FETİHTEN MURÂBITLAR DÖNEMİNE KADAR (711-1091) ENDÜLÜS SOSYAL HAYATINDA YAHUDİLER

Year 2009, Issue: 14, 239 - 259, 01.12.2009

Sinan İlhan

Abstract

Yahudilerin Endülüs sosyal hayatındaki yeri, işlevi ve faaliyetlerine bakıldığında, kendi ifadeleriyle bu din mensuplarının “altın çağlarını” yaşadıkları görülecektir. Çağımızda bile zor yakalanan çok kültürlü ve etnisiteli bir ortamda barış ve güvenlik içerisinde birlikte yaşamanın en güzel pratiğini ortaya koyabilen Endülüs örneğinin çağımıza güzel bir biçimde tanıtılması gerekmektedir. Yahudiler burada Müslümanlar ve Hıristiyanlarla birlikte huzur ve güven içinde yaşayabilirken, Avrupa’da ise her türlü baskı ve şiddete maruz kaldılar. Dinsel baskılar bir yana sosyal hayatta gündelik basit yaşamlarını sürdürmede bile zorlanıp gettolarda yaşamaya mahkûm edildiler. Dünyamız bu pratiği gereğince inceleyip günümüze uygularsa birçok problemin ortadan kalkma ihtimali ortaya çıkacaktır. Yahudiler II. Sürgünden yüzyıllar sonra ilk defa Endülüs’te rahat ve özgürce yaşamanın keyfini sürerken kendi yapılarını da yeniden keşfetmenin olanağını yakaladılar

Keywords

Yahudiler, Endülüs, Mülûkü’t-tavâif, Murâbıtlar, sosyal yaşam

The Jews in Social Life in Andalusia from the Conquest to the Period of Almoravids

Abstract

This article demonstrates that in Medieval Muslim Andalusia the Jewish community lived their “golden age” in terms of peace and security in a multicultural society. Perhaps, the case of Muslim Andalusia with regard to the Jewish community can provide a useful example in search of social peace in multicultural communities of modern times too. At the times, the Jews lived happily with the Muslims and the Christians in Andalusia, while they would face pressure and violence in Europe. Apart from the religious pressures, they would face difficulties in their daily lives and would have to live in ghettos. After decades from the second exile, it was the first time that the Jews had a chance to live in a free society and could re-establish themselves

Keywords

The Jews, Andalusia, Almoravids, Social life

References

• aynaklar: aynaklar:
• » Ashtor, Eliyahu , The Jews of Muslim Spain, (İbraniceden çeviren: Aaron Klein –
• » Jenny Machlowitz Klein), Philadelphia – Jerusalem: The Jewish Publication Society, 1992.
• » Ben-Sasson, H.H., “Effects of Religious Animosity on the Jews”, A History of the
• » Jewish People, (Edt. H.H. Ben-Sasson), Cambridge, Massachusettes: Harvard University Press, 1976.
• » el-Buharî, Muhammed b. İsmail, Sahih Ebu Abdullah el-Buharî bişerhi el-Kirmanî, Beyrut:
• Daru İhyai Turasi’l-Arabi, 1985. » el-Bustani, Butros, Muhitu’l-Muhit, Beyrut: Mektebet Lübnan, 1983. » Buteşiş, İbrahim el-Kadirî, “Mehettat fi Tarihi’t-Tesamuh beyne’l-Edyan bi’l-Endelüs”,
• Mecelletu Dirasatu Endelüsiyye, Tunus, 2004. » Cahen, Claude, “Dhimma”, The Encyclopedia of Islam, (Edit. Lewis, B.-Ch. Pellat-J. Schacht)
• Leiden: E.J.Brill, 1991. » Cohen, Mark R., Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler, (Trc. Ahmet Fethi), İstanbul:
• Sarmal Yay., 1997. » ..........., “The Jews under Islam: From Rise of Islam to Sabbatai Zevi,” Bibliographical
• Essays in Medieval Jewish Studies, The Study of Judaism, II, New York, 1976. » Collins, Roger, Early Medieval Spain Unity in Diversity, 400-1000, New York: St.Martin’s Press, 1995. ————
• İbn İzârî, el-Beyan, II, s.134; Reinhart Dozy, Spanish Islam, (Terc:Francis Griffin Stokes), London:
• Frank Cass, 1972, s.369-370; Roth, Jews,Visigoths, s.77.
• Ebu’l-Esbağ İsa İbn Sehl, Vesâiku fi Ahkâmi Kadâi Ehli’z-Zimme fi’l-Endelüs, (Thk.Muhammed
• Abdülvehhab Hallaf), Kahire: el-Merkezi’l-Arabi li’d-Düvel li’l-İ’lam, 1980, s.65-66; İbn Bessam, ez
• Zahire, IV, s.175-176.
• İbn Sehl, Vesâik, s.47-56, 65-66, 73.
• Mark R. Cohen, “The Jews under Islam: From Rise of Islam to Sabbatai Zevi,” Bibliographical
• Essays in Medieval Jewish Studies, The Study of Judaism, II, New York, 1976, s.172. » Courbage, Youssef – Philippe Fargues, Christians and Jews under Islam, (Tran. Judy
• Mabro), London – New York: I.B.Tauris Publishers, 1997. » Demirci, Kürşat, Yahudilik ve Dini Çoğulculuk, İstanbul: Ayışığıkitapları, 2000. » Deradke, Salih Musa, el-Alakatu’l-Arabiyyeti’l-Yahudiyye hatta Nihayeti Ahdi’l-Hulefai’r
• Raşidin, Amman: el-Ehliyye li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, 1992. » Dozy, Reinhart, Spanish Islam, (Terc:Francis Griffin Stokes), London: Frank Cass, 1972. » Ebu Davud, Süleyman b. el-Eşa’s b. İshak el-Ezeedî es-Sicistanî, Sünen Ebu Davud, Beyrut:
• (Edt. H.H.Ben-Sasson, S.Ettinger), New York: Schocken, 1971. » ............, A Mediterranean Society, Berkeley – Los Angles – London : University of California Press, 1999. » İbnü’l-Abbar, Ebu Abdullah Muhammed bin Abdullah el-Kudaî (h.595-658/1199-1260), el
• Hulletü’s-Siyera, (Thk. Hüseyin Munis), Kahire: eş-Şirketu’l-Arabiyye li’t-Tibae ve’n-Neşr, 1963. » İbn Bessam, Ebu’l-Hasan Ali (ö.h.542 / m.1147), ez-Zahire fi Mehasin Ehli’l-Cezire,
• (Tahk.İhsan Abbas), Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslâmî, 2000. » İbn Bulukkin, Emir Abdullah b. Badis b. Habbus b. Ziri, The Tibyan Memoirs of Abdullah b.
• Buluggin Last Zirid Amir of Granada, (Arapça’dan tercüme eden ve şerhli yayınlayan:
• Amin Tibi), Leiden: E.J.Brill, 1986. » İbn Hakan, el-Fethu b. Muhammed b. Ubeydullah el-Kaysi Ebu Nasr el-İşbilî, Kelaidu’l
• Akyân, (Tahk. Muhammed et-Tahir ibn Aşur), Tunus: Daru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1990. » İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed, el-Mukaddime Divanu’l-Mübtede ve’l-Haber fi
• Tarihi’l-Arab ve’l--Berber ve men Aserehum min zevi’ş-Şe’ni’l-Ekber, (Thk. Halil Şehhade),
• Beyrut: Daru’l-Fikr, 1998. » İbnü’l-Hatib, Lisanüddin, Nüfadet’ül-Cerab fi ‘Ulaleti’l-İ’tizab, (Tahk. Ahmed Muhtar el
• İbbadi), Kahire: Daru’l-Kattibi’l-Arabi t.y. » İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Muhammed (ö. h.456 / m.1063), er-Red ala İbn en
• Nağrila el-Yehudiyyi ve Resailü Uhra li İbn Hazm, (Tahk. İhsan Abbas), Kahire: el
• Mektebet Daru’l-‘Urube, 1960. » ..............., Resail İbn Hazm el-Endelüsî, (Tahk. İhsan Abbas), Beyrut: Müesseset’ül-Arabiyye
• li’d-Dirasat ve’n-Neşr, 1987. » İbn el-Hekim, Ebu’l-Hasan Ali b. Yusuf, ed-Devhetu’l-Müştebeket fi Devabit Dari’s-Sikket,
• (Tahk.Hüseyin Munis), Sahifet Ma’hadi’d-Dirasati’l-İslâmiyye fi Madrid, 1958. » İbn el-İzârî, Ebû Abdullah Muhammed el-Merrakuşi, el-Beyanu’l-Muğrib fî Ahbari’l-Endelüs
• ve’l-Mağrib, (Thk: G.S.Colin – E.Levi Provençal), Beyrut: Daru’s-Sekafe, 1983. » İbn Kayyim el-Cevziyye, Şemseddin Ebu Abdullah Muhammed b. Ebubekir (ö.1350), Zâdu’l
• Meâ’d fi Hedyi Hayri’l-İbâd, Sayda:-Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 2000. » İbnu’l-Kûtiyye, Ebubekir Muhammed b. Ömer, Tarihu İftitahi’l-Endelüs, (Thk.:İbrahim
• Ebyari), Beyrut: Daru’l-Kitab el-Lübnani – Kahire: Daru’l-Kitab el-Mısriyye, 1989. » İbn Sa’d el-Endelüsî, Ebu’l-Kasım Sa’d b. Ahmed (ö:h.462/m.1050), Tabakatu’l-Ümem,
• (Thk.Hayate Bualvan), Beyrut:Daru’t-Talia, 1985. » İbn Said el-Endelüsî, Ebu’l-Hasan Ali b. Musa b. Abdülmelik (ö.1286), el-Muğrib fi Hula’l
• Mağrib, (Tahk.Dr.Şevki Dayf), Kahire: Daru’l-Maarif, 1978. » İbn Sehl, Ebu’l-Esbağ İsa, Vesâiku fi Ahkâmi Kadâi Ehli’z-Zimme fi’l-Endelüs,
• (Thk.Muhammed Abdülvehhab Hallaf), Kahire: el-Merkezi’l-Arabi li’d-Düvel li’l-İ’lam, 1980 » el-İstahrî, Ebu İshak İbrahim b. Muhammed el-Farisi (ö.X), el-Mesaik ve’l-Memalik, (Thk.
• M.J. de Goeje) Leiden: E.J.Brill, 1927. » İlhan, Sinan, Fetihten Murabıtlar Dönemine Kadar Endülüs’te Yahudiler (711-1091), yayın
• lanmamış doktora tezi (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006). » Kayserling, Meyer, “Andalusia”, JE, I, s.575 www.jewishencyclopedia.com/pages/II1I575T.jpg » Kraft, Robert A., “Glossary of Terms Related to Judaism”, http://philo.ucdavis.edu/
• zope/home/bruce/RST23/gloss*. » Lewis, Bernard, İslâm Dünyasında Yahudiler, (Terc.Bahadır Sina Şener), İstanbul: İmge
• Kitabevi, 1996. » el-Karrafî, Şihabuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. İdris b. Abdurrahman, el-Füruk,
• (Thk.Abdülhamid Hindavi), Beyrut, 2002. » Lane-Pool, Stanley, The Moors in Spain, Beyrut: Khayats Oriental Reprints, 1967. » Mahmud, Muna Hasan, el-Müslimun fi'l-Endelüs ve Alakatühüm bi'l-Frenc, Kahire, 1985. » el-Makkarî, Şihabüddin Ahmed et-Telmesani (ö.1631), Nefhu’t-Tîb min Ğusni’l-Endelüsi’r
• Ratib, (Tahk. İhsan Abbas), Beyrut: Daru Sadr, 1968. » el-Maverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b.Habib, el-Ahkamu’s-Sultaniyye ve’l-Vilayatu’d
• Diniyye, (Naşir: Halid Abdüllatif es-Sila’ el-Alimi), Beyrut: Daru’l-Kitab el-Arabi, 1990. » Meçhul, Ahbaru Mecmuatün fi Fethi’l-Endelüs, (Thk. İbrahim el-Ebyari), Kahire: Darü’l
• Kitabü’l-Mısri – Beyrut :Darü’l-Kitabü’l-Lübnani, 1989. » Mez, Adam, Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti İslâm’ın Rönesansı, (Terc. Salih Şaban), İs
• tanbul: İnsan Yay., 2000. » Miftah, Muhammed, Divan Lisanü’d-Din İbnü’l-Hatib, Darülbeyda: Darü’s-Sekafe, 1989. » Munis, Hüseyin, Fecru’l-Endelüs, Cidde: Daru’s-Suudiyye, 1985. » .........., Keyfe Nefhemü’l-Yehud, Kahire 1978. » Nahman, Benjamin H., The Nahmans of Gerona A Brief Introduction to OurHistory, Los
• Angeles, 1990, http://home.earthlink.net/~bnahman/FAMHX9.htm » en-Nubahi, Ebu’l-Hasan b. Abdullah b. el-Hasan (ö.1374), Kitabu’l-Merkebetu’l-Ulya fimen
• Yestehikku’l-Keda ve’l-Futya, (Tahk. Meryem Kasım Tevil, Tarih Kudat el-Endelüs, adıyla
• yayınlanmıştır), Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1995. » O’Callaghan, Joseph F., A History of Medieval Spain, Ithaca – London: Cornell University Press, 1975. » Özdemir, Mehmet, Endülüs Müslümanları, Ankara: Diyanet İşleri Başk.Yay., 1997. » Perlmann, Moshe, “Polemics between Islam and Judaism”, Religion in Religious Age, (Edit.
• S.D.Goitein), Cambridge: AJS, 1974. » Provencal, Levi, Tarih İsbanya el-İslâmiyye mine’l-Feth ila Sükuti’l-Hilafeti’l-Kurtuba (711
• ), (Terc. Ali Abdurrauf el-Bambi – Ali İbrahim el-Menufi – es-Seyyid Abduzzahir Ab
• dullah), Kahire: el-Meclisi’l-A’la li’s-Sekafe, 2000. » Rosenthal, Erwin I.J., Judaism and Islam, London – New York: Thomas Yoseloff, 1961. » Roth, Norman, Jews, Visigoths and Muslims in Medieval Spain, Leiden – New York – Köln :
• E. J. Brill 1994. » Scheindlin, Raymond, P., “el-Yehud fi İsbanya el-Müslime”, el-Hedaretü’l-Arabiyyeti’l
• İslâmiyye fi’l-Endelüs, (Edit. Selma el-Hadra al-Cayyusî), Beyrut: Merkez Dirasatü’l
• Vahdeti’l-Arabiyye, 1999. » es-Suyutî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebubekir (ö.h.911/m.1505), el-Cami’u’s-Sağir min
• Hadisi’l-Beşiri’n-Nezir, (Tahk.Muhyeddin Abdülhamid), Mısır: Mektebeti’l-Ticariyye el- Kübra t.y. » Şahak, İsrail, ed-Diyanetü’l-Yehudiyye ve Mevkifiha min Ğayri’l-Yehud, (Terc.Hasan Hıdır),
• Kahire: Sina Yay., 1994. » el-Vanşerisî, Ahmed bin Yahya, el-Mi’yar el-Mu’rib ve’l-Camiu’l-Mağrib an Fetevayı Ulemau
• Ifrikiyye ve’l-Endelüs ve’l-Mağrib, (Yayın heyeti başkanı: Muhammed Hacci), Beyrut:
• Daru’l-Mağribi’l-İslâmi, 1981. » Vernet, Juan, Fadlu’l-Endelüs ala Sekafeti’l-Garb, (trc.Nihad Rıda), Şam, 1997. » Watt, W.Montgomery, A History of Islamic Spain, Edinburgh: University Press,1992. » Wolf, Kenneth Baxter, Conquerors and Chroniclers of Early Medieval Spain,Liverpool : Li
• verpool University Press, 1999. » Yakubî, Ahmed b. Ebu Yakub b. Cafer (ö. h.292), Tarihu’l-Yakubî, Necef: el-Mektebetu’l
• Murtadavîyye, 1358 (1939). » el-Yuzbakî, Tevfik Sultan, Tarih Ehli’z- Zimme fi’l-Irak (h.12-247), Riyad: Daru’l-Ulum li’t- Tibae, 1983. » Hayim Za’farani, Yehudu’l-Endelüs ve’l-Mağrib, (Fransızcadan terc.Ahmed Şahlan), Rabat:
• Marsam, 2000, II. » Zeydan, Abdülkerim, Ahkamu’z-Zımmîyin ve’l-Müste’minin fi Dâri’l-İslâm, Bağdat: Camia’t Bağdat, 1976. » *İnternet siteleri 2004 ve 2005 yıllarında görülmüş ve incelenmiştir.