The Functionality of Tarannum, Words and the Use of Added Lyrics in Turkish Music

Year 2024, Issue: 44, 581 - 608, 31.12.2024

Ayşe Emsal Aksın Çevik

https://doi.org/10.31591/istem.1541854

Abstract

Poetry is the most important element of the composition created with the oral works of Turkish music. Poetry is created in a literary integrity by supporting the poet's emotion with various word arts and deep expressions. A work consisting of the combination of poetry with melody can be expressed as a situation in which both auditory and spiritual values address the human soul in an integrated manner. This study examines the purposes of tarannums, words, the added lyrics as lexical or non-lexical syllables, words or word groups, which are used independently of the lyrics and together with the melody in many forms of both religious and non-religious works of Turkish music. Based on the notated transcriptions, the study investigates the ways in which tarannum, words and added lyrics are used in traditional Turkish music. Based on our findings, the unknown aspects of the purposes of the use of tarannums, words, and added lyrics seen in anonymous or composed works in Turkish Folk Music and Classical Turkish Music forms have been discussed in detail for the first time. In the research, which used the document scanning model, the lyric structure of the works in the State Choir note archive and Repertukul sheet music archive were first examined. With the performance recordings available online, how the existing lyrics were placed on the transcription and the relationship between this placement and the lyrics, as well as the tarannum, words and added lyrics, were questioned. Based on traditional performances, it was tried to interpret the possibilities of how these elements were used. According to the findings of the research, it is seen that tarannums , which is compulsory only in Classical Turkish Music compositional forms, is used in almost every form. In addition, it has been concluded that tarannums, words, added lyrics support the lyrics in terms of meaning and guide the composers in terms of the relationship of pattern and aruz rhythm. In addition, it has been concluded that the added words and added lyrics employed beyond the main lyrics by the composers or the source persons support the meaning emphasis.

Keywords

Tarannum, Added Words, Added Lyrics, Classical Turkish Music, Turkish Folk Music

Terennüm, Lafız ve Katma Söz Kullanımının Türk Müziğindeki İşlevselliği

Abstract

Türk müziği sözlü eserleriyle oluşturulan kompozisyonun en önemli ögesi şiirdir. Şiir, şairin duygusunu çeşitli söz sanatlarıyla ve derin anlatımlarla destekleyerek edebi bir bütünlük içerisinde oluşturulur. Şiirin ezgiyle birlikteliğinden oluşan bir eser ise, hem işitsel hem de manevi değerlerin bütünleşik bir şekilde insan ruhuna seslenmesi durumu olarak ifade edilebilir. Bu araştırma, Türk müziğinin hem dini hem de din dışı eserlerinin birçok formunda güfteden bağımsız olarak ezgiyle birlikte kullanılan katma sözlerin, lafızların ve terennüm olarak adlandırılan anlamlı ve anlamsız hece, söz ve söz gruplarının kullanım amaçlarını incelemektedir. Çalışmada notaya alınmış transkripsiyonlara dayanarak ilgili eserlerde terennümlerin, lafız ve katma sözlerin geleneksel Türk müziğinde hangi şekillerde kullanıldığı araştırılmıştır. Tespitlerimize dayalı olarak Türk Halk Müziği ve Klasik Türk Müziği formlarında bestelenmiş ya da anonim olarak bilinen eserlerde görülen terennüm, katma söz ve lafızların kullanım amaçlarının bilinmeyen yönleri ilk defa ele alınmıştır. Doküman tarama modeli kullanılan araştırmada, Devlet Korosu nota arşivi ve Repertükül nota arşivinde yer alan eserlerin öncelikle güfte yapılarına bakılmıştır. İnternet sitelerinde bulunan icra kayıtları ile de mevcut güftelerin transkripsiyon üzerine nasıl yerleştirildiği ve bu yerleşimin yanı sıra yer alan terennüm, lafız ve katma sözlerin güfteyle ilişkisi sorgulanmıştır. Geleneksel icralara dayalı olarak söz konusu ögelerin nasıl kullanıldığı ile ilgili ihtimaller üzerinden yorumlanmaya çalışılmıştır. Araştırma bulgularına göre sadece Klasik Türk Müziği beste formlarında kullanılması zorunluluk arz eden terennümlerin hemen hemen her formda kullanıldığı görülmektedir. Bunun yanı sıra terennüm, katma söz ve lafızların; güfteyi anlam bakımından desteklediği, usûl-aruz vezni ilişkisi bakımından bestekârlara rehberlik ettiği sonuçlarına ulaşılmıştır. Ayrıca bestekârlar tarafından ya da kaynak kişilerce güfteden bağımsız bir şekilde kullanılan lafız ve katma sözlerin mana vurgusunu desteklediği sonuçlarına ulaşılmıştır.

Keywords

Terennüm, Lafız, Katma Söz, Klasik Türk Müziği, Türk Halk Müziği

References

• Açar, Yakup. “Erzurum Türküleri Örnekleminde Türk Halk Müziğinde Terennümler”. Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi. ed. Fatih Çağatay Baz – Merve Kıdıryüz. 438-445 Adıyaman: İksad, 2019.
• Aksın Çevik, Ayşe Emsal. “Varsağılarda Biçim”. Müzik Kültürüne Dair Çeşitli Görüşler – XIV. ed. Haluk Yücel – Serda Türkel Oter. 107-117 Konya: Eğitim Yayınevi, 2024.
• Aksın Çevik, Ayşe Emsal. Beste Formundaki Eserlerin Biçim, Ezgi ve Usûl Açılarından İncelenmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Aksoy, Erol – Çapraz, Erhan. Kayseri Türküleri ve Oyun Havaları. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi, 2019.
• Bergama Belediyesi. “At Gelir Şakır Şakir Nazire’m”. Youtube. Yayın Tarihi 11 Ocak 2016. https://www.youtube.com/watch?v=TGCfGYCWos0
• Coşkun Plak. “İbrahim Can, Silme Gözyaşlarını”. Youtube. Yayın Tarihi 19 Ağustos 2015. https://www.youtube.com/watch?v=fuYa9rvLG4Q
• Çıkla, Selçuk. “Kelimelerin ve Şiirin Kifayetsizliği Üzerine Yazılmış Şiirler”. Türk Dili Dergisi, 67/782 (Şubat 2017), 30-36.
• Dağdeviren, Mustafa. “Arguvan Yöresi Halk Müziği Eserlerinde Usul, Metrik Yapı ve Düzüm Sistemleri”. Sanat ve İnsan Dergisi 5/1 (2021), 86-100.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1999.
• Devlet Korosu. “Türk Sanat Müziği Nota Arşivi”. Erişim 10 Temmuz 2024. http://www.sanatmuziginotalari.com/
• Devlet Korosu. “Türk Sanat Müziği Nota Arşivi”. Erişim 12 Temmuz 2024. http://www.sanatmuziginotalari.com/nota_inderme.asp?notaid=29769&mode=1&sessionid=166127021
• Devlet Korosu. “Türk Sanat Müziği Nota Arşivi”. Erişim 14 Temmuz 2024. http://www.sanatmuziginotalari.com/nota_inderme.asp?notaid=15835&mode=2&sessionid=166127021
• Devlet Korosu. “Türk Sanat Müziği Nota Arşivi”. Erişim 16 Temmuz 2024. http://www.sanatmuziginotalari.com/nota_inderme.asp?notaid=7369&mode=2&sessionid=166127021
• Devlet Korosu. “Türk Sanat Müziği Nota Arşivi”. Erişim 18 Temmuz 2024. http://www.sanatmuziginotalari.com/nota_inderme.asp?notaid=46189&mode=1&sessionid=166127021
• Devlet Korosu. “Türk Sanat Müziği Nota Arşivi”. Erişim 19 Temmuz 2024. http://www.sanatmuziginotalari.com/nota_inderme.asp?notaid=22984&mode=2&sessionid=166127021
• Devlet Korosu. “Türk Sanat Müziği Nota Arşivi”. Erişim 24 Temmuz 2024. http://www.sanatmuziginotalari.com/nota_inderme.asp?notaid=30914&mode=1&sessionid=166174622
• Devlet Korosu. “Türk Sanat Müziği Nota Arşivi”. Erişim 26 Temmuz 2024. http://www.sanatmuziginotalari.com/nota_inderme.asp?notaid=25568&mode=1&sessionid=166174622
• Dini Musiki. “TRT İstanbul Radyosu / İlahi / Ömrün Bitirmiş Viranemiyem”. Youtube. Yayın Tarihi 4 Şubat 2023. https://www.youtube.com/watch?v=7oRa3DJ5Qtk
• Ertaş, Leyla. “Kız Meryem”. Youtube. Yayın Tarihi 14 Şubat 2016. https://www.youtube.com/watch? v=JzyNSySy41c
• Ertürk, Muzaffer. “Kürdi Hoyrat (Elazığ)”. Youtube. Yayın Tarihi 7 Ocak 2024. https://www.youtube.com/watch?v=1IgkSK-rYiQ
• Ezgi, Suphi. Nazarî ve Amelî Türk Mûsıkîsi. 5. Cilt. İstanbul: İstanbul Konservatuvarı Neşriyatı, 1953.
• Gayretli, Recep. “İsmail Çoşar & Bilal Demiryürek - Bülbül (İlahi)”. Youtube. Yayın Tarihi 2 Haziran 2011. https://www.youtube.com/watch?v=5opiu7nfTtk
• Gayretli, Recep. “Meral Uğurlu - Çok Gördü Felek Şimdi Beni Bezm-i Cihanda”. Youtube. Yayın Tarihi 23 Temmuz 2015. https://www.youtube.com/watch?v=gnGddMwzGeA
• Gayretli, Recep. “Meral Uğurlu - Pek Sevdim Efendim Seni Gayretle Beğendim (Kâr)”. Youtube Yayın Tarihi 26 Ocak 2013. https://www.youtube.com/watch?v=4fjIUkyrDoY
• Gayretli, Recep. “Mustafa Erses - Dün gece Rüyada Gördüm Yarimi”. Youtube. Yayın Tarihi 23 Haziran 2019. https://www.youtube.com/watch?v=YmOdTvrDzjg
• Gayretli, Recep. “Bekir Sıdkı Sezgin - Deva Yokmuş Neden Bîmâr-ı Aşka”. Youtube. Yayın Tarihi 22 Ağustos 2011. https://www.youtube.com/watch?v=94F984Q-gWQ
• Gönül Makamı. “Hicaz Yürük Semâi – Terkeyledi Gerçi Beni Ol Mah-ı Cemalim”. Youtube Yayın Tarihi 19 Temmuz 2012. https://www.youtube.com/watch?v=XpYF7Gng4Ws
• Gül, Halis. “Bülbül Kasidesi – Ötme Bülbül - İsmail Doruk”. Youtube Yayın Tarihi (15 Eylül 2012) https://www.youtube.com/watch?v=n7zXDpOIxpE
• Günbek, Zeynel. Anti-Okülersentrik Gelenek Bağlamında Terennümler. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Güncel Türkçe Sözlük, Erişim 5 Ağustos 2024. https://sozluk.gov.tr
• Güven, Merdan. Türkiye Sahasındaki Hikayeli Türküler Üzerine Bir Araştırma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• İnan, Faruk. “Kâni Karaca - Dağ-dâr-ı Tîr-i Gamzendir Gönül Ey Mehcebin”. Youtube. Yayın Tarihi 1 Eylül 2017. https://www.youtube.com/watch?v=mAEmod3d9_s
• İşcan, Nilgün – Yüksel, Mehmet. “Hâfız Sâmi Gazellerinde Terennüm Kelimeleri ve Kullanımı”. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi 1/2 (2011), 151-162.
• Kaçar, Gülçin Yahya. “Buhûrîzâde Mustafa Itrî Efendi’nin Eserlerindeki Terennümlerin Tahlili”, Uluslararası Itrî Sempozyumu. 81-118. İstanbul: 2019.
• Kalan Müzik. “Erkan Oğur & İsmail Hakkı Demircioğlu - Kaleden İnişm’olur”. Youtube. Yayın Tarihi 9 Ocak 2013. https://www.youtube.com/watch?v=_Oyn-4U8utQ
• Kınık, Mehmet. Kayseri’de Halk Müziği ve Kayseri Türküleri. Ankara: Yayınevi Yayınları, 2011. Klasik Türk Musikisi. “Bekir Sıtkı Sezgin Kâr-ı Muhteşem”. Youtube. Yayın Tarihi 14 Aralık 2017. https://www.youtube.com/watch?v=sEP2Tfel3TU
• Mercan’ca. “Sabite Tur Gülerman. Mükedder Derd-i Peyderpeyle Şimdi”. Youtube. Yayın Tarihi 25 Kasım 2011. https://www.youtube.com/watch?v=JZ_ZLe2I2rY
• Mutriban. “Mevlevi Ayini Dinle”. Erişim 18 Temmuz 2024. https://www.mutriban.com
• Nota Arşivleri. “Kürdi Hoyrat”. Erişim 2 Ağustos 2024. https://www.notaarsivleri.com/NotaMuzik/baba-nacar-aglama-hoyratpdf1518688408.pdf
• Öksüz, Nazlı. “Cici Papucum Cici”. Youtube. Yayın Tarihi 24 Kasım 2023. https://www.youtube.com/watch?v=56eUkTrREwE
• Öztuna, Yılmaz. “Terennüm”. Büyük Türk Mûsıkîsi Ansiklopedisi. 2/390. Ankara: Kültür Bakanlığı Eserler Dizisi, 1990.
• Repertükül. “Nota Arşivi”. Erişim 10 Temmuz 2024. https://www.repertukul.com
• Şenduran, Fatma Münevver. Türk Mûsikisinde Kâr Formunun Yapısı ve Değişimi Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Gazi Üniversitesi, Güzel sanatlar Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Tanrıkorur, Cinuçen. Müzik Kimliğimiz Üzerine Düşünceler. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1998.
• Tanrıkorur, Cinuçen. Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
• Türkel Oter, Serda. “XVII-XX. Yüzyıllar Arasında Türk Musikisinde Güfte-Beste Etkileşimine Bir Bakış”. İstem 9/18 (2011), 65-81.
• Türkel Oter, Serda. Hâfız Sâdeddin Kaynak’ın Mânâ Prozodisi Yönünden Zengin Olan Eserlerinin Analizi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Yavuz Burç Palkçılık. “Erkan Ocaklı (Çay Elinden Öteye)”. Youtube. Yayın Tarihi 13 Eylül 2011. https://www.youtube.com/watch?v=n1OwGJR4swI
• Yenikapı Müzik. “Münip Utandı - Niçin Terk Eyleyip Gittin A Zalim”. Youtube. Yayın Tarihi 24 Kasım 2015. https://www.youtube.com/watch?v=NZeHu2CDjg8
• Youtube. Erişim 20 Temmuz 2024. https://www.youtube.com