The Appointments of Qadi in Egypt in the First Century of the Abbasids and Their Reflections on the Judiciary

Year 2024, Issue: 44, 205 - 232, 31.12.2024

Maşide Kamit

https://doi.org/10.31591/istem.1567688

Abstract

The need to ensure the continuity of social life in peace has made it necessary to adhere to some rules that regulate the relations between people and settle disputes. This situation has led to the emergence of people or institutions that have carried out this task since ancient times. Islam has laid down a number of rules and principles that must be followed in order to ensure social order and fair relations between people. The Prophet Muhammad also created a model for the Islamic society by resolving disputes and legal problems between people within the framework of these principles. As a result of the conquests that took place during the reign of the Rashid Caliphs, the expansion of the territories, the increase in administrative and legal affairs, and the diversity of problems required some regulations in the judicial field as well as in other fields. During the reign of ‘Umar, important steps were taken to institutionalize the judicial organisation and qadis were appointed to conduct legal affairs both in the center and in the provinces. He also informed the qadis of the rules to be followed in adjudicating cases. The institutionalisation activities continued during the Umayyad period and the authority to appoint and dismiss the qadi was generally left to the provincial governors. The Abbasids, who gained power, established an administrative structure based on the absolute authority of the caliph, in line with their centralist political approach; after some arrangements in the judicial organisation in line with this understanding, the appointment of qadis began to be made by the caliphs themselves. The impact of this change in the judicial field varied according to the internal dynamics of each province. This article examines the appointment of qadis by the caliphs in Egypt, one of the Abbasid provinces far from the administrative center, its impact on the position of the qadis and the relationship between the public and local administrators. It also discusses the various effects of this change on the judiciary in Egypt over time.

Keywords

Islamic History, Abbasids, Egypt, Qadi, Judiciary

Abbâsîlerin İlk Asrında Mısır’daki Kadı Atamaları ve Yargıya Yansımaları

Abstract

Toplumsal hayatın bir düzen ve sistem içinde devamlılığını sağlama ihtiyacı, insanlar arasındaki ilişkileri düzenleyen ve anlaşmazlıkları çözümleyen bazı kurallara bağlılığı zorunlu kılmıştır. Bu durum, çok eski zamanlardan itibaren söz konusu görevi yürüten kişi ya da müesseselerin ortaya çıkışında etkili olmuştur. İslâm, toplumsal düzenin sağlanması ve insanlar arasındaki ilişkilerin âdil bir şekilde yürütülebilmesi için özellikle uyulması gereken bir takım kural ve ilkeler ortaya koymuştur. Hz. Peygamber de insanlar arasındaki anlaşmazlıkları ve gelişen hukukî sorunları bu ilkeler çerçevesinde çözüme kavuşturup bizzat karara bağlamak suretiyle İslam toplumu için bir model oluşturmuştur. Râşid Halifeler döneminde gerçekleşen fetih hareketleri neticesinde toprakların genişlemesi, idarî ve hukukî işlerin artması ve problemlerin çeşitlilik göstermesi gibi hususlar diğer alanlarda olduğu gibi adlî alanda da bazı düzenlemeleri gerekli kılmıştır. Hz. Ömer döneminde adlî teşkilatın kurumsallaşması konusunda önemli adımlar atılmış ve hem merkezde hem de eyaletlerde hukukî işlerin yürütülmesi için kadılar tayin edilmiştir. Ayrıca kadılara davaları karara bağlarken uymaları gereken kurallar bildirilmiştir. Emevîler döneminde kurumsallaşma faaliyetleri devam etmiş ve bu süreçte kadıların atama ve azilleri hususundaki yetki genellikle eyalet valilerine bırakılmıştır. İktidarı ele geçiren Abbâsîler ise benimsedikleri merkeziyetçi siyaset anlayışı ekseninde halifenin mutlak otorite oluşu temeline dayalı bir idarî yapılanma tesis etmiştir. Bu anlayış doğrultusunda adlî teşkilatta yapılan bazı düzenlemelerin ardından kadı atamaları bizzat halifeler tarafından yapılmaya başlamıştır. Adlî alandaki bu değişikliğin etkileri her eyaletin kendi iç dinamiklerine göre farklılık göstermiştir. Bu makalede, kadıların halifeler tarafından atanma süreçlerinin, Abbâsîlerin yönetim merkezine uzak bir eyalet olan Mısır’da nasıl bir seyir izlediği, kadıların konumunu nasıl etkilediği, kadıların bölge halkı ve yerel idarecilerle ilişkilerini nasıl şekillendirdiği ele alınmıştır. Ayrıca bu değişikliğin zaman içinde Mısır’daki yargı alanına olan çeşitli etkileri de değerlendirilmiştir.

Keywords

İslam Tarihi, Abbasiler, Mısır, Kadı, Yargı

References

• Atar, Fahrettin. “Kadı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/66-69. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Atar, Fahrettin. İslam Adliye Teşkilatı. Ankara: DİB Yayınları, 1979.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatîb. Târîhu Bağdâd. thk. Sıdkî Cemîl el-Attâr. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 2004.
• Barış, Mustafa Necati. Câhiliyeden Hz. Ömer Döneminin Sonuna Kadar Yargı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Barış, Mustafa Necati. Hz. Osman ve Hz. Ali Dönemlerinde Yargı. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2019.
• Demirci, Mustafa. “Abbasiler Döneminde Vakfın Gelişimi ve Hanefiler ile Malikiler-Şafiiler Arasında Vakıf Tartışmaları”, Vakıf Dergisi 57, (2022), 9-34.
• Demirci, Mustafa. “Abdullah İbnü’l-Mukaffâ’nın ‘Risâletü’s-Sahabe’ Adlı Risâlesi: Takdim ve Tercüme”. İstem 12 (2008), 217-240.
• el-İmâme ve’s-siyâse. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,1997.
• Göl, Yavuz Selim. Abbâsîler Döneminde Kâdı’l-Kudâtlık. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 1. Basım, 2020.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Refʿu’l-isr ʿan kudâtı Mısr. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1418/1998.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zamân. 8 Cilt. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArâb. nşr. Abdullah Ali el-Kebir. 7 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, 1984.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa’d. Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• İbn Tağriberdî, Ebu’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire. 16 Cilt. Kahire: Vezâratü’s-Sekâfe, 1963.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. 19 Cilt. thk. Muhammed Abdülkâdir Ata-Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1992.
• Kamit, Maşide. Abbâsî Devletinde Siyaset-Ulemâ İlişkisi: ‘İlk Asır Örneği’. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Kara, Cahit. Emevîler Dönemi Adliye Teşkilatı ve Yargı Hukuku Uygulamaları. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Kasassbeh, Hussein F. The Office of Qâdî in the Early Abbâsid Caliphate: (132-247/750-861). Jordan, 1994.
• Kindî, Ebû Ömer Muhammed b. Yûsuf. Kitâbu’l-vulât ve kitâbu’l-kudât. tsh. Rhuvon Guest. Kahire: Müessesetü’l-Kurtuba, ts.
• Kuşcalı, Ali. Sâmerrâ’dan Bağdat’a Dönüş-Mu’temid Alellah Döneminde Abbâsî Devleti. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2022.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Mısır: Dâru’l-Maârif, 1967.
• Tillier, Mathieu. “Les “premiers” cadis de Fustāt et les dynamiques régionales de I’innovation judiciaire (750-833)”, Les Annales Islamologiques, 45, (2011), 214-242.
• Vekî’, Muhammed b. Halef b. Hayyân. Ahbâru’l-kudât. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Ca’fer. Târîhu’l-Ya’kûbî. 2 cilt. Beyrût: Dâru Sâdr, 1995.
• Yahyâ b. Maîn. Yahyâ b. Maîn ve kitâbuhu’t-târîh. thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. 4 Cilt. Mekke: Merkezu’l-Bahsi’l-İlmî ve İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, 1. Basım, 1399/1979.
• Yılmaz, Metin. “İslam Tarihinde (Emevî-Abbasî Dönemi) Saltanata Bağlı Yargı Siyasallaşması”, İstem 3 (2004), 135-152.
• Zuhaylî, Muhammed. Târîhu’l-kazâ fi’l-İslâm. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1995.