Murâbıtlar Devletinin Ortaya Çıkışı (1056) (İsimlendirilme ve Köken meselesi)

Year 2025, Issue: 45, 561 - 586, 30.06.2025

Amel Dahoumane

https://doi.org/10.31591/istem.1640016

Abstract

Bu makale, Murâbıtlar Devleti'nin ortaya çıkışını, adlarının kökenini ve soylarını ele almaktadır. Murâbıtlar Devleti, Abdullah bin Yasin'in Sanhaca Berberi kabileleri arasında başlattığı bir reform hareketi olarak doğmuştur. İsimleri, "ribat" (savunma veya cihad) teriminden türetilmiştir ve bu, onların İslam'a olan sabırlarını ve bağlılıklarını simgeler. Başlangıçta Maliki mezhebinin öğrencileri olarak hareket etmişlerdir, ancak zamanla Kuzey Afrika'yı birleştiren ve İslam'ı Batı Afrika'ya yayılan güçlü bir devlete dönüşmüşlerdir.
Sanhaca kabileleri, özellikle Lemtune, "el-Mulaththamun" (peçeli olanlar) olarak da bilinirdi. Bu özellik, kültürel ve sosyal geleneklere bağlı bir simge haline gelmişti; peçe, kimliklerinin bir sembolü olmuştur. Peçeyi benimsemelerinin farklı teorileri vardır; bazıları bunu İslam öncesi geleneklere, bazıları ise reform hareketleri sırasında pratik ve sembolik nedenlere dayandırmaktadır.
Murâbıtların kökenleri, bazı kaynaklar onları Arap Himyer kabilesine, bazılarının ise Sanhaca Berberi kabilelerine dayandırmaktadır. Lemtune, Judala ve Mesufa gibi kabileler, Sahra bölgesinde yerleşmişti ve Batıda Atlas Okyanusu'ndan büyük Sahra'ya kadar uzanan topraklara sahipti, Kuzey ve Batı Afrika'daki ana ticaret yollarını kontrol ediyorlardı.
Murâbıtların yükselişi, Yahya bin İbrahim el-Cudali ve Abdullah bin Teyfat el-Lemtuni gibi liderlerin Sanhaca kabilelerini birleştirmesiyle başladı. Bu liderler, kabile birliğinin hayatta kalmak ve güç kazanmak için ne kadar önemli olduğunu fark etmişlerdi. Yahya bin İbrahim el-Cudali'nin 448 H./1056 M. yılında ölümünün ardından liderlik, iç gerilimleri yansıtarak Lemtune kabilesine geçti, özellikle askeri otorite konusunda tartışmalar yaşanmıştır.
Abdullah bin Yasin'in 451 H./1059 M. yılında şehit edilmesinin ardından, yönetim Abu Bekir bin Ömer'e geçti. Abu Bekir bin Ömer, otoritesini pekiştirdi ve Murâbitler Devleti'nin stratejik merkezi olarak Marakeş'i 454 H./1062 M. yılında kurdu. Ayrıca dini reformları teşvik etmeye, askeri olarak genişlemeye ve Kuzey Afrika'da birleşik bir İslami yönetim çerçevesi kurmaya çalıştı.

Keywords

Fas, .Murâbıtalr, mülessemun, Abdullah bın Yasin, Sanhace

Ethical Statement

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

The Emergence of the Almoravid State (1056 ) (Naming and Origins Issue)

Abstract

Abstract
This article addresses the emergence of the Almoravid state, the origin of their name, and their lineage. The state began as a reformist movement led by Abdullah bin Yasin among the Sanhaja Berbers. Their name, derived from "ribat" (guarding or jihad), reflected their dedication to Islam. Initially followers of the Maliki school, they later evolved into a powerful state that unified North Africa and spread Islam into West Africa.
The Sanhaja tribes, especially the Lemtune, were known as "Al-Mulaththamun" (the veiled ones), a feature tied to cultural and social customs. The veil symbolized their identity, with various theories explaining its adoption, ranging from pre-Islamic traditions to practical and symbolic purposes during their reform movement.
The Almoravid origins are debated. Some sources claim they descended from the Himyar tribe of Arabia, while others connect them to the Sanhaja Berbers. These tribes, including the Lemtune, Judala, and Mesufa, controlled the Sahara region, from the Atlantic Ocean to the Great Sahara, dominating key trade routes in North and West Africa.
The Almoravids rose to power by uniting the fragmented Sanhaja tribes under leaders like Yahya bin Ibrahim al-Judali and Abdullah bin Teyfat al-Lemtuni, recognizing the importance of tribal unity. After Yahya’s death in 448 AH (1056 CE), leadership passed to the Lemtune tribe, highlighting internal tensions, particularly over military authority. After Abdullah bin Yasin’s martyrdom in 451 AH (1059 CE), Abu Bakr bin Omar took control, founding Marrakech in 454 AH (1062 CE) as a strategic center, focusing on religious reform, military expansion, and unified Islamic governance.

Keywords

Morocco, Almoravid, Mulaththamun, Abdullah bin Yasin, Sanhaja

References

• ʿAbbādī, Aḥmad Mukhtār. Dirāsāt fi Tārikh al-Maghrib wa al-Andalus. Alexandria : Mu'assasat Shabab al-Jami'a, n.d.
• Adiguzel, Adnan, “Abdullah B. Yasin ve Murabıtlar Hareketi”, İslami İlimler, 7/13, (2012), 49-67.
• al-Ḥulal al-Mawshiyya fī Dhikr al-Akhbār al-Marrākushiyya. “Critical ed.” Suhayl Zakkār - Ab-dul-Qadir Zamam. Fas : Dār al-Rashād, 1. Edition, 1979.
• ʿAshshāq, Mawlūd. “al-Majal al-Jughrafi wa's-Sira' al-Burghawti al- Yasini”. ʿAbd Allāh b. Yasin’s Semposium. ed. Ibrāhīm Harkat. 33-39. Qunaitra : al-Buqaili li'l-Tibaa wa'l-Nashr, 1. Edition, 1998.
• Bakrī, Abū ʿUbayd ʿAbd Allāh ibn ʿAbd al-ʿAzīz ibn Muḥammad ibn Ayyūb ibn ʿAmr al-Andalusī. al-Mughrib fi Dhikr Bilad Ifriqiya wa al- Maghrib. Cairo : Dār al-Kitāb al-Islami, n.d.
• Bennison, Amira K. The Almoravid and Almohad Empires. United Kingdom : Edınburgh Uni-versity Press, 2016.
• Buchich, Ibrāhīm al-Qadri. al-Maghrib wa al-Andalus ‘Asr al-Murābiṭīn : al-Mu‘jtam, al-dhihniyyat wa al-Awliya. Beirut : Dār al-Ṭalīʿa, 1. Edition, 1993.
• Buresi, Pascal. “Preparing the Almohad Caliphate : The Almoravids”, Al- ʿUṣūr al-Wusṭā, 26 (2018), 151-168.
• Dandash, ʿIṣmat ʿAbd al-Laṭīf. Dawru'l- Murābiṭīn fi Neshri'l-Islam fi Garbi Ifriqiya 430-515/1038-1121. Beirut : Dār al-Gharb al-Islāmī, 1. Edition, 1988.
• Gutierrez, Rolando J. Pieces of a Mosaic : Revised Identities of the Almoravid Dynasty and Al-mohad Caliphate and al-Bayān almugrib. Claremont : Claremont Mckenna College, CMC Senior Theses, 2014.
• Haggar, Soha Abboud. “Los Almorávides Ideología guerrera y ortodoxa”, Cuadernos Historia 16 (1996), 4-11.
• Ḥasan, ʿAlī Ḥasan. al-Hadara al-Islamiyya fi al-Maghrib wa'l-Andalus : Asr al- Murābiṭīn wa'l- Muwaḥḥidīn. Cairo : Maktabat al-Khānijī, 1. Edition, 1980.
• Ibn Abī Zarʿ, Abū al-Ḥasan ʿAlī ibn Muḥammad ibn Aḥmad ibn ʿUmar al-Fāsī. al-Anīs al-Muṭrib bi-Rawḍ al-Qirṭās fī Akhbār Mulūk al-Maghrib wa Tārīkh Madīnat Fās. Rabat : Dār al-Manṣūr, 1. Edition, 1972.
• Ibn al-Aḥmar, Abū al-Walid Ismail ibn Yusuf ibn Muḥammad ibn Faraj al-Nasri. Buyutat Fas al-Kubra. Rabat : Dār al-Manṣūr li al-Tiba‘a wa al-Waraqa, 1. Edition, 1972.
• Ibn al-Athir, Abū al-Ḥasan ʿIzz al-Dīn ʿAlī ibn Muḥammad ibn Muḥammad al-Shaybānī al-Jazarī. al-Kāmil fi al-Tārikh. “Critical ed.” Muḥammad Yusuf al-Daqqaq. 11vol. Beirut : Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1. Edition, 1987.
• Ibn al-Khaṭīb, Lisān al-Dīn Muḥammad b. ʿAbd Allāh. Amāl al-aʿlām fī man būyiʿa qabla al-iḥtilām min mulūk al-Islām. al-Qism al-Maghribī. “Critical ed.” Aḥmad Mukhtār al ʿAbbādī - Muḥammad Ibrāhīm al- Kattānī. al-Dār al-Bayḍāʾ : Dār al-Kitāb, 1964
• Ibn Idhārī, Abū al-ʿAbbās Aḥmad ibn Muḥammad. al-Bayān al- Mughrib fi Akhbār al-Andalus wa al-Maghrib. “Critical ed.” Ihsan Abbas, 4 vol. Beirut: Dār al-Thaqāfa, 3. Edition, 1983.
• Ibn Khaldūn, Abū Zayd Waliyy al-Dīn ʿAbd al-Raḥmān ibn Muḥammad ibn Ḥasan al-Ḥaḍramī. al-Maghribī al-Tūnisī. Kitāb al-Ibar wa Diwān al-Mubtadā' wa al-Khabar fi Ayyām al-'Arab wa al-'Ajam wa al- Barbar wa man 'Asarahum min Dhawi al-Sultan al-Akbar. “Critical ed.” Khalīl Shaḥāta - Suhayl Zakkar. 7vol. Beirut : Dār al-Fikr, 2000.
• Idrīsī Abū ʿAbd Allāh Muḥammad ibn Muḥammad ibn ʿAbd Allāh al- Sharīf. al- Maghrib wa Ard as-Sudan wa Misr wa'l-Andalus, Leiden : Brill, 1863.
• Kennedy, Hugh. Muslim Spain and Portugal A Political History of al- Andalus. New York : Rou-tledge, 2. Edition, 2014.
• Khalifa, Hamid Muḥammad. Intisarat Yusuf b. Tashfin 400/1009- 500/1106. Sharjah : Maktabat al-Ṣaḥāba, 1. Edition, 2004.
• Khalifa, Hamid Muḥammad. Yusuf bin Tashfin, Muwahhid al-Maghrib wa Qaid al- Murābiṭīn wa Munqidh al-Andalus min al-Salibiyyin. Damascus : Dār al-Qalam, 1. Edition, 2000.
• Maḥmūd, Ḥasan Aḥmad. Qiyam Dawlat al- Murābiṭīn : Safha Musharifa min Tārikh al-Maghrib fi al-Usur al-Wusta, Cairo : Dār al-Fikr al-ʿArabī, n.d.
• Messier, Ronald A. The Almoravids and the Meanings of Jihad. California : Praeger, 2010.
• Muʾnis, Ḥusayn. Ma'alim Tārikh al-Maghrib wa'l-Andalus, Cairo : Maktabat al-Usra, 2. Edition, 2004.
• Nasrullah, Sadun Abbas. Dawlat al- Murābiṭīn fi al-Maghrib wa'l- Andalus : Ahd Yusuf b. Tashfin Amir al- Murābiṭīn, Beirut : Dār al-Nahḍa al-ʿArabiyya, 1. Edition, 1980.
• Salāwī, Abū al-ʿAbbās Shihāb al-Dīn Aḥmad ibn Khālid ibn Ḥammād al-Nāṣirī. al-Istiqsa li Akh-bār Duwal al-Maghrib al-Aqsa, “Critical ed.” Ja'far al-Nasir - Muḥammad al-Nasir, 2vol. al-Dār al-Bayḍāʾ : Dār al- Kitāb, 1997.
• Salim, Sayyid Abdulaziz. Tārikh al-Maghrib fi al-'Asr al-Islami. Alexandria : Mu'assasat Shabab al-Jami'a, 1999.
• Ṣallābī, ʿAlī Muḥammad. al-Jawhar al-Thamin bi Ma‘rifat Dawlat al- Murābiṭīn. Cairo : Dār al-Tawzīʿ wa al-Nashr al-Islāmī, 1. Edition, 2003.
• Ṣallābī, ʿAlī Muḥammad. Tārikh Dawlat al- Murābiṭīn wa'l- Muwaḥḥidīn fi al-Shamal al-Ifriqi. Beirut : Dār al-Maʿrifa, 3. Edition, 2009.
• Sharaf, Aḥmad. al-Sulta wa al-Mu‘jtama fi al-Andalus fi ‘Asr al- Murābiṭīn (479-532 H/1085-1144 AD). Algeria : The University of Algeria, Faculty of Humanities and Social Sciences, master’s thesis, 2008.
• Ṭabarī, Abū Jaʿfar Muḥammad b. Jarīr b. Yazīd al-Āmulī al-Baghdādī. Tārikh al-Ṭabari : Tārikh al-Rusul wa al-Mulūk, 11vol. “Critical ed.” Ibrāhīm Abū al-Fadl, Cairo : Dār al-Maʿārif, 2. Edition, n.d.
• The Qurʾān English translation, trans. Talāl İtani, Beirut : Clear Quran Dallas, n.d.
• Weld al-Ḥusayn, al-Nani. Sahra' al-Mulathamīn, Beirut : Dār al-Madār al-Islāmī, 1. Edition 2007.
• Yigit, Ismail. “Murabıtlar”, Turkiye Diyanet Vakfı Islam Ansiklopedisi, 31/152-155. Ankara: TDV Publications, 2020,