Hac Emirinde Bulunması Gereken Vasıflar

Year 2024, Issue: 44, 369 - 390, 31.12.2024

Murat Eroğlu

https://doi.org/10.31591/istem.1466785

Abstract

İslam dininin beş temel esasından birisi olan hac ibadetiyle ilgili en başta gelen konulardan birisi hac kafilelerinin ve ibadetinin yönetilmesidir. İslam kurumları tarihinde bu görevlerin yerine getirilmesi ile alakalı olan müessese “Hac Emirliği” olarak ifade edilmiştir. Bu göreve tayin edilen kişiye de “Hac Emiri” adı verilmiştir. Hac ibadetinin yönetimi cahiliye döneminden beri mevzu bahistir; ancak bu görev o dönemde sadece Mekke içinde organize edilirken İslam döneminde hac kafilelerinin sevk ve idaresi de söz konusu olmuştur. Bu minvalde “Hac Emirliği” Allah Rasûlü tarafından ihdas edilen İslâmî bir kurumdur. Rasûlullah tarafından kurulan ve Râşid Halifeler döneminde müesseseleşmeye başlayan “Hac Emirliği” İslam Tarihi boyunca varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Halife tarafından atanan hac emiri her dönemde ehemmiyet arz eden bir statüde bulunmuş tur. Ayrıca hac emirinin kafileyi tertip ve düzen içinde ve her türlü tehlikeden koruyarak sağ salim bir şekilde Mekke’ye götürmesi, hac günleri esnasında hacıları hazırlaması, Arafat’a götürüp vakfe yaptırması, Müzdelife vakfesi, Mina ve Cemerât hususlarındaki görevleri yerine getirmesi ve hacıların hac ibadetlerini noksansız bir şekilde yerine getirmelerini sağlaması gerekir. Hac ibadetinin yerine getirilmesinden sonra hacıları ve kafileyi tekrar hazırlaması, yola çıkararak Medine’ye götürmesi ve selametle kendi beldelerine geri döndürmesi gerekir. Devlet başkanı tarafından tayin edilen hac emirinin atanması hususunda kaynaklarda pek çok şart sıralanmıştır. Bunlar genel şartlar ve özel şartlar şeklinde ikiye ayrılmıştır. Ayrıca Hac Emirliği görevini yürütecek kimsenin hacca gitme konusundaki yükümlülük şartlarını da taşıması gerektiği yadsınamaz. Hac Emirliği için gereken bu şartlar ehliyet ve liyakat sahibi bir hac emirinin atanmasında büyük ehemmiyet arz etmektedir. Buna rağmen tarihi süreç içinde bu şartlara uymayan bazı atamaların yapıldığı da kaynaklarda yer almaktadır. Bu çalışmanın amacı hem hac ibadetinin usulüne uygun bir şekilde yerine getirilmesi hem de hac kafilesinin idare edilmesi konusunda en önemli görevleri yürütecek olan yöneticinin/hac emirinin taşıması gereken özellikleri kaynaklarda belirtildiği üzere ortaya koymaktır.

Keywords

İslam Kurumlar Tarihi, Hac, Hac Emirliği, Hac Emiri, Vasıflar

Ethical Statement

Bu makale, 2022 yılında Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Murat Eroğlu tarafından Prof. Dr. İsmail Hakkı Atçeken danışmanlığında “Hac Emirliği (Başlangıcından Emevîlerin Sonuna Kadar)” başlıklı doktora tezinden üretilmiştir.

Supporting Institution

Bu araştırma herhangi bir dış fon almamıştır.

Thanks

Herhangi bir teşekkür açıklaması bulunmamaktadır.

Qualifications Required for Emir of Hajj

Abstract

One of the most important issues regarding the pilgrimage, which is one of the five fundamental principles of the Islamic religion, is the management of the pilgrimage convoys and their worship. In the History of Islamic Institutions, the institution responsible for fulfilling these duties is called "Emirate of Hajj". The person appointed to this position was called "Emir of Hajj". The management of the pilgrimage has been an issue since the age of ignorance (Jāhiliyyah); however, while this duty was organized only within Mecca at that time, the dispatch and management of pilgrimage convoys was also included in the Islamic period. In this sense, the "Emirate of Hajj" is an Islamic institution established by the Messenger of Allah. The "Emirate of Hajj", which was founded by the Prophet Muhammad and began to be established during the period of the Rashidun Caliphs, continued to exist throughout Islamic History. The emir of pilgrimage appointed by the caliph had an important status in every period. Moreover the commander of the pilgrimage must take the convoy safely to Mecca in a certain order and by protecting it from all kinds of dangers, prepare the pilgrims during the pilgrimage days, take them to Arafat and have them dedicated to the foundation (Waqfa), fulfill the duties regarding the Muzdalifah foundation, Mina and Jamarat, and ensure that the pilgrims carry out their pilgrimage. must ensure that they are fulfilled completely. After performing the pilgrimage, the pilgrims and the convoy must be prepared again, set off, taken to Medina, and returned safely to their hometowns. Many conditions are listed in our sources regarding the appointment of the hajj emir appointed by the head of state. These conditions are classified as general conditions for the appointment of an emir and special conditions required for appointment as a pilgrimage emir. In addition, it cannot be denied that the person who will assume the duty of Emir of Hajj must also meet the conditions of obligation to perform Hajj. These conditions required for the Hajj Emirate are of great importance in the appointment of a competent and qualified Hajj Emir. Despite this, sources also reveal that some appointments that did not comply with these conditions were made throughout the historical process. The aim of this study is to reveal the characteristics that the administrator/hajj emir, who will carry out the most important duties in both performing the hajj ritual in accordance with the procedure and managing the hajj convoy, should have, as stated in the sources.

Keywords

History of Islamic Institutions, Hajj, Hajj Emirate, Amir al-Hajj, Qualifications

Ethical Statement

This article is revised and produced from the Phd thesis entitled "The Hajj Emirate (From the Beginning to the End of the Umayyads)" by Murat Eroğlu in Necmettin Erbakan University Institute of Social Sciences in 2022 under the supervision of Prof. Dr. İsmail Hakkı Atçeken.

Supporting Institution

This research received no external funding.

Thanks

There is no statement of thanks.

References

• Aclunî, Ebü’l-Fida İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzilü’l-ilbas: amma iştehere mine’l-ehâdîs ala elsineti’n-nas. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsi, 1932.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. ed. Şuayb Arnavud vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ârızî, Vicdân Ferîk İnâd. İmâratü’l-hac fi’d-devleti’l-Arabiyyeti’l-İslamiyye 8-132 H./629-750 M. Amman: Dârü Emced li’n-Neşr, 2017.
• Atalar, Münir. “Emîr-i Hac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/131-133. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. Ataş, Haci. Hac Emirliği (Hz. Peygamber Döneminden Emevîlerin Sonuna Kadar). Kayseri: Kimlik, 2021.
• Atçeken, İsmail Hakkı. Devlet Geleneği Açısından Hişam b. Abdülmelik. Ankara: Ankara Okulu, 2001.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübra. ed. Muhammed Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu’fî. Sahihü’l-Buhari. Dımaşk & Beyrut: Dârü İbn Kesir, 2002.
• Cezîrî, Zeynüddin Abdülkadir b. Muhammed b. Abdilkadir el-Ensârî el-Hanbeli. ed-Dürerü’l-ferâidi’l-munazzama fî ahbari’l-hac ve tariki Mekketi’l-Muazzama. ed. Muhammed Hasan İsmail. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Çağrıcı, Mustafa. “Şecaat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/402-403. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fazl. Sünenü’d-Dârimî. ed. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. Riyad: Dârü’l-Muğnî, 2000.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi es-Sicistani. Sünenu Ebû Davud. ed. Muhammed Nâsırüddin el-Elbânî. Riyad: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1424.
• Erkal, Mehmet. “Hac Emirliği (Yönetimi) ve Bununla İlgili Bazı Fıkhî Meseleler”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2001), 145-161.
• Eroğlu, Murat. Hac Emirliği, Başlangıcından Emevîlerin Sonuna Kadar. İstanbul: Kitaparası, 2023.
• Eroğlu, Murat. “Hacıların Yöneticisi Olarak Hac Emîrinin Görevleri”. Hac Tarihi. Ankara: TDV Yayınları, 2021.
• Fâsî, Ebü’t-Tayyib Takıyyüddin Muhammed b. Ahmed b. Ali. el-İkdü’s-semîn fî tarîhi’l-beledi’l-emîn. ed. Fuad Seyyid- Muhammed Hâmid. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1986.
• Ferrâ, Ebû Ya’la Muhammed b. Hüseyin el-Hanbeli. el-Ahkâmü’s-sultâniyye. ed. Muhammed Hâmid el-Fakî. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Hâkim, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed en-Nisaburî. el-Müstedrek ale’s-Sahihayn. ed. Mustafa Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr eş-Şeybanî. Tarihu Halife b. Hayyât. ed. Ekrem Ziyâ el-Ömerî. Riyad: Dârü Taybe, 2. Basım, 1985.
• Harman, Ömer Faruk. “Hac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/382-386. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Hathaway, Jane. “Amir al-hajj”. Encyclopaedia of Islam, (3. Edisyon). ed. Kate Fleet vd. 22-23. Brill, 01 Ocak 2024.
• İbn Fehd el-Mekkî, Necmeddin Ömer b. Muhammed b. Muhammed el-Kureşî. İthâfü’l-verâ bi-ahbari ümmi’l-kurâ. ed. Fehim Muhammed Şeltut. 4 Cilt. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, 1983.
• İbn Habîb, Ebû Ca’fer İbn Habîb Muhammed b. Habîb b. Ümeyye el-Bağdadî el-Haşimî. Kitabü’l-Muhabber. ed. Ilse Lichtenstadter. Beyrut: Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, ts.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. ed. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Cîze: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1998.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei el-Kazvini. Sünenu İbn Mace. ed. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dârü İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1953.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. ed. Abdullah Ali el-Kebîr-Muhammed Ahmed Hasbullah-Haşim Muhammed eş-Şazeli. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Meârif, ts.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Meni’ Zühri. Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr = et-Tabakâtü’l-kübrâ. ed. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 2001.
• İbn Tağriberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf b. Tağriberdî. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kahire. ed. Muhammed Hüseyin Şemsüddîn. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İbnü’l-Esir, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kâmil fi’t-tarih. ed. Ömer Abdüsselâm Tedmurî. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 2012.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdülvâhid es-Sivâsî. Şerhu Fethu’l-kadîr. ed. Abdürrazzak Galib el-Mehdî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İsfahânî, Ebü'l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Râğıb. Müfredatu elfâzi’l-Kur’ân. ed. Safvan Adnan Davudi. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2002.
• İsfahanî, Rağıb. Müfredât: Kur’an Kavramları Sözlüğü. terc. Mustafa Yıldız. İstanbul: Çıra Yayınları, 3. Basım, 2012. Karagöz vd., İsmail. Hac İlmihali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Kemâl, Süleyman Salih. İmâratü’l-hac fi asri’l-Abbâsî. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1988.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. Cahiliye’den Emevilerin Sonuna Kadar Haremeyn. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı [İSAR]; Yıldız Yayıncılık, 2003.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahi el-Himyeri. el-Muvatta’. ed. Beşşar Avvad Ma’ruf. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1997.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Ahkâmü’s-sultâniyye. ed. Ahmed Câd. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
• Mütercim Âsım Efendi. el-Okyanusu’l-basit fi tercemeti’l-kamusi’l-muhit : Kâmüsu’l-muhit tercümesi. ed. Mustafa Koç, Eyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Müttaki Hindî, Alî b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kadîhân. Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-ef’âl. ed. Bekrî Hayyanî, Saffet Sakkâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2012.
• Önkal, Ahmet. “Emîrü’l-hac”. Şamil İslam Ansiklopedisi. ed. Ahmed Ağırakça. 2/96-97. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1990.
• Özalp, Ahmed. “Emîr”. Şamil İslam Ansiklopedisi. ed. Ahmed Ağırakça. 2/95-96. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1990. Paçacı vd., İbrahim. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Reşidi, Ahmed. Hüsnü’s-safa ve’l-ibtihac bi-zikri men vulliye imarete’l-hac. ed. Leyla Abdullatif Ahmed. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1980.
• Şenyayla, Gencal. “Hac Organizasyonuna Yeni Katkılar Sunması Bağlamında Hac Emirliği Tecrübesi”. Hac Tarihi. 397-423. Ankara: TDV Yayınları, 2021.
• Taberi, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Tarihü’t-taberi = Tarihü’r-rusül ve’l-müluk. ed. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dârü’l-Meârif, 2. Basım, 1967.
• Tirmizi, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sare Sülemi. Sünenü’t-Tirmizi. ed. Raid b. Sabri b. Ebû Alfe. Riyad: Dârü’l-Hadâra, 2. Basım, 2015.
• Tutar, Adem - Ataş, Haci. “Hac Emirliği Kurumunun Siyasi Amaçlı Kullanımına Dair Emevî Döneminden Bazı Örnekler”. Hac Tarihi. 60-90. Ankara: TDV Yayınları, 2021.
• Ya’kubî, İbn Vâzıh Ahmed b. İshak b. Ca’fer. Târîhü’l-Ya’kubî. Beyrut: Dârü Sâdır, ts.
• Yavuz, Yunus Vehbi. “Hidâyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/473-477. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Yıldırım, Ahmet Hamdi. “Haccın Şartları Bağlamında Hac Kotasının Değerlendirilmesi”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 7/4 (31 Aralık 2023), 705-726.
• Yücel, İrfan. Hac Rehberi. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Yüksel, Ahmet Turan. “Emevîler Döneminde Abdullah b. Ömer”. İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 4/8 (2006), 21-42.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza b. Muhammed el-Hüseynî. Tâcu’l-arûs min cevahiri’l-kâmûs. Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.