Ermenek İlçesinde Bulunan Karamanoğulları Beyliği Dönemine Ait Kitabelerin Yazı Hususiyetleri

Year 2024, Issue: 44, 483 - 520, 31.12.2024

Betül Erikoğlu

https://doi.org/10.31591/istem.1567666

Abstract

Karaman iline bağlı Ermenek ilçesi, Karamanoğulları Beyliği döneminde başkent olmuş önemli bir bölgedir. Cami, mescit ve medrese gibi yapıların yer aldığı Ermenek’te ahşap ve taş malzeme üzerinde önemli kitabeler bulunmaktadır. Bu makalede, Ermenek ilçesinde bulunan Akça Mescit, Ulu Camii, Batı Celaliye Mescidi, Tol Medrese, Yukarı Güllük Camii, Görmeli (Ala) Köprüsü, Sipas Camii ve Balkusan’da Karamanoğlu Mahmut Bey Türbesi olmak üzere Karamanoğulları Beyliği döneminde yapılmış sekiz yapıya ait kitabeler kronolojik sıraya göre değerlendirilmiştir. Değerlendirme yaparken yalnızca beylik dönemi ile sınırlı tuttuğumuz kitabeler; taş ve ahşap üzerine yazılmıştır. Bu kitabelerden Ulu Camii kapı kanadı ile Sipas Camii kapı ve pencere kanatları Konya’da, günümüzde Ermenek Barajı altında kalan Görmeli (Ala) Köprüsü kitabeleri ise Karaman Müzesi deposunda muhafaza edilmektedir. Diğer kitabeler yapı üzerindedir. Daha önceki çalışmalarda sanat tarihi ve mimarlık açısından ele alınan abidelere ait tespiti yapılmış kitabeler, çalışmamızda yerinde fotoğraflanıp bazılarının da çizimleri yapılıp renklendirilerek hat sanatı bakımından değerlendirilmiştir. Beylik dönemi kitabelerinin tespiti ve incelenmesi, tarih ve yazı kültürümüz açısından önem arz etmektedir. Sonuç olarak; zaman içinde yer yer yıpranarak büyük oranda günümüze kadar sağlam gelen ahşap ve taş üzerine hakkedilmiş kitabeler, hala dönem özelliklerini sunması bakımından tarihe ışık tutmaktadır.

Keywords

Karamanoğulları Yapıları, Karamanoğulları Kitabeleri, Ermenek Ulu Camii, Sipas Camii, Tol Medrese

Writing Caharacteristics of the İnscriptions Belonging to the Karamanoğulları Principality Period Located in the Ermenek District

Abstract

Ermenek district of Karaman province is an important region that became the capital during the Karamanoğulları Principality period. There are important inscriptions on wood and stone materials in Ermenek, where buildings such as mosques, masjids and madrasahs are located. In this article, the inscriptions of eight buildings built during the Karamanoğulları Principality, including Akça Masjid, Ulu Mosque, Batı Celaliye Mosque, Tol Madrasa, Yukarı Güllük Mosque, Görmeli (Ala) Bridge, Sipas Mosque and Tomb of Karamanoğlu Mahmut Bey in Balkusan, located in Ermenek district are presented chronologically and evaluated in order. While making an evaluation, we limited the inscriptions to the principality period only; written on stone and wood. Among these inscriptions, the door wings of the Ulu Mosque and the door and window wings of the Sipas Mosque are in Konya. The Görmeli (Ala) Bridge inscriptions, which remain under the Ermenek Dam today, are preserved in the Karaman Museum warehouse. Other inscriptions are n the structure. In our study, the inscriptions identified as belonging to monuments that were discussed in terms of art o history and architecture in previous studies were photographed on site and some of them were drawn and colored and evaluated in terms of calligraphy. Identifying and examining the inscriptions of the principality period is important for our history and writing culture. In conclusion; The inscriptions written on wood and stone, which have worn down in placesover time but have survived to this day, still shed light on history as they present the characteristics of the period.

Keywords

Karamanoğulları Buildings, Karamanoğulları Inscriptions, Ermenek Ulu Mosque, Sipas Mosque, Tol Madrasa

References

• Alparslan, Ali. Osmanlı Hat Sanatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2. Baskı, 2004.
• Aslanapa, Oktay. Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 14. Basım, 2016.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 1. Cilt. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2011.
• Bakırer, Ömür. Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihrabları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2000.
• Bardakçı, Halit. Bütün Yönleriyle Ermenek. Konya: Çaba Matbaası, 1976.
• Berk, Süleyman. Hattat Mustafa Râkım Efendi. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2003.
• Bozer, Rüstem. 15. Yüzyılın Ortasına Kadar Anadolu Türk Sanatında Ahşap Kapılar. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Çakmak, Ahmet. “Ulucami (Ermenek Ulucamii)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/100-101. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Diez, Ernst vd. Karaman Devri Sanatı İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları, 1950.
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim. “Âl-i İmrân Suresi – 18. Ayet”. Erişim 20 Ekim 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/%C3%82l-i%20%C4%B0mr%C3%A2n-suresi/311/18-ayet
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim. “Âl-i İmrân Suresi – 19. Ayet”. Erişim 20 Ekim 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/%C3%82l-i%20%C4%B0mr%C3%A2n-suresi/312/19-ayet
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim. “Cin Suresi – 18. Ayet”. Erişim 20 Ekim 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/Cin-suresi/5465/18-ayet
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim. “Tevbe Suresi – 21. Ayet”. Erişim 20 Ekim 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/Tevbe-suresi/1252/17-22-ayet
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim. “Tevbe Suresi – 22. Ayet”. Erişim 20 Ekim 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/Tevbe-suresi/1252/17-22-ayet
• Dülgerler, Osman Nuri. Karamanoğulları Dönemi Mimarisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2006.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Silsiletü’l-Ehâdîsi’d-Daîfe ve’l-Mevzûa ve Eseruha’s-Seyyiu fi’l-Ümme. IV Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Maarif, 2000.
• Erikoğlu, Betül. “Konya Alâeddin Camii Selçuklu Dönemi Kitabelerinin Hat Sanatı Bakımından Değerlendirilmesi”. Art-Sanat, 22(2024), 361-404. https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.22.1483489
• Eser, Mevlüt. Hurufat Defterlerine Göre Ermenek. Konya: Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Fataha, Ebru Bilget. Karamanoğlu Beyliği Yapılarında Mimari Süsleme. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Gök, Bilal. “XVI. Yüzyılda Ermenek Camileri ve Cami Vakıfları”. Hikmet Yurdu S. 3 (Ocak-Haziran 2009), 257-274. Gök, Bilal. Ermenek Kazâsı. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Gün, Recep. Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yazı Kullanımı. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999).
• Günüç, Fevzi. “Anadolu Selçuklu Mîmârîsinde Celî Sülüs Hattı”. V. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri Kitabı. Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 1996.
• Günüç, Fevzi. XV.-XX. Yüzyıl Osmanlı Dînî Mîmârîsinde Celî Sülüs Hattı Uygulama ve Teknikleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1991.
• İlisulu, Kâmil. Ermenek İlçesi. Ankara: Mars Matbaası, 1961.
• Kara, Hacer. Konya Mevlâna Müzesindeki Ahşap Eserler. İstanbul: Rûmî Yayınları, 2022.
• Karaçağ, Abdullah. Beylikler Devri Mimarisinde Alçı Süslemeler. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Karpuz, Haşim. Türk Kültür Varlıkları Envanteri Karaman 70. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2009.
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Âbideleri ve Kitâbeleri ile Karaman Tarihi Ermenek ve Mut Âbideleri. İstanbul: Baha Matbaası, 1967.
• Oğuz, Selçuk. Ermenek İlçe Merkezindeki Türk-İslam Devri Anıtsal Yapıları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Özsayıner, Zübeyde Cihan. “Mimarîde Yazı”. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı. ed. Ali Uzay Peker, Kenan Bilici. 2/487-491. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006.
• Parlak, Sevgi vd. “Ermenek’te Baraj Suları Altında Kalan Bir Eser: Görmeli Köprüsü”. Ermenek Araştırmaları. ed. Hüseyin Muşmal, Erol Yüksel, Mehmet Ali Kapar. 1/105-131. Konya: Palet Yayınları, 2018.
• Serin, Muhittin. Hat Sanatı Târihi Ekoller ve Tâkipçileri. 1. Cilt. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 5. Basım, 2019.
• Sümer, Faruk. “Karamanoğulları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/454-460. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Şahan, Hacer. Karamanoğulları Dönemi Cami ve Mescitlerinde Yer Alan Mihraplar. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• T.C. Karaman Valiliği. “Restore Edilen Eski Eserler”. Erişim 13 Ekim 2024 http://www.karaman.gov.tr/onarilan-eski-eserler
• Tüfekçioğlu, Abdülhamit. Erken Dönem Osmanlı Mimarîsinde Yazı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 8. Baskı, 2024.
• Yetkin, Suut Kemal. “Beylikler Devri Mimârîsinin Klâsik Osmanlı Sanatını Hazırlayışı”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi IV/III-IV (1955), 39-43.