An Illuminated Ilkhanate Qur’an Part Found in the Topkapi Palace Library (TSK EH 249)

Year 2024, Issue: 44, 561 - 580, 31.12.2024

Naciye Detseli

https://doi.org/10.31591/istem.1567933

Abstract

During the Ilkhanate Period, founded by Genghis Khan’s grandson Hulagu in 654/1256, magnificent and qualified works were produced in terms of the art of illumination. The Qur’ans, which are quite large in size and consist of 30 separate parts, are one of the characteristic features of the period. The work, referred to in the sources as the Anonymous Baghdad Qur’an in the sources, is an example of the large-sized Mushafs illuminated during the Ilkhanate Period. Today, uUnfortunately, three parts of the work, which is currently in various museums and libraries around the world in scattered pieces, are preserved in the Topkapi Palace Library. The whereabouts of many parts are also unknown. Within the scope of the research, one of these parts, the work with the inventory number 249 in the Topkapi Palace Library Treasury, was examined in terms of the art of illumination. The aim of the study is to take a look at the state of the art of illumination in the 14th century, to introduce one of the Ilkhanate Period illuminated works in detail, and to contribute to the Ilkhanate Period ornamentation research. The fact that the work bears the signatures of illuminator Muhammed bin Aybek bin Abdullah and calligrapher Ahmed bin Sühreverdi is also of particular importance in terms of recognizing the artists of the period. Different zahriye, serlevha and sura beginning designs were made in all parts of the work, and aşer and hamse roses were arranged in a way that could be a zahriye design. All these illuminated pages, which increase the value of the work even more, reveal the importance given to Mushaf decoration in the Ilkhanate Period. Although the binding of this part has changed, the fact that the bookbinder's signature is also present in some parts of the Mushaf is another element that shows that the work had an important place in its own period. The part numbered TSK EH 249, whose production date and place are known, is in unity of style with other illuminated works of the period and allows comments on the art of illumination in the Ilkhanate Period. As a result of the evaluation, it was noted that the illuminations of the work had similar characteristics to the illuminations of the Seljuk Period and the Mamluk Period, and that there were also some distinctive elements in the Ilkhanate illuminations. It was observed that the color range in illumination expanded and the quality of workmanship was high in the Ilkhanate Period.

Keywords

Traditional Arts, Illumination Art, Ilkhanate, Mushaf, Topkapi Palace Library

Ethical Statement

This article was produced from the doctoral thesis titled “Ilkhanid Period Illumination Style 1256-1353” prepared by Naciye Detseli under the supervision of Prof. Dr. Ali Fuat Baysal at the Necmettin Erbakan University Institute of Social Sciences in July 2024.

Thanks

I would like to thank İlhan Kocaman, Head of the Department of Topkapı Palace, for his help in accessing the images of the artifacts.

Topkapı Sarayı Kütüphanesi’nde Tezhipli Bir İlhanlı Kur’ân-ı Kerîm Cüzü (TSK EH 249)

Abstract

Cengiz Han’ın torunu Hülâgû tarafından 654/ 1256 yılında kurulan İlhanlılar Döneminde tezhip sanatı açısından görkemli ve nitelikli eserler üretilmiştir. Oldukça büyük boyutlara sahip, 30 ayrı cüzden teşekkül eden Kur’ân-ı Kerîmler dönemin karakteristik özelliklerinden biridir. Kaynaklarda Anonim Bağdat Kur’ân-ı Kerîm’i olarak adlandırılan eser İlhanlılar Döneminde tezhiplenmiş bahsi geçen büyük boyutlu Mushaflara bir örnek teşkil eder. Günümüzde maalesef dağılmış parçalar halinde dünyadaki çeşitli müze ve kütüphanelerde bulunan eserin üç tane cüzü Topkapı Sarayı Kütüphanesi’nde muhafaza edilmektedir. Pek çok kısmının nerede olduğu da bilinmemektedir. Araştırma kapsamında bu cüzlerden biri olan, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Emanet Hazinesi 249 envanter numaralı eser tezhip sanatı açısından incelenmiştir. Çalışmanın amacı 14. yüzyılda tezhip sanatının durumuna bir bakış atmak, İlhanlı Dönemi tezhipli eserlerinden birini detaylı tanıtmak ve İlhanlı Dönemi tezyinat araştırmalarına katkı sunmaktır. Eserde müzehhip Muhammed bin Aybek bin Abdullah ve hattat Ahmed bin Sühreverdî imzası bulunması dönemin sanatçılarını tanımak açısından da ayrı bir öneme sahiptir. Eserin tüm cüzlerinde ayrı zahriye, serlevha ve sure başı tasarımları yapılmış, aşer ve hamse gülleri birer zahriye tasarımı olabilecek nitelikte düzenlenmiştir. Eserin kıymetini bir kat daha artıran tüm bu tezhipli sayfalar İlhanlı Döneminde Mushaf tezyinatına verilen önemi gözler önüne sermektedir. Bu cüzün cildi değişmiş olsa da Mushafın bazı cüzlerinde mücellid imzasının da bulunması eserin kendi dönemi içinde önemli bir yere sahip olduğunu gösteren başka bir unsurdur. Yapım tarihi ve yeri belli olan TSK EH 249 numaralı cüz dönemin diğer tezhipli eserleri ile de üslup birliği içinde olup, İlhanlı Dönemi tezhip sanatı hakkında yorum yapmaya imkân tanımaktadır. Değerlendirme sonucunda eserin tezhiplerinde Selçuklu Dönemi ve Memlük Dönemi tezhipleri ile benzer özellikler olduğu, bunun yanında İlhanlı tezhiplerinde kendine has ayırt edici bazı unsurların da varlığı dikkat çekmiştir. İlhanlı Döneminde tezhipte renk yelpazesinin genişlediği ve işçilik kalitesinin yüksek olduğu görülmüştür.

Keywords

Geleneksel Sanatlar, Tezhip Sanatı, İlhanlı, Mushaf, Topkapı Sarayı Kütüphanesi

Ethical Statement

Bu makale Temmuz 2024 ‘te Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Naciye Detseli tarafından Prof. Dr. Ali Fuat Baysal danışmanlığında hazırlanan “İlhanlı Devri Tezhip Üslubu 1256-1353” başlıklı doktora tezinden üretilmiştir.

Thanks

Eser görsellerine ulaşmadaki yardımları için Topkapı Sarayı daire başkanı İlhan Kocaman'a teşekkür ederim.

References

• Altıkulaç, Tayyar. “Günümüze Ulaşan En Eski Mushaf Nüshaları”. 1400. Yılında Kur’an-ı Kerim. ed. Müjde Unustası. İstanbul: Antik A.Ş. Yayınları, 2010.
• Alturan, Aslıhan. TSMK EH. 247 Envanter Numaralı Eserin Tezyînî Açıdan İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Atbaş, Zeynep. “Artistic Ilkhanid Manuscripts in the Topkapı Palace Library”. Cultural Encounters, in Anatolia in the Medieval Period: The Ilkhanids in Anatolia. Ankara: Koç Üniversitesi Vekam, 2019.
• Atbaş, Zeynep. “Topkapı Sarayı Kütüphanesindeki Sanatlı İlhanlı El Yazmaları”. Cengiz Han ve Mirası. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2021.
• Atıl Esin. Renaissance of Islam Art of the Mamluks. Washington DC: Smithsonian Institution Press, 1981.
• Blair, Sheila S.. - Bloom, Jonathan M. The Art and Architecture of Islam 1250-1800. New Haven: Yale University Press, 1996.
• Blair, Sheila S.. “Calligraphers, Illuminators, and Painters in the Ilkhanid Scriptorium”. Beyond The Legacy Of Genghıs Khan. ed. Linda Komaroff. Boston: Brill Academic Publishers, 2006.
• Blair, Sheila. “The Development of Illustrated Book in Iran”. Muqarnas 10 (1993), 266- 274.
• Çakmak, Yasin. “Topkapı Sarayı Müzesi Depolarındaki Geçme-Örgü Tezyinatlı Cilt Grubu Ve Bir Mücellit İmzası”. Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi 21, (2021), 60-89.
• Damla Kaplan, Simetri Kavramının Türk Halı ve Kilimlerindeki Yapısal İzleri, (Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2024.
• Derman, Fatma Çiçek. “Tezhip”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/65-68. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Ettinghausen, Richard. “On Some Mongol Mınıatures”. Kunst Des Orients 3, (Ağustos 1959), 44-65.
• James, David. Qur’ans of the Mamluks. Great Britain: Alexandria Press, 1988.
• Karatay, Fehmi Edhem. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Kataloğu I. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları, 1969.
• Lings, Martin. Splendours of Qur’an Calligraphy and Illumination. Liechtenstein: Thesaurus Islamicus Foundation, 2012.
• Öge, Ali- Üren, Halil İbrahim. “Âyet Sayılarındaki İhtilafların Sûrelere Göre Tespiti”. Hitit İlahiyat Dergisi 20/2 (2021), 915- 954.
• Subaşı Adıbelli, Tuba. “Topkapı Sarayı Kütüphanesine Kayıtlı H.2154 Nolu Behram Mirza Albümünün Tekstil Tasarım Özellikleri Açısından İncelenmesi”. Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi 26, (Haziran 2024), 39-57.
• Tanındı, Zeren. “Başlangıcından Osmanlı’ya Tezhip Sanatı”, Hat ve Tezhip Sanatı. ed. Ali Rıza Özcan. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009.
• Tanındı, Zeren. “Kur’an-ı Kerim Nüshalarının Ciltleri ve Tezhipleri”. 1400. Yılında Kur’an-ı Kerim, ed. Müjde Unustası. İstanbul: Antik A.Ş. Yayınları, 2010.
• Tanındı, Zeren. “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde Ortaçağ İslâm Ciltleri”. Topkapı Sarayı Müzesi Yıllığı 4, (1990), 103- 149.
• Wilber, Donald Newton. The Architecture of Islamic Iran: The Il Khanid Period. New York: Princeton University, 1949.