî maʿrifeti esmâi’l-eşyâʾ. Thk. ʿİzzet Ḥasan. Dımaşk: Dârû Ṭalâs, 1996.
• Efendioğlu, Mehmet. “Muhadramûn”. DİA. 30:395-396. İstanbul: TDV, 2005.
• Emîn, Aḥmed. Ḍuḥa’l-İslâm. 2 Cilt. Birleşik Krallık: Müessesetü Hindâvî, 2012.
• Enṣârî, Ebû Zeyd Saʿîd b. Evs el-. Kitâbü’n-nevâdir fi’l-luġa. Thk. Muḥammed ʿAbdülḳâdir Aḥmed. Beyrût: Dâru’ş-şurûḳ, 1981.
• Enṣârî, Ebû Zeyd Saʿîd b. Evs el-. Kitâbü’l-hemz. Nşr. Luvis Şeyḫo el-Yesûʿî. Beyrût: el-maṭbaʿatu’l- Katolikiyyeti li’l-âbâi’l- Yesûʿî yyîn, 1910.
• Er, Rahmi. “Müvelledûn”. DİA. 32:227. İstanbul: TDV, 2006.
• Erdem, Sargon. “Anka”. DİA. 3:198-200. İstanbul: TDV, 1991.
• Fayda, Mustafa. “Bedevî”. DİA. 5:311-317. İstanbul: TDV, 1992.
• Fîrûzâbâdî, Cemâlüddîn Muḥammed b. Yaʿkûb. el-Kâmûsu’l-muḥiṭ. 4 Cilt. Beyrût: el-Hey’etü’l-Mıṣriyyeti’l-ʿÂmme lil-kitâb, 1978.
• Fîrûzâbâdî, Cemâlüddîn Muḥammed b. Yaʿkûb. el-Bulġa fî terâcimi eʾimmeti’n-naḥv ve’l-luġa. Dımaşk: Dâru Saʿdeddîn li’ṭ-ṭıbâʿati ve’n-neşr ve’t-tevzîʿ, 2000.
• Gündüzöz, Soner. “Arap Sözlükbilimi ve Sözlük Çalışmaları”. İslam Medeniyetinde Dil İlimleri. ed. İsmail Güler. İstanbul: İSAM yayınları, 2014.
• Güven, Şahin. “Dil, Anlam ve Çokanlamlılık”. Bilimname 25, no.2 (2013): 69-100.
• Güven, Şahin. Kur’ân’ın Anlaşılması ve Yorumlanmasında Çokanlamlılık Sorunu, İstanbul: İfav Yayınları, 2017.
• Ḫalîl b. Aḥmed el-Ferâhîdî. Kitâbu’l- ʿayn. Thk. İbrâḥîm es-Sâmirrâî Mehdî el-Mah̠zûmî. 8 Cilt. Beyrût: Dâr ve Mektebetü’l-hilâl, t.y.
• Ḥamdanî, Ebû Firâs el-. Dîvânu Ebî Firâs el- Ḥamdanî. Thk. Sâmî ed-Dehhân. Beyrût: Mektebetü’d-Doḳtor Mervân el-ʿAtiyye, 1944.
• Ḥamevî, Ebû ʿAbdullâh Yâḳût el-. Muʿcemu’l-Udebâ İrşâdu’l-Erîb ʾilâ Maʿrifeti’l-Edîb. Thk. İḥsân ʿAbbâs. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l- ġarbi’l-İslâmî, 1993.
• Hartmann, R.R.K. ve James, Gregory. Dictionary of Lexicography. New York: Routledge, 2002. Hatiboğlu, İbrahim. “Muʿcem”. DİA. 30:345-346. İstanbul: TDV, 2005.
• Haywood, John A. Arabic Lexicography: Its History, and Its Place in the General History of Lexicography. Leiden: E.J. BRILL, 1960.
• Hunâî, Suʿûd b. Süleymân b. Sâlim el-. “Kürâʿunneml ʿAlî b.el-Ḥasen el-Hunaî: Ḥayâtuhû ve âs̠âruhû” ʿAlâmu ve menâhicü fî ṣınâʿti’l-muʿcemiyyeti: Kürâʿunneml ve cuhuduhü’l-luġavîyyeti nemûẕecen, Ed. Komisyon (ʿUmmân: Meṭâbiʿu vizârati’l-iʿlâm, 2022): 76-97.
• İbn Fâris, Ebû’l-Ḥüseyn Aḥmed. Muʿcemu meḳâyîsi’l-luġa. Thk. ʿAbdusselâm Muḥammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-fikr, 1979.
• İbn Manẓûr, Cemâlüddîn Muḥammed b. Mükerrem. Lisânu’l-ʿArab. 10 Cilt. Beyrût: Dâru ṣâdır, 1993.
• İbn Sîde, Ebû el-Ḥasan ʿAlî b. İsmail. el-Muḥkem ve’l-muḥîṭu’l-aʿẓam. Thk. ʿAbdülḥamîd Hendâvî. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 2000.
• Kalkan Yorulmaz, Nilüfer. "Hicri İlk Üç Asır Arap Dili ve Belagatı Kaynaklarında Rivâyet Sistemi." Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2017.
• Kâmeş, Aḥmed. “el-Ḥadîs̠ü’n-Nebeviyyü şâhiden luġaviyyen fî’l-muʿcemâti’l-ḳadîmeti mine’l-ʿAyn ile’l-Lisân”. Mecelletü Câmiʿati’l-Emîr ʿAbdulkâdir li’l-ʿulûmi’l-İslâmiyyeti 32 no.1 (2018): 185-208.
• Kâtîb, İbn Tüs̠terî el. el-Müẕekker ve’l-Müennes̠. Thk. Aḥmed ʿAbdülmecîd Herîdî. Kâhire: Mektebetü’l-Ḫâncî, 1983.
• Ḳıfṭî, Cemâlüddîn ʿAli b. Yûsuf el-. İnbâhu’r-ruvât ʿalâ enbâhi’n-nuḥât. Nşr. Muḥammed Ebû’l-Faḍl İbrâhîm. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’l-fikri'l-ʿArabî, 1986.
• Kızıklı, Salih Zafer. “Bağdat Gramer Ekolüne Genel Bir Bakış”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 13, no 3 (2013): 133-149.
• Kurt, İsmail. “Vücûh ve Nezâir Literatürünün Doğuşu, Gelişimi ve Sistemleşmesi: Hicri İlk Dört Asır”. Bilimname 49, no.49 (2023): 191-235. https://doi.org/10.28949/bilimname.1225861.
• Kürâunneml, Ebu’l-Ḥasen ʿAlî b. el-Ḥasen el-Hünâî. el- Münteḫab min ġarîb-i kelâmi’l-ʿArab. Thk. Muḥammed b. Aḥmed el-ʿÖmerî. Mekke: Câmiʿatü Ümmi’l-Ḳurâ, 1989.
• Kürâunneml, Ebu’l-Ḥasen ʿAlî b. el-Ḥasen el-Hünâî. el-Mücerred fî ġarîbi kelâmi’l ʿArab ve luġatihâ. Thk. Muḥammed b. Aḥmed el-ʿÖmeri. Mekke: Mektebetü’s̠-s̠aḳâfeti’d-dîniyye, 1992.
• Kürâunneml, Ebu’l-Ḥasen ʿAli b. el-Ḥasen el-Hünaî. el-Münecced fi’l-luġa. Thk. Ḍâḥî ʿAbdulbâḳî Aḥmed Muḫtâr Ömer. Kâhire: Âlemu’l-kütüb, 1988.
• Mes’ud, Cübrân. er-Râ'id. Beyrût: Dâru'l-ʿilm li'l-melâyîn, 1992.
• Muskerî, Seyf b. Sâlim b. Fuḍayl el-. “Beyne'l-meẕhebeyn: Kürâʿunneml enmûẕecen”, ʿAlâmu ve menâhicü fî ṣınâʿti’l-muʿcemiyyeti: Kürâʿunneml ve cühûduhü’l-luġavîyyeti nemûẕecen. Ed. Komisyon (ʿUmmân: Meṭâbiʿu vizârati’l-iʿlâm, 2022): 23-34.
• Muʿayıṭa, Rîm Ferḥân el-. “Menhecü Ebi’l-Ḥasen el-Hünâî ‘Kürâʿunneml’ fî kitâbihî el-Münecced fi’l-luġa”. Mecelletü’l-menâra li’l-buḥûs̠i ve’d-dirâsât 18, no.4 (2011): 263-283.
• Naḥâl, İbrâhîm. Muʿcemu Nahhâl fî’l-esmâi’l-ʿilmiyyeti li’n-nebatât. Beyrût: Mektebetü Lübnân, 2009.
• Naṣṣâr, Ḥüseyin. el- Muʿcemu’l- ʿArabi: Neş’etuhû ve taṭavvuruhû. Kâhire: Dâru’l-Mıṣr li' ṭ-ṭıbâʿati, 1988.
• İbnü'n-Nedîm, Ebu’l-Ferec Muḥammed b. Ebî Yaʿkûb İsḥâḳ. el-Fihrist. Rıżâ Teceddüd. Beyrût: Dâru’l-maʿrife, 1971.
• Özaydın, Abdülkerim. “Beliyye”. DİA. 5:419. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Ebû Sekkîn, Muḥammed. ʿAbdülḥamîd. el-Muʿcemu’l-ʿArabiyyeti: Medârisuhâ ve menâhicuhâ. Kâhire: el-Fârûḳu’l-hadîs̠eti li’ṭ-ṭibâʿati ve’n-neşr, 1981.
• Sezgin, Fuat. Târiḫu’t-Turas̠i’l-Arabî (GAS). 8 Cilt. Riyaḍ: el-Mektebetü’l-ʿArabiyyeti’s- Suʿûdiyye, 1988.
• Sıbṭ İbnul-Cevzî, Ebû’l-Muẓaffer Yûsuf b. Kızoğlu. Mirʾâtu’z-zamân fî tevârîḫi’l-aʿyân. thk. Muḥammed Berekât vdğr. 23 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-risâleti’l-ʿâlemiyye, 2013.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr ͑Amr b. ʿOs̠mân es-. el-Kitâb. Thk. ʿAbdusselâm Muḥammed Hârûn. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Ḫâncî, 1988.
• Sikkît, Ebû Yûsuf Yaʿkûb b. İsḥâk es-. Kitâbu’l-elfâẓ. Nşr. Faḫreddîn Ḳabâve. Beyrût: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1998.
• Suyûṭî, Celâleddin ʿAbdurraḥman es-. el-İtḳân fi ʿulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Muḥammed Ebû Faḍl İbrâhîm. 4 Cilt. Kâhire: Hey’etü’l-Mıṣriyyeti’l-ʿâmme, 1974.
• Suyûṭî, Celâleddin ʿAbdurraḥman es-. Buġyetü’l-vuʿât fî ṭabaḳâti’l-luġaviyyîn ve’n-nuḥât. Thk. Muhammed Ebû Faḍl İbrâhîm. 2 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-ʿasriyye, 1981.
• Temel, Süleyman, Işıl Temel. “Türkiye İçin Endemik Calligonum polygonoides L. ssp. comosum (L’Hér.) Çalısının Otlanmada Tercih Durumları ile Bazı Bitkisel ve Verim Özelliklerinin Belirlenmesi”. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 49, no.1 (2018): 7-13.
• Şelḳânî, ʿAbdülhamîd. Meṣâdirü’l-luġa. Ṭrablus: el- Münşe’etü’l-ʿAmmeti li’n-neşri ve’t-tevzîʿi ve’l-iʿlân, 1982. Ṭanṭâvî, Muḥammed. Neş’etu’n-naḥv ve târiḫu eşheri’n-nuḥât. Kâhire: Dâru’l-meʿarif, ts.
• Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 2003. İbn Vellâd, Ebû'l-ʿAbbâs Aḥmed b. Muḥammed et-Temîmî. el-Maḳṣûr ve’l-Memdûd. Thk. Paul Brönle. Leiden: Brill, 1900.
• Yezîdî, İbrâhîm b. Ebî Muḥammed Yaḥyâ el-. Ma’ttefeḳa lafẓuhû va'ḫtelefe maʿnâhu. Thk. ʿAbdurraḥmân b. Süleymân el-ʿUseymîn. Mekke: y.y., 1987.
• Yıldız, Murat. “Modern Dilbilim Ekseninde Klasik Arap Filolojisinde Dilin İşleyişi Sorunu”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32, no.32 (2012): 111-128. https://doi.org/10.17120/omuifd.71930.
• Zebîdî, Muḥammed Murtażâ ez-. Tâcu’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳâmûs. Thk. Komisyon. 40 Cilt. Kuveyt: Vizâratu’l-Aʿlam Maṭbaʿatu Ḥukûmeti’l-Kuveyt, 2001.
• Zemaḫşerî, Ebû’l-Ḳâsım Maḥmûd b. ʿAmr ez-. el-Cibâl ve’l-emkine ve’l-mîyâh. Thk. Aḥmed ʿAbduttevvâb. Kâhire: y.y., 1999.
• Ziriklî, Ḫayruddîn b. Maḥmûd b. Muḥammed ez-. el-Aʿlâm. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-ʿilm li’l-melâyîn, 2002.
• Zübeydî, Ebû Bekr Muḥammed b. Ḥasan. Ṭabaḳâtu’n-naḥviyyîn ve’l-luġaviyyîn. Nşr. Muhammed Ebu’l-Fażl İbrâhîm. Kâhire: Dâru’l-meʿârif, 1984.
• ʿAbdurraḥman İbdâḥ, Zeyneb ve ʿAbâbine, Yaḥyâ. “el- Muṣâḥabetü’l-lafẓiyyeti fî kitâbi ‘müteḫayyerü’l-elfâẓ’ li İbn Fâris”. Mecelletü’l-Câmiʿati’l-İslâmiyyeti li’d-dirâsâti’l-insâniyye 28, no.3 (2020): 216-241.
• ʿAdevî, Ġaylân b. ʿUkbe el-. Dîvânu Zü’rrumme. Nşr. ʿAbdü’l-Ḳudüs Ebû Ṣâliḥ. Beyrût: Müessesetü’l-îmân, 1982.
• ʿAmîrûş, Bilâl, “el-Münecced fi’l-luġa li Kürâunneml, Dirâsetün fi’ş-şevâhidi ve’l-müsteviyâti’l- luġavîyye”, Mecelletü (Luġa-Kelâm) 7, no.3 (2021): 304-316.
• ʿAṭṭâr, Aḥmed ʿAbdulġafûr. Muḳaddimetü’s-Ṣıḥaḥ. Kâhire: Dâru’l-ʿilm li’l-melâyîn, 1956.
• ʿAvâḍî, Ḥâmîd el-. “et-Tertîbi’n-nuṭḳî li’l-meʿâcimi’l-ʿArabiyyeti taʿrîfu ve naḳdu”. Mecelletü külliyeti’l-edeb ve ʿulûmu’l-insâniyye, Ṣanʿâ’ 32, no.2 (2009): 51-92.
• Dîvânu’ Ṭufeyl el-Ġanevî Şerhu’l-Aṣmaʿî,. Thk. Fellaḥoġli Ḥassan. Beyrût: Dâru ṣâdır, 1997.
• Dîvânü’l-Nemir bin Tevleb el-ʿUklî. Thk. Muḥammed Nebîl Tarîfî. Beyrût: Dâru ṣâdır, 2000.