Avrupa’daki kanunlaştırma hareketlerinde Roma Hukuku’nun etkisi ve Türk Hukuku’na yansıması

Year 2024, Volume: 23 Issue: 51, 2166 - 2193, 28.12.2024

Ayşe Arat , A. Övünç Güvel

https://doi.org/10.46928/iticusbe.1513593

Abstract

11. yüzyılda Avrupa’da Roma Hukuku’nun canlanması, Roma Hukuku’na ait metinlerin incelenmesi, şerhler yazılması ve bunların hukuk eğitiminde kullanılmasına yol açmıştır. 13. yüzyıla gelindiğinde ticaretin gelişmesi ve Avrupa’nın pek çok yerinden gelen öğrencilerin İtalya’da hukuk eğitimi almasıyla, Roma Hukuku Avrupa’da ortak hukuk haline gelmiş ve doğrudan uygulanma imkânı bulmuştur. Ancak 19. yüzyıldaki kodifikasyon (kanunlaştırma) hareketleri, Avrupa’da Roma Hukuku’nun doğrudan etkisini azaltmıştır. Bununla birlikte Roma Hukuku’nun, hukuk kurallarının, kavramlarının oluşturulması yönündeki etkisi ise devam etmiştir. Roma Hukuku günümüzde doğrudan uygulanmamakla birlikte, çağdaş hukuk sistemlerinin büyük kısmına kaynaklık yapmış ve temellerini oluşturmuştur. Almanya, İtalya, Fransa, İsviçre ve Türk Hukuku’nda özel hukuk ilkelerinin çoğu Roma Hukuku’na dayanmaktadır. Kanunlaştırma hareketlerinin hukukumuza yansıması Osmanlı Dönemi’nde başlamış ve çeşitli alanlarda Avrupa’dan kanunlar iktibas edilmiştir. Medeni Hukuk alanında ise iktibas etmek yerine yeni bir kanun yapılması yolu benimsenmiş ve Mecelle hazırlanmıştır. Mecelle, hukukumuzda Cumhuriyet Dönemi’ne kadar uygulama alanı bulmuştur. Cumhuriyet Dönemi’ne gelindiğinde ise İsviçre’den iktibas edilen Medeni Kanun ve Borçlar Kanunu yürürlüğe girmiştir. Böylece Türk Özel Hukuku da Roma Hukuku temelli Kara Avrupası hukuk sistemine dahil olmuştur. Bu çalışmanın amacı Avrupa ülkelerindeki kanunlaştırma hareketleri ile bu hareketlere Roma Hukuku’nun etkisini ve bu etkinin Türk Hukuku’na yansımasını incelemektir. Çalışmada Roma Hukuku araştırmalarının Orta Çağ’da nasıl başladığı, Avrupa’daki kanunlaştırma hareketlerini nasıl etkilediği tarihi süreç içerisinde değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme konunun Türk hukukuna yansıması bakımından önemlidir. Ardından bu çerçevede Osmanlı ve Cumhuriyet dönemleri, incelenmiştir. Roma Hukuku günümüzde oluşturduğu temel hukuk ilkeleri ile etkisini sürdürmektedir. Romalı hukukçuların toplumun ihtiyaçlarına uygun hukuki çözümler üretme yeteneği, günümüze örnek teşkil etmektedir. Bu çalışmada yerli ve yabancı kaynaklardan yararlanılarak bir yandan tarihi süreç ortaya konulurken diğer yandan bu sürecin hukukumuza nasıl yansıdığı değerlendirilmiştir.

Keywords

Anahtar Kelimeler: Roma Hukuku, kodifikasyon (kanunlaştırma), Mecelle, Türk Hukuku

Ethical Statement

Çalışmanın tüm süreçlerinin araştırma ve yayın etiğine uygun olduğunu, etik kurallara ve bilimsel atıf gösterme ilkelerine uyduğumu beyan ederim.

Supporting Institution

Destekleyen kuruluş bulunmamaktadır.

The impact of Roman Law on the codification movements in Europe and its reflection on Turkish Law

Abstract

In the 11th century, the revival of Roman Law in Europe led to the study of Roman Law texts, the writing of commentaries and their use in legal education. By the 13th century, with the development of trade and students from many parts of Europe studying law in Italy, Roman Law became the common law in Europe and found the opportunity to be directly applied. Although, the codification movements in the 19th century reduced the direct impact of Roman Law in Europe, its influence on the formation of legal rules and concepts persisted. Furthermore, while Roman Law is no longer directly applied today, it remains the source and foundation of most of the contemporary legal systems. Most of the principles of private law in Germany, Italy, France, Switzerland and Turkish Law are based on Roman Law. The reflection of the codification movements on our law started in the Ottoman period and laws were quoted from Europe in various fields. In the field of Civil Law, instead of importing, a new law was adopted and Mecelle was prepared. Mecelle found application in our law until the Republican period. In the Republican period, the Civil Code and the Code of Obligations, which had been adopted from Switzerland, entered into force. Thus, Turkish Private Law was included in the European legal system based on Roman Law. The aim of this study is to examine the codification movements in European countries and the impact of Roman Law on these movements and the reflection of this impact on Turkish Law. The study evaluates how Roman Law research began in the Middle Ages and how it affected the codification movements in Europe in the historical process. This evaluation is important in terms of the reflection of the subject on Turkish Law. Then, the Ottoman and Republican periods are analyzed within this framework. Roman Law continues to be influential today with the basic legal principles it has established. The ability of Roman jurists to produce legal solutions suitable for the needs of society sets an example for today. This study utilizes both domestic and foreign sources to reveal the historical process and to evaluate how this process is reflected in our law.

Keywords

Keywords: Roman Law, codification, Mecelle, Civil Law, Turkish Law

References

• Akıncı, Ş. (2022). Roma hukuku dersleri. Konya: Sayram Yayınları.
• Akipek, J. G., Akıntürk, T., Ateş, D. (2022). Türk medeni hukuku (1. Cilt). İstanbul: Beta.
• Ataay, A. (1981). Bir inkılâp yapıtı olarak medeni kanun, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1981, C. 45, S. 1-4, s. 49-58.
• Ataay, A. (1978). Neden İsviçre medenî kanunu, Medeni Kanun 50. Yıl Sempozyumu, İstanbul, s. 59-72.
• Aydın, M. A. (2009). Türk hukuk tarihi. İstanbul: Beta.
• Aydın, M. A. (1989). Mecellenin hazırlanışı, Osmanlı araştırmaları, IX, The Journal of Ottoman Studies, 1989, C.9 S.9, s. 31-50.
• Ayiter, K. (1978). Roma hukuku ve bugünkü hukuk, (https://hukuk.deu.edu.tr/dosyalar/dergiler/ilk/yil2sayi2/yil2sayi2/ayiter2.pdf), (Erişim Tarihi: 15.05.2024).
• Bozkurt, G. (1996). Batı hukukunun Türkiye’de benimsenmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bozkurt, G. (1994). Mahmut Esat Bozkurt’un laik hukuka geçiş katkıları, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, C. 2., S. 4., s. 201-209.
• Cin, H., Akyılmaz, G. (2020). Türk hukuk tarihi. Konya: Sayram Yayınevi.
• Dural, M., Sarı, S. (2022). Türk özel hukuku. C. 1, İstanbul: Filiz Kitapevi.
• Güneş Ceylan, S. (2012). Roma hukukundan pandekt hukuku aracılığıyla alman medeni kanunu’na geçiş, Erzurumluoğlu Armağanı, s. 183-197, Ankara.
• Güriz, A. (2009). Hukuk felsefesi. Ankara: Siyasal Kitapevi.
• Gürten, K. (2016). Roma Hukuku ve İngiliz Hukuku’na karşılaştırmalı bir bakış. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 65, S. 1, s. 183-197.
• Has, Ş. S. (2004). Roma hukuku’nun İslam hukuku üzerine tesiri konusunda şarkiyatçıların görüşleri, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 4, s. 337-351.
• İmre, Z. (1976). Medeni hukuka giriş. İstanbul: Sulhi Garan Matbaası.
• İnalcık, H. (1958). Osmanlı hukukuna giriş: Örfî-Sultani Hukuk ve Fatih’in Kanunları, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 13, S. 2, s. 102-126.
• Karadeniz Çelebican, Ö. (2020). Roma hukuku. Ankara: Turhan Kitapevi.
• Karadeniz Çelebican, Ö. (1987). Çağdaş mülkiyet anlayışı dolayısıyla roma mülkiyetinin yeniden değerlendirilmesi zorunluluğu, BATIDER, C. XIII, S. 3-4, s. 157-184.
• Kayak, S. (2012). Türk hukuk tarihinde medeni hukuk alanındaki resepsiyon sürecinin meşruluğu, I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, C. 1, s. 55-62, İstanbul.
• Kayar, B. (2021). Tanzimat dönemi Osmanlı hukuk reformları. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Kılıçoğlu, A. M. (2016). Medeni kanunumuzu nasıl değiştirdik? Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan, Marmara Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C.22, S. 3, s. 1717-1757.
• Kocabaş, S. (2021). İslam hukukunun roma hukukundan etkilendiği tezi karşıtı iki oryantalist, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 8, S. 2, s. 485-516.
• Koschaker, P., Ayiter, K. (1983). Modern özel hukuka giriş olarak Roma özel hukukunun ana hatları. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Lewis, B. (1955). Türkiye: batılılaşma, Vesternization, in «Unity and Variety in Müslim Civilization» Ed. by. Gustave E. von Grunebaum. University of Chicago Press. 1955 (Chicago ve Liege Üniversitelerinin ortak yönetimi altında Liege ve Spa şehirlerinde 1953 yılı Eylül ayında düzenlenmiş. «İslam Medeniyetinde Birlik ve Çeşitlilik» konulu Milletlerarası Kongreye sunulan tebliğ ve tartışması). https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/635701 (ErişimTarihi, 15.04.2024).
• Mardin, E. (2021). Medeni hukuk cephesinden Ahmed Cevdet Paşa. Ankara: Adalet Bakanlığı Yayınları.
• Mumcu, A. (2020). Kısa Osmanlı hukuku. Ankara: Turhan Kitapevi.
• Narmanlıoğlu, Ü. (2020). Kanunun anlam bakımından uygulanması, (https://hukuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2020/01/Narmanlioglu6.pdf).
• Oğuzman, K., Barlas, N. (2022). Medeni hukuk. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• Ortaylı, İ. (2011). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Örsten Esirgen, S. (2011). Osmanlı devleti’nde medeni kanun tartışmaları: mecelle mi, fransız medeni kanunu mu? OTAM, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 29/Bahar, s. 31-48.
• Özsunay, E. (1978). Türkiye’de yabancı hukukun benimsenmesi hareketi içinde türk medeni kanunu’nun anlamı ve önemi, Medeni Kanun 50. Yıl Sempozyumu, İstanbul, s. 319-414.
• Pichonnaz, P. (2017). Kıta Avrupası özel hukukunun uyumlaştırılması: roma hukuku bize ne öğretebilir; ne öğretemez. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Bülent Tahiroğlu’na Armağan, Özel Sayı, C. 23, S. 3, s. 343-364.
• Rado, T. (2014). Roma hukuku dersleri borçlar hukuku. İstanbul: Filiz Kitapevi.
• Sass, S. L. (2010). Roma hukukunun iki yaşamı. Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (A. Aybay, Çev), C. 9, S.2, s. 153-176.
• Savaş, A. (2024) Geçmişten geleceğe Türkiye’de hukukun değişimi ve sosyal yapıya etkisi, Türkiye’nin Toplumsal Yapısı ve Siyasal Değişme, Bursa: Ekin Yayınevi, s. 215-253.
• Schwarz, A. B. (1943). Roma hukuku dersleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fakülteler Matbaası.
• Schwarz, A.B. (1946). Medeni hukuka giriş. (Tercüme Eden Dr. Hıfzı Veldet) 3. Bası, İstanbul: Adnan Kitapevi (Schwarz, Medeni).
• Schwarz, A. B. (1939). Türkiye-İsviçre medeni hukuku ve Roma hukuku. Prof. Cemil Bilsel’e Armağan’dan Ayrı Bası, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fakülteler Matbaası (Türkiye-İsviçre).
• Schwarz, A. B. (1945). İngiliz hukuku ve Roma hukuku. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. C.11, S. 3-4, s. 180- 202. (Schwarz, İngiliz).
• Söğütlü, Ö. (2022). Roma özel hukuku. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Şerif, İ. (2021). Batı Trakya Müslüman azınlığında müftülerin yetkileri ve Mecelle’nin yeri, Türkiye Adalet Akademisi Uluslararası Mecelle Sempzoyumu Tebliğleri, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı. s. 9-24.
• Tahiroğlu, B., Erdoğmuş, B. (2022). Roma hukuku dersleri. İstanbul: Der Yayınları 2022.
• Topuz, M. (2023). TBMM’nin açılması (23 Nisan 1920) İle Türk Kanunu Medenîsi’nin kabul edilmesine kadar (17 şubat 1926) medeni hukuk alanında yaşanan gelişmeler (Medeni Kanunun Ayak Sesleri), Medenî Hukuk Dergisi, C. 1, S. 1, s. 63-88.
• Türkoğlu, H. G. (2016). Roma hukukunun gelenek hukuku üzerindeki etkisi, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 15, S. 2, s. 729-756.
• Umur, Z (1974). Roma hukuku, tarihi giriş-kaynaklar-umumi mefhumlar-hakların himayesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fakülteler Matbaası.
• Uysal, A. (2022). Mecelle’nin Arap ülkelerindeki yürürlüğü, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 9. S.1, s. 113-161.
• Üçok, C. (1950). Alman hukukunun tarihi gelişmesine bir bakış, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 7, S. 1-2, s. 292-321.
• Üçok, C., Mumcu, A., Bozkurt, G. (2022). Türk hukuk tarihi. Ankara: Turhan Kitapevi.
• Velidedeoğlu, H. V. (1959). Türk medeni hukuku umumi esaslar, C. 1 cüz 1, 6. Bası, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fakülteler Matbaası.
• Yurtseven, Y. (2019). Osmanlı siyasal iktidarı. Ankara: Savaş Yayınevi.
• Zimmermann, R. (2010). Roma Hukuku ve Avrupa’da Özel Hukukun Uyumlaştırılması, Prof. Dr. Rona Serozan’a Armağan, (B. A. Kurşuncu, Çev.) C. II., İstanbul, s. 1977-2011.
• Zürcher, E. J. (2002). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. (Y. S. Gönen, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınevi.