Hattat Sâmi Efendi’nin Celî Sülüs Mezar Taşı Kitâbelerinin Tasarım İlkeleri Bakımından İncelenmesi

Year 2024, Issue: 43, 245 - 272, 30.06.2024

Betül Erikoğlu

https://doi.org/10.31591/istem.1468853

Abstract

Sülüs, nesih, rik’a, dîvânî, celî dîvânî, tuğra, ta’lîk ile birlikte celî yazıyı da en mükemmel şekilde yazarak pek çok talebe yetiştirmiş Hattat Sâmi Efendi (1838-1912), yaşadığı dönemin önemli hat sanatkârlarının başında gelmektedir. Mustafa Râkım’ın (ö. 1826) celî anlayışını benimseyerek yazıyı zirveye taşıyan Sâmi Efendi’nin harf ve işâretleri ideal şekilde kullandığı, boşluk-doluluk dengesini en güzel şekilde ayarlayarak tasarladığı pek çok levha ve kitâbeleri mevcuttur.
Sâmi Efendi’nin şimdiye kadar tespit edilebilmiş, celî sülüs hattı ile yazdığı, biri yazı kalıbı olmak üzere on dokuz mezar taşı kitâbesi bulunmaktadır. Bu araştırmada, Sâmi Efendi’nin evâil (ilk), evâsıt (orta) ve evâhir (son) dönemlerine ait beş mezar taşı kitâbesi değerlendirilmiştir. Celî sülüs hattı ile yazılmış bu mezar taşı kitabelerinin estampajları alınıp tasarım unsur ve ilkelerinin alt başlıkları olan nokta, şekil, yön, espas (boşluk), ölçü, tekrar, ritim, denge, egemenlik, uygunluk, birlik ve bütünlük bakımından değerlendirilerek Sâmi Efendi’nin sanat zevki anlaşılmaya çalışılmıştır.

Keywords

Hat Sanatı, Sami Efendi, Celi Sülüs, Kitabe, Tasarım Öge ve İlkeleri

Ethical Statement

Bu makale, Ocak 2024’te Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü’nde Betül Erikoğlu tarafından Dr. Öğr. Üyesi Ali Rıza Özcan danışmanlığında “Mahmud Celaleddin, Mehmed Şefik Bey, Sami Efendi ve İsmail Hakkı Altunbezer’in Celi Sülüs Kompozisyonlarının Tasarım İlkeleri Bakımından İncelenmesi” başlıklı sanatta yeterlik tezinden üretilmiştir.

Analysis of Calligrapher Sâmi Efendi's Celi Thuluth Tombstone Inscriptions in Terms of Design Principles

Abstract

Calligrapher Sâmi Efendi (1838-1912), who trained many students by writing thuluth, naskh, rik'a, dîvânî, celî dîvânî, tuğra, ta'lik as well as celî script in the most perfect way, is one of the most important calligraphers of his period. Sâmi Efendi, who took writing to the top by adopting the celî approach of Mustafa Râkım (ö. 1826), has many plates and inscriptions that he designed by using letters and signs in the ideal way and adjusting the balance of space and fullness in the best way.
There are nineteen tombstone inscriptions of Sami Efendi that have been identified so far, one of which is a script, written in the jali thuluth calligraphy. In this research, five tombstone inscriptions belonging to Sami Efendi's early, middle and last periods were evaluated. The stampings of all but two of these tombstone inscriptions written in Celi Thuluth calligraphy were taken and evaluated in terms of point, shape, direction, space, measure, repetition, rhythm, balance, sovereignty, suitability, unity and integrity, which are the subheadings of design elements and principles, and Sami Efendi's artistic taste was tried to be understood.

Keywords

Calligraphy Art, Sami Efendi, Jali Thuluth, İnscription, Design Elements and Principles

Ethical Statement

This article is revised and produced from the proficiency thesis in art entitled "Examination of the jali thuluth compositions of Mahmud Celaleddin, Mehmed Şefik Bey, Sami Efendi and İsmail Hakkı Altunbezer in terms of design principles" by Betül Erikoğlu in Mimar Sinan Fine Arts University Institute of Fine Arts in January 2024 under the supervision of asistant professor Ali Rıza Özcan.

References

• Açıkgözoğlu, A. Sacid. “İmzasız Bir Sami Efendi Mezar Taşı”. Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla II. Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler. 324-327. İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 1998.
• Açıkgözoğlu, A. Sacit. “Yenikapı Mevlevîhanesi Haziresi”. Meşk-i İstanbul Yenikapı Mevlevîhanesi Restorasyonu 2005-2010. İstanbul: Gürsoy Grup Kültür Yayınları, 2015, 114-123.
• Açıkgözoğlu, Sacid. “Hattat Sami Efendi’nin Mezar Taşı Kitabeleri”. Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu 18-20 Aralık 1998. 128-139. İstanbul: Mezarlıklar Vakfı Yayınları, 1999.
• Berk, Süleyman. Zamanı Aşan Taşlar (Zeytinburnu’nun Tarihi Mezar Taşı Kitâbeleri (I-II). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları, 2016.
• Boydaş, Nihat. “Plastik Değerler Açısından Bir Mezar Taşı”. 9. Milli Mevlana Kongresi 15-16 Aralık 1997, Konya: 1998, 115-121.
• Erikoğlu, Betül. Mahmud Celaleddin, Mehmed Şefik Bey, Sami Efendi ve İsmail Hakkı Altunbezer’in Celi Sülüs Kompozisyonlarının Tasarım İlkeleri Bakımından İncelenmesi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sanatta Yeterlik Tezi, 2024.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Hattatlar. İstanbul: Maarif Basımevi, 1955.
• Kanbaş, M. Sami. Hattat Sâmi Efendi ve Hat Sanatındaki Yeri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.