Gravestone in Sindi Village, Datca, Mugla

Year 2025, Issue: 45, 405 - 442, 30.06.2025

Nurcan Bahargülü

https://doi.org/10.31591/istem.1627955

Abstract

Muğla and its surroundings, located in the southwest of Anatolia, is a region that has been the cradle of different civilizations since ancient times. The region, primarily known for its ancient cities, is one of the significant tourism hubs today. With its spectacular sea, sand and geography, it is also home to important monuments in Turkish history.
Knidos, one of the most crucial cities of antiquity, and the surrounding region, Bozburun peninsula, are at an important point where the Mediterranean and the Aegean meet.
It was a commercially, culturally and geopolitically significant city in ancient times. The city, where archeological works were started with Western travelers and researchers, is an important settlement where further excavations are carried out by local scientists.
The modern Turkish settlement in Datça and its surroundings is located within the peninsula and the territory of Knidos defined by the ancient historian Herodotus as the territorium of Knidos.
The settlement and architectural activities that started with the dominance of the Turks in the region have produced countless works from the period of the Beylik of Menteşeoğlu to the present day. The main ones are Datça Reşadiye Mosque, Hızırşah Mosque, which was converted from a church to a mosque, and the cemetery next to it. Cumalı Gravestones, which were examined in another publication of ours, are in a region close to Sındı village.
Within the scope of the study, twelve gravestones were examined in the Sındı village cemetery. Some of these gravestones were identified to belong to the Tuhfezadeler family. Five of these graves belong to women and seven to men. Four of them were found to belong only to the Tuhfezadeler. The headstones of the graves dedicated to men have kavuk, sarık and fez. The headstones for women have high-collar hotoz headdresses. The acanthus, palm and rose motifs were carved on serpuş, the shape and design on the top of Ottoman headstones generally with rich floral ornamentation.
In terms of the funeral traditions in Turkish culture, the gravestones in Sındı cemetery are significant documents intended to be handed down to future generations.

Keywords

datça, sındı, gravestone, ornament, rose

Thanks

: Since 2012, the excavations in Knidos have been carried out by Prof. Dr. Ertekin M. Doksanaltı, Professor of Archaeology at Selçuk University. We are working as an Art History team member within the scope of the Excavations and Researches of Knidos- Burgaz- Emecik Apollo Sanctuary, which is carried out on behalf of the Ministry of Culture and Tourism and Selçuk University with the Presidential Decree dated 01.06.2020 and numbered 2587. I would like to express my gratitude to Prof. Dr. Ertekin M. Doksanaltı, the Head of Excavation, and the Knidos excavation team for the study of the graves mentioned in this article. In addition, I would like to thank Prof. Dr. Osman Kunduracı, one of the members of the excavation team working on the Turkish Period Works in the region, and Assist. Assist. Ali Can Özçelik, Master's student Gamze Durmaz and Master's student Sefa Esgiyer.

Muğla Datça’daki Sındı Köyü Mezar Taşları

Abstract

Anadolu coğrafyasının güneybatısında yer alan Muğla ve çevresi antik çağdan günümüze farklı uygarlıklara beşiklik etmiş bir bölgedir. Özellikle antik kentleri ile tanınan bölge günümüzde önemli turizm merkezlerinden biridir. Deniz, kum ve coğrafyasıyla dikkati çeken bölge Türk tarihi bakımından da önemli eserlere ev sahipliği yapmaktadır.
Antik çağın önemli kentlerinden birisi olan Knidos ve çevresi Bozburun yarımadası Akdeniz ve Ege’nin buluştuğu önemli bir noktadadır.
Antik çağda ticari, kültürel ve jeopolitik olarak önemli bir şehirdir. Batılı seyyahlar ve araştırmacılarla birlikte çalışmalara başlanılan kent daha sonraları yerli bilim adamları tarafından arkeolojik kazı çalışmalarının yapıldığı önemli bir yerleşim yeridir.
Datça ve çevresindeki modern Türk yerleşmesi antik çağ tarihçisi Heredot tarafından da tanımlanan yarımada ve Knidos toprakları olarak tabir edilen Knidos teritorium içerisinde yer almaktadır.
Bölgeye Türklerin hakimiyetiyle başlayan iskân ve mimarlık faaliyetleri Menteşeoğlularından günümüze sayısız eserler vermiştir. Bunlardan başlıcası Datça Reşadiye Cami, kiliseden camiye çevrilen Hızırşah Cami ve yanındaki mezarlıktan ibarettir. Başka bir yayınımızda incelenen Cumalı Mezar Taşları ise Sındı köyüne yakın bir bölgededir.
Çalışma kapsamında incelenen Sındı Köyü Mezarlığında 12 adet mezar taşı ele alınmıştır. Bu mezar taşlarından bazıları Tuhfezadeler ailesine ait olduğu görülmektedir. Bunlardan beş adedi kadın, yedi adedi ise erkek mezar taşıdır. Dört adedi sadece Tuhfezadelere ait olduğu tespit edilmiştir. Erkek mezarlarının baş taşları kavuklu, sarıklı ve feslidir. Kadın başlıkları ise hotozdur. Genellikle bitkisel süslemenin yoğun olduğu başlıklarda akantus, palmiye ve gül motifleri islenmiştir. Türk kültüründeki mezar geleneği bakımından Sındı Köyü mezar taşları önemli birer belge niteliğinde eserler olup gelecek kuşaklara aktarılması amaçlanmıştır.

Keywords

Datça, Sındı, Mezartaşı, süsleme, gül

Thanks

2012 yılından itibaren Knidos’ta yapılan kazı çalışmaları Selçuk Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Sayın Prof. Dr. Ertekin M. Doksanaltı tarafından sürdürülmektedir. Söz konusu çalışma, 01.06.2020 tarihli ve 2587 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Selçuk Üniversitesi adına sürdürülen Knidos- Burgaz- Emecik Apollon Kutsal Alanı Kazı ve Araştırmaları kapsamında Sanat Tarihi ekip üyesi olarak çalışmaktayız. Bu makalede adı yer alan mezarlıların çalışılmasını sağlayan Kazı Başkanı sayın Prof. Dr. Ertekin M. Doksanaltı hocama ve Knidos kazı ekibine teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Ayrıca, Bölgedeki Türk Dönemi Eserlerini çalışan Kazı ekip üyelerinden Prof. Dr. Osman Kunduracı hocama ve Arş. Gör. Ali Can Özçelik’e, Yüksek lisans öğrencisi Gamze Durmaz’a ve Yüksek lisans öğrencisi Sefa Esgiyer’e teşekkür ederim.

References

• Açıkgöz, Namık. Datça Mezar Taşları ve Kitabeleri. Muğla: Balıkaşıran Yayınları, 1. Basım, 2005.
• Aktaş, Azize Yasa vd., “Bolu’daki Osmanlı Dönemi Mezarlıkları ve Mezar Taşları”. XVI. Türk Tarih Kongresi. 1/173-194. Ankara: On dokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Ali Can Özçelik, “Konya Merkez Araplar Mezarlığındaki İslami Dönem Mezar Taşlarından Örnekler” XVI. Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı ve Kültürel Mirası Koruma Sempozyumu/Sanat Etkinlikleri, ed. Ahmet Aytaç, 63-70. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları, 2022.
• Alsancak, Zeynep. Türk Kültüründe Gülün Simgesel Anlamları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Arslan, Aslı Sağıroğlu. Kayseri Zamantı Irmağı Çevresindeki Bezemeli Mezar Taşları. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Aslanapa, Oktay. Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1. Basım, 1989.
• Ayvazoğlu, Beşir. Güller Kitabı Türk Çiçek Kültürü Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1996.
• Balata, Refet Yalçın. “Değişim Sürecinde Samancıoğlu Camii Haziresindeki (Cuma Ovası- İzmir) Osmanlı Mezar Taşları Üzerine Bir Araştırma”. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi 4/4 (2020), 112- 150.
• Bas, Gülsen – Gül, Mesut. “Gevaş Dilmetaş Köyü Mezarlığı ve Mezar Taşları”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 39 (2018), 323-348.
• Bayrakal, Sedat. Uşak’ta Osmanlı Mezar Taşları. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Biçici, Hür Kâmil. “Muğla Orta Kentte Bulunan Osmanlı Dönemi Süslemeli Mezar Taşları-II”. The Journal Of Academic Social Science Studies 6/2 (2013), 1373-1436.
• Biçici, Hür Kâmil. “Muğla Orta Kentte Bulunan Osmanlı Dönemi Süslemeli Mezar Taşları-II”. İnternational Journal Of Social Science 6/2 (2013), 1373-1436.
• Biçici, Hür Kâmil. “Osmanlı Dönemi Orta kent Başlıklı Mezar Taşları”. İnternational Periodical For The Languages Literatüre And History Of Turkish Or Turkıc 7/4 (2012), 1063-1105.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Tasnifi (BOA, AE).
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT 397/3).
• Bodakçi, Ahmet. Mardin Merkezde Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşları. Yüzüncü yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Boran, Ali vd., Edebi İstirahatgah Ilgın Mezar Taşları. Konya: Ilgın Belediyesi Kültür Yayınları, 2019.
• Çağlar, İlker Mümin vd., Karaburun Kazası Hasseki (Haseki) Köyü Osmanlı Dönemi Mezar Taşları Üzerine Bir İnceleme”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 6/4 (2022), 1574-1601.
• Çal, Halit- İltar, Gazanfer. Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları. Ankara: Giresun Valiliği Yayınları, 2011.
• Çal, Halit. “Türklerde Mezar- Mezar Taşları”. Aile Yazıları 8 (2015), 295- 332.
• Çetin, Onur. “Osmanlı Mezar Taşları Etrafında Gelişen Kültür ve Medeniyet Dünyası Üzerine Bir İnceleme (Eyüp Örneği)”. Anadolu Akademi Sosyal Bilimler Dergisi ½ (Mayıs 2019), 113-122.
• Çetinaslan, Mustafa. Taşların Dili İnegöl Mezarlıkları ve Mezar Taşları. Bursa: Matsis Matbaa, 2021.
• Çelemoğlu, Şuayip. “Sinop/Ayancık/Tarakçı Köyü Gebelit Camisi ve Mezar Taşları”. AMİSOS 6/10 (2021), 15-52.
• Çoruhlu, Tülin vd., “Sakarya Karasu İlçesi Mezarlık ve Mezar Taşları”. I. Uluslararası Geleneksel Türk Mezar Taşları Sempozyumu çoruhleri. ed. Celil Arslan vd. 385-473. Azerbaycan: Hazar Üniversitesi Yayınevi, 2019.
• Eren, Sevinç- Yavuz, Sena. “Sakarya- Geyve Umur Bey Köyü Mezarlığı 19. Yüzyıl Osmanlı Mezar Taşlarından Örnekler”. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 10/3 (2020), 663-679.
• Eroğlu, Ömer –Top, Mehmet.” Afyonkarahisar Müzesi’ndeki Osmanlı Dönemi Bazı Mezar Taşları”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 10 (2024), 123-157.
• Gül, Selma. “Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı XVIII. Yüzyıl Kadın Mezar Taşlarında Görülen Bezemeler”. Sanat Tarihi Yıllığı 26 (2017), 69-103.
• Gün, Recep vd. “Vezirköprü Yöresinde Bulunan 17-18. Yüzyıl Osmanlı Mezar Taşları”. On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2016), 37-75.
• Güzel, Emine. Taşlarda Saklı Medeniyet Osmanlı Erkek Mezar Taşlarında Serpuş Biçimleri. Konya: Çizgi Yayınevi, 2019.
• Güzel, Eylem vd., “Osmanlı Dönemi Örselli (Ödemiş / Gölcük Yaylası) Mezar Taşları”. Karadeniz Araştırmaları 20/80 (2023), 1044-1078.
• Gökçe, Evren. “Nazilli Ağa Cami Osmanlı Mezar Taşları”. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8/2 (2021), 78- 128.
• İrepoğlu, Gül. Gül Aşkın Çiçeği, Sanatın Çiçeği, Sonsuzluğun Çiçeği. İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• İşli, Hüseyin Nejdet. Osmanlı Serpuşları. İstanbul: Ebru Matbaası, 2009.
• Karademir, Murat. “Edirne Kuşçu Doğan Camii Hazinesi’ndeki Mezar Taşlarının Tipolojik ve Estetik Analizi”. Palmet Dergisi 7, (2025), 38-51.
• Karademir, Murat. “Keşan Yöresi Tarihi Mezar Taşları”. Selçuk Türkiyat 58 (2023), 167-202.
• Karamağaralı, Beyhan. Ahlat Mezar Taşları. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1. Basım, 1992.
• Karaman, Hayreddin. Ölüm, Ölü, Defin ve Merasimler. I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1996.
• Kunduracı, Osman vd., “Muğla-Yatağan İlçesi Katrancı Köyü Mezar Taşlarından Örnekler”. XII. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi /Sanat Etkinlikleri, ed. Osman Kunduracı ve Ahmet Aytaç. 95- 107. Türkiye: Konya Büyükşehir Belediyesi, 2019.
• Kunduracı, Osman- Aslan, Halil İbrahim. “Burdur – Tefenni Beyköy Mezarlığından Örnekler”. XVI. Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı ve Kültürel Mirası Koruma Sempozyumu/Sanat Etkinlikleri, ed. Ahmet Aytaç ve Servet Akar. 37-46. Romanya: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları, 2022.
• Kunt, İbrahim- Karademir, Murat. “Mevlâna Müzesi Haziresindeki Mezar Taşlarından Örnekler”. Mütefekkir 6/12 (2019), 489-516.
• Laqueur, Hans Peter. Hüve’l-Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları. Çev. Selahattin Dilidüzgün. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
• Örnek, Demet. “Tarihi Kilis Mezar Taşları”. The Journal of Social Science 8/15 (2024), 78-110.
• Önal, Raziye Çiğdem. “Trabzon Boztepe’de Ahi Evran Dede Camii ve Türbesindeki Osmanlı Dönemi Mezar Taşları”. Palmet Dergisi 3 (2023), 125-160.
• Özkan, Mücella vd., Makedonya ve Kosova’daki Osmanlı Dönemi Erkek Mezar Taşlarında Başlıklar. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Özkan, Selim Hilmi. “Türklerde Mezar Kültü, Ölü Gömme ve Mezar Taşı Geleneği”. Tarih ve Kültürümüzde Karaağaç Bilgi Şöleni, ed. A. Yağmur Topaloğlu. 215-220. Ankara: Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı ve Hamideli Derneği, 2012.
• Pektaş, Kadir. Denizli’de Türk Varlığının Kadim Tarihi İlbadı Mezarlığı-I. Denizli: Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
• Seçkin, Selçuk- Tanık, Saliha, “Yalova, İlyasköy’de Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşları”, ERDEM 84 (2023), 139-174.
• Sertyüz, Nurcan. 16. Yüzyıl Tezyinatımızda Gül (Tezhipte-Çinide). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Sevim, Nidayı. “Osmanlı Mezar Taşlarında Başlıklar, Semboller, Şekiller ve Motifler”. Düşünen Şehir Dergisi 5 (2018), 102-111.
• Sezen, Tahir. Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2004.
• Soyalp, Sedat. “Sarayköy- Hasköy Mahallesi’ndeki Osmanlı Dönemi Mezar Taşları”. 3-4. Uluslararası Geleneksel Türk Mezar Taşları Sempozyumu. ed. Celil Arslan ve İbrahim Karaca. 492-521. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2020-2021.
• Söğüt, Bilal vd., (ed.). Sonsuzluğa Ulaşan Taşlar Gibye (Yeşilbağcılar) Mezar Taşları. Muğla: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 2018.
• Şen Ahmet. “Manisa’nın Salihli İlçesi, Poyraz Köyü Mezarlığında Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşları”. Diyanet İlmî Dergisi 59 (2023), 1339- 1372.
• Şeyban, Lütfi vd. “İzmit Maşukiye Merkez Cami Hazinesi’nde Bulunan Osmanlı Mezar Taşları”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 2/5 (2014), 309-368.
• Varol, Abdül. Halim. “Aydın Kuşadası Adalızade Mezarlığı Kadın Başlıklı Osmanlı Mezar Taşları”. Sosyal Bilimler Dergisi 6/35 (2019), 513-524.
• Yarış, Sahure. Üsküdar’da Yer Alan Bir Grup Cami Haziresindeki Mezar Taşları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Yurdakul, İlhami vd., Şehrin Hafızası Bilecik Mezar Taşları ve Kitabeleri. İstanbul: Babıali Kültür Yayınları, 2019.