تحليل كلمة إتقان في اللغة العربية

Year 2024, Issue: 1, 1 - 9, 31.12.2024

Sabri Türkmen

Abstract

إنّ أداء العمل بشكل جيد وسليم له أهمية كبيرة في الإسلام. فكما خلق الله تعالى الكون على أكمل وجه، فإنّ من واجبات الإنسان أن يقوم بعمله على أكمل وجه أيضاً. وفي هذا السياق، يعتبر أداء العمل على أكمل وجهٍ أحد الركائز الأساسية للحضارة الإنسانية. ومن جانبٍ آخر فإنَّ المبدأ الأساسيّ في النّظرية الإسلاميّة المعروف بإعمار الأرض هو القيام بالعمل على الوجه المطلوب وفق قواعد ومبادئ معيّنة. ومن الشروط الأساسيّة الّتي تميّز الإنسان عن غيره من الكائنات هو بناء الحضارة الإنسانيّة والعمل على خدمة وإسعاد الإنسانيّة من خلال استخدام العقل بشكل سليم في العمل وأداء المهمّة، وبهذه الطريقة فقط يمكن للمرء أن يدرك حكمة الله في خلق الإنسان وتسخير الأرض له. ونظراً لأهمية الموضوع، فقد تناولنا في هذا البحث كلمة إتقان من حيث اللغة العربية. في البداية تم تحليل الكلمة من الناحية الاشتقاقية، ومحاولة استخلاص معناها من المصادر المعجمية الأساسية، ومن ثم تحليل معنى الكلمة بأمثلة شعرية ونثرية لتوضيح المعاني التي تدل عليها. وبعد ذلك تم ذكر بعض الأمثلة ذات الصلة من خلال الإشارة إلى الآيات والأحاديث المتعلقة بالموضوع، ومحاولة الكشف عن أهمية الموضوع. وفي الختام، فكما خلق الله تعالى مخلوقاته على أكمل وأحكم وجه، فإذا قام البشر الذي استخلفه في الأرض بعمله على نحو سليم، فحينئذٍ يمثّل الإنسان سلوكًا يتوافق مع غرض الخلق، وبالتالي تُحلّ العديد من المشاكل الناجمة عن الإهمال والتقصير.

Keywords

اللغة العربية، الإتقان، الإحسان، الإحكام، التِقْن

İtkân Kelimesinin Arap Dili Açısından Tahlili

Abstract

Bir amelin iyi ve sağlam yapılması İslam dininde büyük bir öneme sahiptir. Nasıl ki Allah Teâlâ kâinatı kusursuz yaratmış ise insanın da işlerini tam ve sağlam yapması kulluk sorumluluğunun bir gereğidir. Bu bağlamda bir işi itkân üzere yapmak, insan medeniyetinin temel direklerinden addedilmiştir. İslam'ın yeryüzünün imarı olarak bilinen nazariyesinde belli esaslara riayet ederek çalışmak temel prensiptir. İnsanı diğer varlıklardan ayıran temel unsurlardan biri, aklını gerektiği gibi kullanarak, insanlığın huzuru ve refahı için medeniyetin ve bilimin temellerini atmaktır. Ancak Allah'ın insanı yaratma ve yeryüzünü ona hizmet ettirme hikmetine mazhar olunabilir. Konunun önemine binaen bu makalede itkân kelimesi Arap dili açısından incelemeye tabi tutulmuştur. Kelime öncelikle etimolojik açıdan ele alınmış, temel sözlük kaynaklarından hareketle anlam haritası çıkarılmış, akabinde kelimenin delalet etmiş olduğu anlamların vuzuha kavuşması için şiir ve nesir örnekleriyle istişhadda bulunulmuştur. Bilahare konu ile ilgili ayet ve hadislere müracaat edilerek ilgili bazı örnekler zikredilmiş, meselenin ehemmiyeti ortaya konulmaya çalışılmıştır. Yüce Allah nasıl ki yaratmış olduğu varlıkları kusursuz yaratmış ve onunla bir hikmeti murat etmiş ise, yeryüzüne göndermiş olduğu insanın da işlerini sağlam ve itkân üzere yapması durumunda insan, yaratılış gayesine uygun bir davranış sergilemiş olacak; böylece itinasızlık ve belirsizlikten kaynaklanan birçok problem çözüme ulaşacaktır.

Keywords

Arap Dili , İtkân , İhsân , İhkâm , Tikn.

Analysis of The Word “Itqān” in Terms of Arabic Language

Abstract

It is important in Islam to perform one’s duty in a perfect way. Just as Allah (SWT) created this universe with perfection, it is incumbent upon human beings, as servants, to perform their actions in a complete/sound manner. In this context, conducting one’s work with precision is regarded as one of the fundamental pillars of human civilization. In Islam, in the concept known as the "construction of the earth", adhering to certain principles is fundamental. One of the key characteristics that distinguishes human beings from other creatures is their capability to build civilization and promote science for the welfare of humanity, especially by employing intellect befittingly when fulfilling their duties. It is only in this way that the wisdom behind Allah’s creation of humankind, and His subjection of the earth to their service, can be realized. This study analyzes the term itqān from the perspective of the Arabic language. First, the word is examined etymologically, with its meaning drawn from primary dictionary sources. Subsequently, examples from both poetry and prose are provided to further illuminate the nuances of this term. Then we relate Qur’ānic verses and ḥadīth, offering examples that emphasize the importance of this concept. In short, just as Allah (SWT) created all creatures for a purpose with flawlessness, if human beings execute their duties in a trustworthy manner, they will align themselves with the purpose of their creation. Thus, many of the problems steming from carelessness can be resolved.

Keywords

Arabic Language , Itkân , Ihsân , Ihkâm , Tikn.

References

• ʿAbdurrezzâḳ, Ebû Bekr ʿAbdurrezzâḳ b. Hemmâm es-Ṣanʿânî. Tefsîru ʿAbdurrezzâḳ. thk. Maḥmûd Muḥammed ʿAbduh. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419/1999.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥüseyin b. ʿAlî el-Ḫüsrevcirdî. Şuʿabu’l-Îmân. thk. ʿAbdulʿaliyy ʿAbdulḥamîd. 14 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 1423/2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Ebû Hilâl el-ʿAskerî, Ebû Hilâl el-Ḥasen b. ʿAbdullâh. el-Furûḳu’l-Lugaviyye. Kahire: y.y., ts.
• Ebû Şâme, Ebû’l-Ḳâsım ʿAbdurrahman b. İsmail el-Maḳdisî ed-Dimeşḳî. Ḫuṭbetu’l-Kitâbi’l-Muʾemmel li’r-Reddi ilâ’l-Emri’l-Evvel. b.y.: y.y., 1424/2003.
• Ebû’l-Beḳâʾ, Eyyûb b. Mûsâ el-Ḥuseynî el-Kefevî el-Ḥanefî. el-Kulliyyât. thk. ʿAdnân Dervîş, Muḥammed el-Mıṣrî. Beyrut: y.y., ts.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmet b. el-Herevî. Tehzîbu’l-luga. thk. Muhammed ʻAvs Mer’ab. 8 Cilt. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabiyye, 2001.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-ʻayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî ve İbrâhim es-Samerrâî. 8 Cilt. b.y.: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Ḥasen el-Muṣṭafavī, et-Taḥḳīḳ fī Kelimāti’l-Ḳurʾāni'l-Kerīm, Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2009.
• el-Himyerî, es-Seyyid, Dîvânu’s-Seyyid el-Himyerî, thk. Ziyâ Hüseyin el-A‘lemî. Beyrut: y.y., 1966.
• İbn Âşūr, Muhamed Tāhir. et-Tahrīr ve’t-tenvīr. Tunus: Dāru’t-Tûnusiyyeti li’n-neşr, ts.
• İbn Düreyd, Ebūbekir Muhammed b. Hasan. Kitābu Cemherati’l-luga. Beyrut: Dāru’l-ılm li’l-melāyin, ts.
• İbn Ebî Ḥâtim, Ebû Muḥammed ʿAbdurraḥman b. Muḥammed er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-Taʿdîl. Haydarabad; Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1371/1952.
• İbn Fâris, Ebû’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Fâris el-Ḳazvînî. Muʿcemu Meḳâyîsi’l-Luga. thk. ʿAbdusselâm Muḥammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukerrem Cemâluddin. Lisânu’l-ʻArab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1414.
• İbnu’l-Muḳaffaʿ, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh. el-Edebu’ṣ-Ṣagîr ve’l-Edebu’l-Kebîr. Beyrut: y.y., ts.
• el-Kâlî, Ebû Alî, Kitâbu’l-Emâlî, thk. Muhammed Abdulcevvad el-Esma‘î, Kahire: el-Hey'etü'l-Mısriyyeti'l-Amme li'l-Kitab, 1975.
• MLAŞ, Mecme‘u’l-lugati’l-‘Arabiyya bi’ş-şârika. “Atkana”. Erişim 07 Ekim 2024. https://www.almojam.org/root?id=2610
• Taberī, Ebū Ca’fer Muhammed b. Cerīr. Cāmiu’l-beyān an te’vīli’l-Kur’ān. Kahire: Dāru hecr, 2001.
• Vehb b. Münebbih, Kitâbu’t-ticân fi muluki’l-Himyer, thk. Merkezu Dirâsât ve’l-ebhâs el-Yemeniyye, San’a, 1979.
• Zebîdî, Muḥammed b. Muḥammed b. ʿAbdurrezzâḳ. Tâcu’l-ʿArûs min Cevâhiri’l-Ḳâmûs. thk. Heyet. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zemaḫşerî, Ebû’l-Ḳâsım Maḥmûd b. ʿUmer. Esâsu’l-Belâga. thk. Muḥammed Bâsil ʿUyûnu’s-Sûd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419.