ABBÂSÎLERİN KÜLTÜREL POLİTİKASI AÇISINDAN MEHDÎ’NİN ZINDIKLIK MÜCADELESİ

Year 2008, Issue: 12, 105 - 126, 01.12.2008

Eyyüp Tanrıverdi

Abstract

Bu çalışmada erken Abbasî döneminde, zındık denilen kesimlere karşı yürütülen mücadelenin Abbasî kültürel politikası açısından anlamı ele alınmıştır. Zındıklık
mücadelesi, fiilî yaptırım ve müeyyideler ile düşünsel antitezler ve karşıt yazın
faaliyeti açısından işlenmiştir. Zındık kesimlerin kültürel yazın faaliyetlerinin izahına
matuf bazı klâsik kayıtların yanı sıra zındıklık mücadelesinin temelini oluşturan el-Mehdî’nin rüyası, çalışmanın kapsamında değerlendirilmiştir. İncelememiz
tarihsel bir zındıklık çalışması değildir, zındıklık kavramı, zındıklığın tarihi,
gelişimi, faaliyetleri, zındık kesimlerin tespiti gibi hususlar çalışmamızın hedefleri
arasında yer almamıştır. Aynı şekilde bunlara uygulanan baskının ve verilen mücadelenin tarihsel dökümünü yapmak da hedeflenmemiştir.

Keywords

Erken Abbasî Toplumu, Abbasîlerin Kültürel Politikası, Zındıkların Kültürel Faaliyetleri, el-Mehdî’nin Zındıklar Rüyası

Al-Mahdî’s Struggle against the Zindiqs and Its Relation with the Abbasid Literary and Cultural Movement

Abstract

In this paper, it has been intented to establish a commentary on the struggle campaign by al-Mahdi against the zindiqs from the perspective of the Abbasid cultural policy. As it is reported by many classical Arabic scholars, religious groups in the Islamic cultural environments, called zindiq like the followers and partisans of Marcion, Bar Daysan and Mani had tried the translation of their religious literature from Aramaic and Persian to Arabic at the very beginning of the Abbasid rule. In the next stage they started writing works in Arabic as well as the religious announcement in the society on which their effects were appeared in many forms. No sooner had al-Mahdi became a caliph than he started a hard campaign against the zindiqs, their followers and partians. This campaign was realized on two basis. One was actual to prevent them from any activity, and the other was an oral and literary activity to fail the zindiqs' ideological thoughts. The campaign was carried out in accordance with the Abbasid literary movement based on the unification of the local cultural activites and powers. In brief, the zindiq activities under the Abbasid rule were a complete failure. Because, for instance, their ideology had no intellectual sufficiency and capacity to survive within the rapidly groving Arabic culture

Keywords

Early Abbasid Society, Abbasid Cultural Movement, Literary Activites by Zindiqs, Struggle against the Zindiqs, al-Mahdi’s Dream about Zindiqs

References

• li’d-dirâsât ve’n-neşr ve’t-tevzî‘, Beyrut, 2004. » Durmuş, İsmail, “İbnü’l-Mukaffa‘”, DİA, XXI, İstanbul 2000, ss. 130-134. » Faruk Ömer: “Abbasilerin Siyasî Emellerinin Tarihi Kökleri”, çev. Cem Zorlu, Selçuk Üniversi
• tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002 Bahar , sayı 13, ss.193-210. » Guidi, Michelangelo, “Mezdek”, İA, VIII, Eskişehir 1997, ss.201-205. » Gutas, Dimitri: Yunanca Düşünce Arapça Kültür, çev. Lütfü Şimşek, İstanbul 2003. » Güzel, Ahmet, “Abbasî Halifesi Mehdî b.Mansûr ve Siyasî Yönü”, Selçuk Üniversitesi, Sosyal
• Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Danışman: Ahmet Önkal, Konya 2002. » Hekimoğlu, Muhammet, “Abbasi Dönemi Arap Edebiyatında Zındıklık (H.133-442 /M. 750
• and Persian sources, Greenwood Press, 1983. » el-Mes‘ûdî, Ebu’l-Hasen Alî b. el-Huseyn: et-Tenbîh ve’l-işrâf, Dâr ve mektebetu’l-hilâl, Bey- rut 1981. » el-Mes‘ûdî, Ebu’l-Hasen Alî b. el-Huseyn: Murûcu’z-zeheb, I-IV, haz. Yûsuf el-Bikā‘î, Dâru
• ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, Beyrut 2002. » Mez, Adam: Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti, çev. Salih Şaban, İstanbul 2000. » Muhammed Abdulhamîd el-Hamd, ez-Zendeka ve’z-zenâdika, Dâru’t-talî‘ati’l-cedîde, Dımaşk 1999. » Ören, Ramazan, “Abbâsîler Dönemi’nde Siyâsî ve Dînî Semboller”, Selçuk Üniversitesi Sos
• yal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, danışman: İsmet Kayaoğlu, Konya 2006. » et-Taberî, Ebû Ca‘fer M.b.Cerîr, Târîhu’t-Taberî: Târîhu’l-umem ve’l-mulûk, I-X, Dâru’l
• kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1997. » Topaloğlu, Bekir, “Zındık”, İA, XIII, Eskişehir 1997, ss.558-561. » Tülücü, Süleyman, “Hammâd Acred”, DİA, XV, İstanbul 1997, ss.483. » Yücesoy, Hayrettin, “Mihne”, DİA, XXX, İstanbul 2005, ss.26-28. » Zorlu, Cem, Abbasilere Yönelik Dinî ve Siyasî İsyanlar, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2001. » Varen, Serkan, “Abbasi Halifelerinden Mehdi ve Dönemi”, Harran Üniversitesi Sosyal Bilim
• ler Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, danışman: Adnan Demircan, Şanlıurfa 1999. » Wellhausen, Julius, İslamiyetin İlk Devrinde Dinî-Siyasî Muhalefet Partileri, çev. Fikret
• Işıltan, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1996.