XIX. YÜZYIL BAŞLARINDAN XX. YÜZYILIN İLK ÇEYREĞİNE KADAR DENİZLİ ÇEVRESİNDE YAŞANAN ÇEKİRGE İSTİLALARI VE YAPILAN MÜCADELE ÇALIŞMALARI

Year 2013, Issue: 22, 69 - 94, 01.12.2013

Bilal Yıldız

Abstract

İnsanlık tarihinde, Dünya‘nın farklı bölgelerinde insan toplumlarını derinden etkileyen değişik afetler yaşanmıştır. Bu afetlerden bazıları savaşlarda olduğu gibi insan unsurundan kaynaklanırken büyük çoğunluğu ise, insan iradesi dışında doğal afet kapsamına girmektedir. Doğal afetler içersinde çekirge afeti, zayıf bir canlının iradî olmayarak kendi türü dışında daha güçlü ve donanımlı başka bir canlı türüne (insana) çok büyük ölçüde zarar vermesi, ayrıca kutsal metinlerin tamamına girmiş olması açısından ilginçlik taşımaktadır. Hatta bu zarar, tarihte değişik kavimlerin kendi yurtlarını tamamen terk etmesine sebebiyet verecek kadar büyük olmuştur. Bu çalışmada, XIX. yüzyılın başından XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar geçen 120 yıllık süreç içerisinde Denizli ve çevresinde yaşanan çekirge felaketleri ve bu felaketlerle nasıl başa çıkıldığı üzerinde durulmuştur. Ayrıca Osmanlı Devleti‘nin bu konuda almış olduğu önlemler, çıkarmış olduğu kanun ve yönetmelikler bu mücadele kapsamında incelenmiştir

Keywords

Denizli, çekirge, tohum, ateş makinesi

Grasshopper Infestations Around Denizli And The Struggle Carried Out, From The Beginning Of XIX. Century To The First Quarter Of XX. Century

Abstract

During history, a lot of disasters, affecting human being strongly, have been experienced in different parts of the world. Some of these disasters are maninduced and some are natural disasters. Grasshopper infestations are accepted as one of the natural disasters. Grasshopper infestations are really interesting because it is seen that a weak creature can harm stronger and more sophisticated creature (human) and grasshopper infestations are mentioned nearly in all holly texts. Furthermore, these infestations sometimes caused a lot of tribes to leave their lands. In this study, grasshopper infestations in Denizli and how they were handled from the beginning of XIX. century to the first quarter of XX. century will be focused on. In addition, precautions and laws carried out by the Ottoman Empire to struggle with the infestations will be examined in this framework

Keywords

Denizli, Grasshopper, Seed, Fire Machine

References

• Kitaplar ve Makaleler » ERLER, Mehmet Yavuz, “XIX. Yüzyıldaki Bazı Doğal Afetler ve Osmanlı Yönetimi”, Türkler
• (Ed. Hasan Celâl Güzel vd.), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, XIII, s. 762-769. » GÖNÜLLÜ, Ali Rıza, ―Konya Vilayeti‘nde Meydana Gelen Çekirge İstilaları (1866-1917)‖, Ta
• rihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2012, S. 8, s. 1-41. » GÜL, Abdulkadir, ―Osmanlı Devleti‘nde Kuraklık ve Kıtlık (Erzurum Vilayeti Örneği: 1892
• ve 1906-1908 Yılları)‖, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Derneği The Journal of In
• ternational Social Research, Volume 2, 9 Fall 2009, s. 144-158. » İncil Müjde, İncil‟in Çağdaş Türkçe Çevirisi, Yeni Yaşam Yayınları, 5. Basım, İstanbul, 1991. » KANDEMİR, Feridun, Fahreddin Paşa‘nın Medine Müdafaası Peygamberimizin Gölgesinde
• Son Türkler, Yağmur Yayınevi, 6. Basım, İstanbul, 2007. » KILIÇ, Orhan, “Osmanlı Devleti‟nde Meydana Gelen Kıtlıklar”, Türkler (Ed. Hasan Celâl Gü
• zel vd.), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, X, s. 718-730. » Kur‟ân-ı Kerîm Meâli, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını, Ankara, 2010. » Kutsal Kitap Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil), Kitabı Mukaddes Şirketi, İstanbul, 2001. » TARHAN, M. Taner, “Ön Asya Dünyasında İlk Türkler Kimmerler ve İskitler”, Türkler (Ed. Ha
• meyerek memleketin ileri gelenlerinden birkaç kişiyi ve iktizâ eden kuvve-i zâbı- ————
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, ŞD.DH. 2440 1 26 Ra 1298/26 Şubat 1881 tayı maiyetine alarak hemen çekirge ve tohumun olduğu mahalle azîmetle ve üçüncü maddede beyân olunan kâide ve esâs dâiresinde ne kadar kurâ ahâli- sinin cem‘i lazım gelir ise onları tertîb ve yevm ve vakt-i ictimâlarını ta‘yîn ede- rek çekirge veya tohumun cem‘ ve itlâfına mübâşeret eyleyecek ve arkasını al- madıkça avdet etmeyecektir.
• Madde 5: Bir kazâ dâhilinde vâki‘ bir karyenin arâzisinde zuhûr eden çekir- genin o kazâ ve civârında vâki‘ diğer kazâ dâhilinde bir iki saat mesâfede bulu- nan kurâ ahalisi itlâfa mecbûr olduğu gibi ol civâr kazânın kaymakamı dahi onunla bu mecbûriyette müşterek olduğundan çekirge zuhûr eden kazâ kay- makamı kendisine ma‘lûmât verdiği vakitte ol kaymakam dahi üçüncü madde- de beyân olunan kâideye tevfîkan derhal hareket ve müsâraata mecbûr ve hilâfı hâlinde kusûrunun derecesine göre mes‘ûldür.
• Henüz Uçmayan Çekirgenin İtlâfı ve Tohumunun Toplanması
• Madde 6: Bir yerde çekirgenin bidâyet-i zuhûru mutlaka sâir mahâlden uçup gelerek tohum bırakmasından neş‘et eder. Bu makûle uçan çekirgenin tamâmıyla itlâfı mümkün olmayıp fakat böyle çekirge gelip kaldığı gibi derhal onların nerelere tohum bıraktıkları tahkîk olunmak ve tohum bıraktıkları yerler öğrenildiği anda bâlâda muharrer kâide ve usûl dairesinde ahâlinin sevkiyle to- humlar toplattırılıp derince kuyular hafriyle defnedilmek iktizâ eder.
• EK 2: 14 Kasım 1912 Tarihli Çekirgenin İtlâfına Dair Kanunnâme73
• Madde 1: Müstevlî olmayan mahallerde çekirge zuhûr ettiği veya tohum bı- raktığı meşhûd olduğu anda o civardaki kurâ muhtârı ve ihtiyâr meclisleri ve ahâlisi meskûn olmayan mahallerdeki aşâir rüesâsı keyfiyeti derhal mahallî hükûmete ihbâr ve mevâkiini irâe etmeğe mecbûrdurlar. Efrâd-ı ahâliden biri tarafından haber verildiği ve ihbârât-ı vâkıasının sıhhati tahakkuk ettiği halde
• takdîrde birer lirâ-yı Osmânî cezâ-yı nakdî istîfâsıyle mücâzat olunurlar.
• Madde 9: İşbu kanûnnâme ahkâmının icrâsı Dâhiliye ve Zirâat Nezâretleri- ne âittir.
• Meclis-i Umûmiye‘nin küşâdında kanûniyeti teklîf olunmak üzere işbu lâyi- ha-i kanûniyenin muvakkaten mevki-i icrâya vaz‘ını irâde ederim.
• Zi‘l-hicce 330/1 Teşrîn-i Sânî 328 (14 Kasım 1912) Mehmet Reşat Zirâat Nâzırı
• Dâhiliye Nâzırı Sadrazam Mustafa Reşit Reşit Kamil
• Aynı gün ve tarihte muvakkat kanûn lâyihasının iki maddesine ilave yapılır. Buna göre:
• Çekirge Kanûn Lâyihasının 2. ve 7. Maddelerine İlâve Olunacak Fıkarât-ı Kanûniye Sûretidir 2. Maddeye İlâve:
• Mevâdd-ı âtiyede gösterildiği vecihle amale ve çiftlerin sevki için komisyon- ca sevk olunacak me‘mûrîn-i zâbıtanın adem-i kifâyeti takdîrinde redif zâbıtanın lüzûmu kadarı muvakkaten bu hizmette istihdâm olunacak ve kendilerine maaş ve maiyetlerinin bir misli nakden çekirge tahsîsatından verilecektir. 7. Maddeye İlave:
• Şu kadar ki çekirge itlâfı için dolaştıkları yerler hudûd-u me‘mûriyetleri dâhilinde olsa bile me‘mûrîn-i mülkiye ve jandarma zâbitân ve neferâtına dahi harcırâh ve yevmiye i‘tâ kılınacaktır.
• İşbu fıkarât-ı kanûniyenin icrâsına Dâhiliye ve Zirâat Nâzırları me‘mûrdur.
• İşbu fıkarât-ı kanûniyenin Meclis-i Umûmiye‘nin küşâdında kanûniyeti teklîf olunmak üzere muvakkaten mevki-i mer‘iyete vaz‘ını irâde ederim.
• Zi‘l-hicce 330/1 Teşrîn-i Sânî 328 (14 Kasım 1912) Mehmet Reşat Zirâat Nâzırı
• Dâhiliye Nâzırı Sadrazam Mustafa Reşit Reşit Kamil
• Mâdde-i Müzeyyele[-i] Kanûniye Sûretidir
• Çekirgenin itlâfına dâir olan kanûn ile işbu kanûna ilâve olunan fıkarât-ı kanûniye derhal mevki-i tatbîke vaz‘ olunacaktır.
• İşbu mâdde-i kanûniye lâyihasının icrâsına Dâhiliye ve Zirâat Nezâreti me‘mûrdur.
• Meclis-i Umûmiye‘nin küşâdında kanûniyeti teklîf olunmak üzere işbu mâdde-i müzeyyele-i kanûniyenin muvakkaten mevki-i icrâya vaz‘ını irâde ede- rim.
• Zi‘l-hicce 330/8 Teşrîn-i Sânî 328 (21 Kasım 1912) Mehmet Reşat Zirâat Nâzırı
• Dâhiliye Nâzırı Sadrazam Mustafa Reşit Reşit Kamil
• Çekirge Kanûnunun 8. Maddesine İlâve Olunacak Fıkarât-ı Kanûniye Sûreti
• İşbu fıkra-i kanûniyenin icrâsına Dâhiliye ve Adliye ve Ticâret ve Zirâat Nezâretleri me‘mûrdur.
• Meclis-i Umûmiye‘nin küşâdında kanûniyeti teklîf olunmak üzere işbu fıkra- i müzeyyele-i kanûniyenin muvakkaten ve derhal mevki-i icrâya vaz‘ını irâde ederim.
• Safer 331/19 Kânûn-ı Sânî 328 (1 Şubat 1913) Mehmet Reşat
• Ticâret ve Zirâat Nâzırı Adliye Nâzırı
• Dâhiliye Nâzırı Sadrazam Celal İbrahim Adil Mahmut Şevket
• EK 3: 20 Mart 1916 Tarihli Çekirge İtlâfı Hakkında Kanun74
• Madde 2: Çekirge zuhûr eden ve tohumu görülen mahallerde ta‘lîmât-ı mahsûsası mûcibince teşkîl edecek komisyonlar mezkûr ta‘lîmât ahkâmına tevfîkan muâmelât-ı muktezîyi îfâ ile mükelleftirler. Mahallî zirâat me‘mûru iş bu komisyonun âzâ-i tabiiyesindendir. Mevâdd-ı âtiyede gösterildiği vechile ————
• Gönüllü, Konya Vilayeti´nde Meydana Gelen Çekirge İstilaları, 39 (Düstur, Tertib-i Sani, Cilt 8, İs
• tanbul Evkaf Matbaası 1928, s. 748-750). amele ve çiftlerin sevki için komisyonca sevk olunacak me‘mûrîn-i zâbıtanın adem-i kifâyeti takdîrinde zâbitân-ı askeriyeden lüzûmu kadarı muvakkaten bu hususta istihdâm olunacak ve kendilerine istihdâm olundukları müddetçe zamîmeten maaşlarının nısfı çekirge tahsîsâtından verilecektir. Mezkûr komis- yon âzâsı miyânında me‘mûr olmayanlara beher ictimâ için yirmi beş kuruş aynı tahsîsâttan i‘tâ olunacaktır.
• yevmiye ile sevk ve istihdâm olunacaktır.
• Madde 9: Çekirgenin itlâfına dâir bundan evvel neşredilen 1 ve 8 Teşrîn-i Sânî 1328 ve 19 Kânûn-ı Sânî 1328 ve 16 Mayıs 1329 ve 12 Teşrîn-i Evvel 1329 tarihli kavânîn-i muvakkate bu kanûnun târîh-i neşrinden i‘tibâren mül- gâdır.
• Madde 10: İş bu kanûnun icrâsına Zirâat ve Ticâret, Dâhiliye, Mâliye, Har- biye ve Adliye Nâzırları me‘mûrdur.
• Madde 11: İş bu kanûn târîh-i neşrinden i‘tibâren mer‘iyyü‘l-ahkâmdır
• EK 4: 12 Nisan 1916 Tarihli Çekirge ile Mücadele Tâlimatnâmesi75
• Madde 1: Çekirge kanûnu mûcibince teşkîl olunacak çekirge komisyonları- na hükûmet-i mahalliyece intihâb edilecek âzânın bu işin ehemmiyetini bi- hakkın takdîr eden ve hasbe‘l-hamiyye cansipârâne çalışan ve buna vakti müsâit olan zevâttan olmasına son derece i‘tinâ edilecek ve işbu komisyonda âzâ sıfatiyle bulundurulacak olan mahallî zirâat me‘mûrundan mâadâ duyûn-ı umûmiye idâreleri başmüdür veya müdür veya me‘mûr veyahut vekilleri dahi âzâ ta‘yîn olunacaklardır.
• Madde 2: Çekirge kanûnunun 29 Mayıs 1913 tarihli fıkarâtının birinci maddesi mûcibince çekirgenin gerek tohum ve sürfe hâlinde itlâfı ve gerek to- hum medfûn olunan mahallerin kazılması veya çiftleriyle sürdürülmesi için sevk olunacak eşhâsın sinn-i mükellefiyeti on beş yaşından i‘tibâr olunacağından sinn-i askerî ile bu sin arasında bulunanlarla bi‘l-fiil hidmet-i askeriyede bulun- mayanlar ve kırk beş yaşından yukarı sinde olanlar ve on beş ile altmış yaş ara- sında bulunan tebea-i ecnebiye mükellefiyetlerini kemâ fi‘s-sâbık îfâ edecek- lerdir.
• Madde 4: Ahâlice toplanılan tohumların suhûletle ambarlara nakl ve tes- lîmini te‘mînen çekirge bulunan mahaller hükûmet-i mahalliyece mıntıkalara bi‘t-taksîm merkezlerinde veya münâsib mahallerde birer ambar istîcâr ve te‘sîs edilecektir.
• Madde 5: Ambarlara teslîm olunacak tohumların ahz-u kabzıyla mes‘ûl ol- mak üzere çekirge komisyonları tarafından erbâb-ı iffet ve istikâmetten birer ambar me‘mûru ve Duyûn-ı Umûmiye me‘mûrları bulunmayan mahallerde me‘mûrîn-i mûmâ ileyhimin vezâif-i nezâretiyle mükellef ve evsâf-ı güzîde ve matlûbeyi hâiz birer mu‘temed ta‘yîn edilerek ambar icâresiyle me‘mûr ve
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH.UMVM 77 31 1334 C 08/12 Nisan 1916 mu‘temedler ücürâtı çekirge tahsîsâtından te‘diye edilecektir.
• Madde 7: Mükellefînin toplayıp meccânen ambarlara teslîm ile mükellef oldukları mikdâr tohumu ambar me‘mûrları kalburlandıktan sonra bi‘l-vezin tes- lîm ile mukâbilinde matbû koçanlı bir kıt‘a tesellüm ilmühaberi i‘tâ edecekler- dir.
• Madde 9: İhtikâra meydan verilmemek üzere her mıntıka dâhilinde toplanı- lan tohum o mıntıka ambarına teslim edilecektir. Bunun hilâfında olarak bir mıntıkadan diğer mıntıkaya tohum nakledenlerin tohumları müsâdere edileceği gibi haklarında evâmir-i hükûmete itâat etmeyenler hakkındaki mevâdd-ı mah- sûsa-i kanûniye tatbîk ve icrâ edilecektir.
• Madde 10: Çekirge tohumu derc ve teslîmi muâmelâtı hitâmına erdikten sonra veyahut hitâmına ermezden evvel ambarlar doldukça mahalleri çekirge komisyonları tarafından ambar muhteviyâtı vezin ve tamam olup olmadığı tetkîk ve kontrol edilerek ta‘lîmâtnâme ahkâmına tevfîkan imhâ olunacaktır.
• Madde 13: Çekirge itlâfında isti‘mâl edilecek olan çinko, kanaviçe, boz ki- reç, gaz, kazma, kürek, ateş püsküren aleti vesâir âlât ve edevât ve bi‘l-cümle malzeme ve amele yevmiyeleri ve me‘mûrîn ücürât, harcırâh veya yevmiyeleri ve masârif-i sâire mahalleri çekirge komisyonlarının karar ve tasdîki üzerine Duyûn-ı Umûmiye sandıklarından tesviye ve i‘tâ edilecektir. Bu husûsta mezkûr komisyonlarca tasarrufa fevkalâde i‘tinâ kılınacaktır.