OSMANLI TOPLUMUNDA HZ.PEYGAMBER SEVGİSİNİN TEZAHÜRÜ OLARAK KURULAN MEVLİD VAKIFLARI

Year 2008, Issue: 11, 47 - 77, 01.12.2008

Ali İhsan Karataş

Abstract

Türklerin Hz. Peygamber’e, yakın akraba ve ashabına olan muhabbetleri hayatlarının her alanında kendini göstermiştir. Bu durum özellikle Mekke ve Medine için kurduğu Haremeyn vakıfları, her yıl Hicaz bölgesi halkına yaptığı yardımlar sebebiyle düzenlediği Surre alayları, Hz. Peygamber’in soyundan gelenlere yardım ve işlerinin takip edilmesi için kurduğu Nakîbu’l-Eşrâflık gibi faaliyetleriyle Osmanlı Devleti’nde zirveye çıkmıştır. Osmanlı toplumunda Hz. Peygamber’e duyulan muhabbetin bir göstergesi de Süleyman Çelebi’nin kaleme aldığı Mevlid’in hemen her mahfilde okunmasıdır. Açılış, düğün, sünnet, cenaze gibi iyi ve kötü günlerde mevlid okunması adet haline gelmiştir. Öyle ki bazı hayır sahipleri mevlid okunması amacıyla “mevlid vakıfları” kurmuşlardır. Bu makalede Osmanlı toplumunda kurulan mevlid vakıfları hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır

Keywords

Osmanlı Toplumu, Hz. Peygamber, Süleyman Çelebi, Mevlid Vakıfları

Chaitable Foundations Established by Ottoman Society as a Sign of Prophet Love

Abstract

The love of Turks for the Prophet Mohammad, his relatives and companions can be seen almost in every part of their lives. This phonomenon especially flourished in Ottoman Empire through some activities such as Haremeyn Charitable Foundations established in Makka and Madina, Surre Alayları organized for the benefactions gathered for people of Hicaz, and the organization of Nakîbu’l-Eşrâf which aims to help the descendants of the Prophet Mohammad. Another sign of Ottoman people’s love for the Prophet Mohammad is reciting the Mevlid chant written by Süleyman Çelebi in almost every circle. In Ottoman society, recating the Mevlid was a widely-applied tradition on many occasions such as opening ceremony, wedding, circumcision, funeral ceremony and so on. Moreover, some beneficents have established ‘Mevlid Foundations’ for te recitation of Mevlid. In this article, I will try to provide information on this subject

Keywords

Ottoman society, Hz. Mohammad, Süleyman Çelebi, Mevlid Charitable Foundations

References

• » Ahmed, Vedat S., “Bulgaristan Müslümanları Arasında Mevlid Geleneği”, Süleyman Çelebi ve Mevlid-Yazılışı, Yayılışı ve Etkileri, (Ed. Mustafa Kara-Bilal Kemikli), Osman Gazi Bele- diyesi Yayınları, Bursa 2007, s. 370-380.
• » Akarpınar, R. Bahar, Türk Kültüründe Dinî Törenler Ve Mevlid Kutlamaları, Hacettepe Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 1999.
• » Algül, Hüseyin, Osmanlı Kültüründe Hz. Peygamber Sevgisi, Risale Yayınları, İstanbul 1988.
• » Ali Seydi Bey, Teşrifat ve Teşkilatımız, (Haz. Niyazi Ahmet Banoğlu) Tercüman 1001 Temel Eser, ts.
• » Altunsu, Abdulkadir, Osmanlı Şeyhülislamları, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1972.
• » Arsebük, Esat, Medeni Hukuk, Başlangıç ve Şahıs Hukuku, İstanbul 1938, I.
• » Atalar, Münir, Osmanlı Devletinde Surre-i Hümâyûn ve Surre Alayları, Diyanet İşleri Başkan- lığı Yayınları, Ankara 1999.
• » Ateşoğlu, Kemal, “Gürcistan’da (Acara-Batum’da) Mevlid Geleneği’nin, İslam’ı Koruma ve Yaşatma Açısından Rolü”, Süleyman Çelebi ve Mevlid-Yazılışı, Yayılışı ve Etkileri, (Ed. Mustafa Kara-Bilal Kemikli), Osman Gazi Belediyesi Yayınları, Bursa 2007, s. 393-395.
• » B.Ş.S. (Bursa Şer’iyye Sicilleri) B208 ve B240 nolu Vakıf Muhasebe Defterlerinin tamamı. Ayrıca B119/55b; B222/20b, 24b, 38b, 42b, 56b; B239/4b, 17b, 32a, 49b, 55b, 6a, 11b, 51b.
• » Çetin, Osman, “Tarihte İlk Resmî Mevlid Merasimleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bursa 1987, sy. 2, c. 2, , s. 73-76.
• » Çiftçi, Cafer, Bursa’da Vakıfların Sosyo-Ekonomik İşlevleri, Gaye Kitabevi, Bursa 2004.
• » Çizakça, Murat (Editör), Risk Sermayesi Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları, Ensar Neş- riyat, İstanbul 1993.
• » Demirel, Hale, Mahkeme Sicillerine Göre XVI. Yüzyıl İlk Yarısında Bursa Vakıfları (Yayınlan- mamış Yüksek Lisans Tezi) Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2006.
• » Esad Efendi, Osmanlılarda Töre ve Törenler (Teşrifât-ı Kadîme), (Sad. Yavuz Ercan) Tercü- man 1001 Temel Eser, İstanbul 1979.
• » Fuchs, H. "Mevlid", İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1957, VIII, 171-176.
• » Gafarov, Raim, “Günümüz Kırım’ında Mevlid”, Süleyman Çelebi ve Mevlid-Yazılışı, Yayılışı ve Etkileri, (Ed. Mustafa Kara-Bilal Kemikli), Osman Gazi Belediyesi Yayınları, Bursa 2007, s. 388-392.
• » Güler, Mustafa, Osmanlı Devleti’nde Haremeyn Vakıfları (XVI-XVII. Yüzyıllar), Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, İstanbul 2002.
• » Hızlı, Mefail, “Mevlide Dair Bazı Belgeler ve Bilgiler”, Süleyman Çelebi ve Mevlid-Yazılışı, Ya- yılışı ve Etkileri, (Ed. Mustafa Kara-Bilal Kemikli), Osman Gazi Belediyesi Yayınları, Bursa 2007, s. 43-50.
• » İbn Hallikan, Vefeyâtu'l-A'yân, Dâru’s-Sâdır, Beyrut, 1977, IV.
• » İzeti, Metin, “Rumeli İnsanında Peygamber Sevgisi Ve Mevlid Geleneği”, Süleyman Çelebi ve Mevlid-Yazılışı, Yayılışı ve Etkileri, (Ed. Mustafa Kara-Bilal Kemikli), Osman Gazi Bele- diyesi Yayınları, Bursa 2007, s. 345-351.
• » Kara, Mustafa, “Mîrâc Mîrâciye ve Bursalı Safiye Hâtun’un Vakfiyesi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 7, c. 7, Bursa 1998, s. 25-40.
• » Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslâm Hukuku, Nesil Yayınları, İstanbul 1996, III.
• » Karataş, Ali İhsan, “XVI. Yüzyılda Bursa’da Tedavüldeki Kitaplar”, Uludağ Üniversitesi İlahi- yat Fakültesi Dergisi, Bursa 2001, c.10, sy. 1, s. 209-230.
• » Karateke, Hakan T., Padişahım Çok Yaşa Osmanlı Devleti’nin Son Yüz Yılında Merasimler, Kitap Yayınevi, İstanbul 2004.
• » Kazıcı, Ziya, İslam Medeniyet ve Müesseseleri Tarihi, Kayhan Yayınevi, İstanbul 1999.
• » Kemikli, Bilal, “Süleyman Çelebinin Muhiti -Vesiletü’n-Necat’ın Yazıldığı Ortam Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Süleyman Çelebi ve Mevlid-Yazılışı, Yayılışı ve Etkileri, (Ed. Mustafa Kara-Bilal Kemikli), Osman Gazi Belediyesi Yayınları, Bursa 2007, s. 17-23.
• » Kepecioğlu, Kamil, Bursa Kütüğü, Bursa Yazma ve Eski Eserler Kütüphanesi, No: 4522, IV.
• » Kurt, İsmail, Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat, Ensar Neşriyat, İstanbul 1996.
• » Merginânî, Ali b. Ebi Bekir, el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî, Mısır ts. IV, 236;
• » Nametak, Fehim, “Bosna-Hersek’te Mevlit Geleneği”, Süleyman Çelebi ve Mevlid-Yazılışı, Yayılışı ve Etkileri, (Ed. Mustafa Kara-Bilal Kemikli), Osman Gazi Belediyesi Yayınları, Bur- sa 2007, s. 381-387.
• » Özel, Ahmet, “Mevlid”, DİA, Ankara 2004, XXIX, 475-479.
• » Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayın- ları, İstanbul 1993, II.
• » Pay, Salih, Bursa Ivaz Paşa Külliyesi, Eğit-San Yayınları, Bursa 1996.
• » Pekolcay, Neclâ, Süleyman Çelebi Mevlid, Dergah Yayınları, İstanbul 1992.
• » Sarıcık, Murat, Osmanlı İmparatorluğu’nda Nakîbü’l-Eşraflık Müessesesi, Türk Tarih Kuru- mu Yayınları, 2003.
• » Selânikî Mustafa Efendi, Târîh-i Selânikî, Matbaa-i Amire, İstanbul 1281.
• » Şeker, Mehmet, “Mevlid”, DİA, Ankara 2004, XXIX, 479-480. (Osmanlılar’da Mevlid Tören- leri kısmı)
• » Şeker, Mehmet, “Teşrîfât-ı Kadîme’ye Göre Mevlid Alayı”, Süleyman Çelebi ve Mevlid- Yazılışı, Yayılışı ve Etkileri, (Ed. Mustafa Kara-Bilal Kemikli), Osman Gazi Belediyesi Yayın- ları, Bursa 2007, s. 51-58.
• » Tayyarzâde Ahmed Atâ, Târih-i Atâ, Yahya ve Efendi Ali Efendi Matbaası, ts. I.
• » Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Sultan İkinci Murad’ın Vasiyetnamesi”, Vakıflar Dergisi, Ankara 1958, Sayı 4, s. 1-17.
• » Yavuz Kemal, “Mevlid’in Türkçe Kaynakları Şerhleri Ve Mevlid Metni Üzerine”, Süleyman Çelebi ve Mevlid-Yazılışı, Yayılışı ve Etkileri, (Ed. Mustafa Kara-Bilal Kemikli), Osman Gazi Belediyesi Yayınları, Bursa 2007, s. 61-84.
• » Yılmaz, Ahmet, B 240 Numaralı Bursa Mahkeme Defteri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2001.
• » Zeydan, Corci, Medeniyyet-i İslâmiyye Tarihi, (Müt. Zeki Megamiz) Kanaat Matbaası, İstan- bul 1330, V.
• » Zülfikar, F.Cangüzel, Mihrimah Sultan'ın Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde Bulunan Vak- fiyelerinin Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlan- mamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1989. Belgeler:
• » Belge 1: el-Hâc Hüseyin Ağa’nın 3 Haziran 1782 (21 Cemâziye’l-âhir 1196) yılında bin ku- ruş sermaye ile kurduğu mevlid vakfının vakfiyesi. (B.Ş.S., B208/95a-b) Elhamdülillahi rabbi’l-‘âlemîn ve’s-salâtü ve’s-selâmü ‘alâ rasûlinâ
• Muhammedin ve âlihi ve sahbihi ecma‘în. Emmâ ba‘dü işbu vakfiye-i ma‘mûlün
• bihâ ve ma‘mûlün ‘aleyhânın sâhibi mûmâ ileyh el-Hâc Hüseyin Ağa taraf-ı bâ
• hiri’ş-şeriflerinden zikr-i âtî vakfı ikrâra vekîl olduğu şehâdetleriyle sâbit ve sü
• bût-u vekâletine hükm-i şer‘i lâhık olan fahru’l-kudâti’l-kirâm Hafız Mehmed
• Emin Efendi ibn Ali Efendi meclis-i şer‘i şerîf-i Ahmedî ve mahfel-i dîn-i münîf-i
• Mustafevîde vakf-ı mezbûra li ecli’t-tescîl ve’l-itmâm emru’l-vakf ve’s-sebîl mü
• tevelli nasb u ta‘yîn olan el-Hâc Ahmed Efendi ibn …69 mahzarında bi’l-vekâle
• ikrâr-ı tâm ve takrîr-i kelâm idüb müvekkilim mûmâ ileyh el-Hâc Hüseyin Ağa
• Hazretleri hasbeten lillahi’l-‘aliyyi’l-ahad ve taleben li-merdâti’r-rabbi’s-samed
• etyebu emvâl ve ehsenü menâblarından li-ecli’l-vakf bin guruş ifrâz ve meblağ-ı
• mefrîz-i mezkûrî işbu mütevellî-i mezbûra teslîm ol dahi vakfiyyet üzere kabz ve
• tesellüm etdikden sonra şöyle şart eylediler ki meblağ-ı merkûm rehn-i kavî ile
• ‘alâ vechi’l-helâl onu onbir hesâbı üzere istirbâh ve istiğlâl olunub bi-fadlillahi’l
• meliki’l-müte‘âl senede hâsıl olan yüz guruş neması ile mahrûse-i mezbûre
• hısnı dâhilinde binâ eyledikleri zâviye-i cedîde-i nakşîbendiyyede beher sene
• beş ‘aded risâle-i mevlidi’n-nebî ‘aleyhi’s-salâtü ve’s-selâm kırâat ve her biri
• ‘akîbinde yüzünden tilâvet eder adamlara birer hatm-i şerîf itdirilüb Def‘a-i evvelîde kırâat olunan risâle-i mevlidiyye ve hatm-i şerîf sevâbları
• evvelâ Hazret-i resûl-i ekrem ve nebiyy-i muhterem sallallâhü te‘âlâ ‘âleyhi ve
• sellem hazretlerînin rûh-u şerîf-i latîf-i nazîflerine sâniyen veled-i mâcidleri mer
• hûm ve mağfûrun leh el-Hac Süleyman Ağa ruhuna ihdâ oluna. Ve def‘a-i sâniyede tilâvet olunan risâle-i mevlidiyye ve hatm-i şerîf
• sevâbları rûh-u resûl-i Ekrem ve vâlideleri merhûme ve mağfûrun lehâ
• Emetullâh hâtun ruhuna ihdâ oluna. Ve def‘a-i sâlisede tilâvet olunan risâle-i mevlidiyye ve hatm-i şerîf sevâbları
• rûh-u resûlillâha ve halîle-i muhtereme-i sâbıkaları merhume Zeyneb hanım ru
• huna ihdâ oluna. Ve def‘a-i râbi‘ada tilâvet olunan risâle-i mevlidiyye ve hatm-i şerîf sevâbları
• kezâlik ‘aleyhi’s-selâtü ve’s-selâm hazretleri rûh-u şerîflerine ve necl-i necîbleri
• merhûm ve mağfûrun leh el-Hac Mahmûd Efendi ruhuna ihdâ oluna. Ve def‘a-i hâmisede tilâvet olunan risâle-i mevlidiyye ve hatm-i şerîf
• sevâbları kezâlik Nebiyy-i Ekrem ve şefî-i ‘usât-ıümem sallallâhü te‘âlâ ‘âleyhi
• ve sellem rûh-u şerîf ve nazîflerine ve kerîme-i mükerremeleri merhûme ve
• mağfûrun lehâ Emetullâh hanım ruhuna ihdâ oluna. Ve meblağ-ı mevkûf-i mezbûrun nemâsı meblağ-ı merkûm yüz guruşdan
• beher mevlide ta‘yîn eyledikleri yirmişer guruşun birer buçuk guruşu ‘akîb-i
• mevlidde kıraat olunan hatm-i şerîf tâlîlerine ve birer guruşu dahî mevlîd
• hânlarına verile ve bâkî kalan onyedişer buçuk guruşu ile dahî müsâ‘id olduğu
• rütbe ‘akîde ve ‘aselden şerbet işrâb ve pilav ve zerde tabh ve tenâvül etdirile.
• 91 yılına ait muhasebe kaydı. (B.Ş.S., B240/44b)