RIVALRY IN THE VOLGA REGION: BULGARS AND MONGOLS

Year 2024, Volume: 6 Issue: 2, 211 - 238, 30.12.2024

Umut Üren

https://doi.org/10.47089/iuad.1599506

Abstract

The Mongol Empire which Genghis Khan founded was undoubtedly one of the most powerful political structures of its time. The Khan not only organized the scattered Mongol tribes but also left a great legacy to his followers: the idea of 'world domination'. He was able to take the first steps towards this idea while Genghis was still alive. After the Khwarezm region came under Mongol rule, the lands to the west were opened as a new route for Mongol campaigns. In addition, the Kipchak steppe, which the khan handed over to his eldest son Juchi, became an essential theater of operations for the Mongols. In 1223, after beating the combined Kipchak-Russian army in Kalka, the northern steppe belt of the Black Sea, which was not unfamiliar to the Mongols in terms of living conditions, was reached. Ogedai, who had succeeded Genghis as khan, remained faithful to his father's legacy and continued to pursue Mongol aspirations in the region. Batu, the famous prince of the Juchi nation, did not lag him behind. Thus, in a relatively short period of time, the Mongols had reached the Hungarian Plain until the end of Ogedai's reign. The conquest of the Volga regions, which constituted the first stage of these conquests, was somewhat troublesome. In Eastern Europe, the Mongols fought a series of wars with Kipchaks, Bulgarians, Russians, Alans and some indigenous groups. However, it was the Bulgarians who caused the most wear and tear to the Mongol armies in these struggles. Bulgarians not only delayed the Mongol domination in Eastern Europe, but also took part in some historical evolutions that would shape the fate of the region at the end of the period they experienced with the Mongols. However, for a long time, some issues were passed over quickly, and details such as the Bulgarians remained partially obscure, especially in Russian and Eurocentric historiography with a title such as “the era of Mongol occupation”. Only in recent years have we witnessed a significant progress in this regard. There is a significant increase in the number of chapters dedicated to “Bulgarian-Mongolian relations” both in Bulgarian and Mongolian studies. In addition academic publications such as articles, papers and book chapters are also increasing within the direct framework of this theme. Our aim in this research is to draw attention to some issues regarding the Bulgarian-Mongolian relations that gained a certain momentum by using the sources of the period. In this research, which is limited to the years 1223-1236, the information in eastern and western sources is compared, and details such as some border clashes, larger-scale battles, armies, generals and cities are emphasized.

Keywords

Volga Bulgars, Mongols, Russians, armies, towns.

İTİL BOYLARINDA REKABET: BULGARLAR VE MOĞOLLAR

Abstract

Cengiz Han’ın temellerini atmış olduğu Moğol İmparatorluğu şüphesiz kendi döneminin en güçlü siyasi organizasyonlarından birisi idi. Han, yalnızca dağınık Moğol boylarını bir araya getirmekle kalmayarak ardıllarına büyük bir miras bıraktı: ‘cihan hakimiyeti’ düşüncesi. Bu düşünce doğrultusunda ilk adımları Cengiz henüz hayattayken atmayı başardı. Harezm bölgesinin Moğol idaresine girmesinin ardından batıdaki topraklar Moğol seferleri için yeni bir güzergâh olarak açıldı. Bunun yanında hanın en büyük oğlu Cuci’ye emanet ettiği Kıpçak bozkırı Moğollar için önemli bir harekât alanına dönüştü. 1223 yılında Kalka’da birleşik Kıpçak-Rus ordusunu mağlup eden Moğollar için yaşam şartları açısından da yabancı olmayan Karadeniz’in kuzey bozkır kuşağına kavuşuldu. Cengiz’in ardından hanlık makamını elde eden Ogeday, babasının vasiyetine sadık kalarak Moğolların bölgedeki gayeleri için çalıştı. Cuci Ulusunun şöhretli şehzadesi Batu da ondan geri durmadı. Böylece Moğollar kısa denilebilecek bir zaman zarfında, Ogeday saltanatının bitişine kadar Macar Ovasına kadar ulaştılar. Bu fetih hareketlerinin ilk aşamalarını teşkil eden İtil boylarının zaptı kısmen sancılı oldu. Doğu Avrupa’da Moğollar; Kıpçak, Bulgar, Rus, Alan ve yerli bazı topluluklarla bir dizi savaş yaşadı. Ancak söz konusu mücadelelerde Moğol ordularını en çok yıpratan Bulgarlar oldu. Bulgarlar, yalnızca Doğu Avrupa’daki Moğol egemenliğini geciktirmekle kalmayarak, Moğollarla yaşadıkları sürecin sonunda bölge kaderine yön verecek bazı tarihi gelişmelerde de rol aldılar. Buna rağmen “Moğol işgal çağı” gibi bir adlandırma ile özellikle Rus ve Avrupa merkezli tarih yazıcılığında işlenen konuda uzun bir süre bazı meseleler hızlı geçildi, Bulgarlar gibi ayrıntılar kısmen karanlık kaldı. Ancak son yıllarda bu hususta ciddi bir aşamanın kat edildiğine şahit oluyoruz. Gerek Bulgar gerekse Moğollar özelinde kaleme alınan çalışmalarda “Bulgar-Moğol ilişkilerine” ayrılan bölümlerde ciddi bir artış söz konusudur. Bununla birlikte doğrudan bu tema çerçevesinde makale, bildiri ve kitap bölümü gibi akademik üretimler de çoğalmaktadır. Araştırmadaki gayemiz belli bir ivme kazanan Bulgar-Moğol münasebetleri hususunda dönem kaynaklarındaki verileri kullanarak bazı hususlara dikkat çekmektedir. 1223-1236 yılları arasıyla sınırlanan çalışmamızda doğu ve batı kaynaklarında yer alan bilgiler mukayese edilerek, bazı sınır çarpışmaları, daha büyük boyutlu savaşlar, ordular, komutanlar ve kentler gibi ayrıntılar üzerinde durulmuştur.

Keywords

İtil Bulgarları, Moğollar, Ruslar, ordular, kentler.

References

• Alaaddin Ata Melik Cüveynî. (2022). Tarih-i cihan güşa. Çev. M. Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Bahşi İman (1993). Djagfar Tarihi. Svod Bulgarskih Letopisey. T. 1. Orenburg.
• Egorov, V. L. (2022). Altın Orda’nın Tarihi Coğrafyası (XIII-XIV. asırlar). çev. A. Büyükçolak. İstanbul: Ötüken.
• Gafarov, I. A. (2012). Ot İstokov k İstine: İstoriya Voljskoy Bulgarii i Kazanskogo Hanstva na Perekrestke Mneniy. Kazan: Idel.
• Galstyan A. G. (2005). Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar: XIII-XIV. Yüzyıllara ait Eserlerden Alıntılar. çev. İ. Kemaloğlu. İstanbul: Yeditepe.
• İbn'ül Esir (1987). El-Kamil Fi-t -Tarih. C. XII. çev. A: Ağırakça -A. Özaydın. İstanbul: Bahar Yayınları.
• İzmaylov, İ. L. (2012). “Srednevekovoy bulgarskoy voorujeniye i voennoye delo: fakt i zablujdeniya”. Trudy Kamskoy Arheologo-Etnografiçeskoy Ekspeditsii. No:8. 254-265.
• İzmaylov, İ. L. (2022). Srednevekovye Bulgar: Stanovleniye Etnopolitiçeskoy Obshchnosti v VIII – Pervoy Treti XIII Veka. Kazan.
• Johannes, Plano Carpinili (2022). Tatarlar Olarak Bildiğimiz Moğolların Tarihi. çev. A. T. Özcan. İstanbul: Ötüken.
• Karatay, O. – G. Kakhniashvili (2013). “Svyatoslav’ın 965’te Saldırdığı Doğudaki Bulgarlar Kimlerdir?”. III International Congress of Caucasiologists, Tbilisi, 23-26 October.
• Kargalov, V. V. (1973). Sverjeniye Mongolo-Tatarskogo Iga. Moskva.
• Koç, D. (2014). “Türk Tarihinin Sahte Bir Kaynağı: Cafer Tarihi ve Orta İdil Boyunun Moğol İstilası Öncesi Tarihi Üzerine Bir Değerlendirme”. Milliyetlerin Kesişme Noktası: İdil-Ural Çalıştayı Bildiriler Kitabı. 363-384.
• Koç, D. (2021). İdil Bulgarları. İstanbul: Selenge.
• May, T. (2021). Moğol İmparatorluğu. çev. Ü. Evrim Uysal. İstanbul: Kronik.
• Mercanî, Ş. (2008). Müstefâdü’l-Ahbâr Fi Ahvâl-i Kazan ve Bulgar. (Kazan ve Bulgar’daki Durum Hakkında Faydalanılan Haberler). Metni Yay. E. N. Hayrulin. Türkiye Türkçesine Akt. Dr. Mustafa Kalkan. Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Miftakhov, Z. Z. (1998). Kurs lektsiy po istorii tatarskogo naroda. Kazan.
• Muhamadeev, A. R. (2019). Obshchestvo i Pravo Voljskoy Bolgarii (VIII- pervaya tret' XIII vv.). Kazan.
• Nigamaev, A.- Irina Kornilova, (2023). “Forming the urban planning traditions in the east of Europe: small towns of Volga Bulgaria”. E3S Web of Conferences. Vol. 376. 1-8.
• Ostrowski, D. (1998). “City Names of the Western Steppe at the Time of the Mongol Invasion”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. Vol. 61, No. 3. 465-475
• Özcan, A. T. (2010). “Macar Papaz Julian’in 1237 tarihli Moğol raporu”. Tarih Araştırmaları Dergisi. C. 29. S. 48. 89-99.
• Özcan, A. T. (2013). “Chroiıca Maiora’da Moğollara Dair Kayıtlar”. Tarih Okulu Dergisi. Yıl. 6. S. XVI. 23-77.
• Patkanov, K. (1869). Hronografiçeskaya istoríya sostavlennaya ottsom Mekhitarom, Vardaretom Ayrivankskim". Armyanskíy tekst.
• Psrl-1 (1846). Polnoe sobranie russkih letopisey. izdannoye po visoçayşemu poveleniyu Arkheograficheskoyu kommissiyeyu. Tekst I. II. Lavrentevskaya i Troitskaya letopisi
• Psrl-7 (1856). Polnoe sobranie russkih letopisey. izdannoye po visoçayşemu poveleniyu Arkheograficheskoyu kommissiyeyu. Tekst VII. Letopis po Voskresenskomu spisku.
• Rashiduddin Fazlullah (1998). Rashiduddin Fazlullah’s Jami’u’t-tawarikh: Compendium of Chronicles: A History of the Mongols. Part 1. English translation, annotation by W. M. Thackston. Cambridge: Harvard University Press.
• Rudenko, K. A. (2014). “The Mongol Conquests And Their Reflection in Material Culture of The Peoples of The Middle Volga And Kama Regions (The 13th – Early 14th Centuries) (According to Archaeological Data)”. Golden Horde Review. No:4 (6). 134-147.
• Sinor, D. (1999). “The Mongols in the West”. Journal of Asian History. Vol. 33. No. 1. 1-44.
• Sitdikov, A. G. – İ. L. İzmaylov – R. Khayrutdinov. (2015). “Weapons, Fortification and Military Art of the Volga Bulgaria in the 10th – the First Third of the 13th Centuries”. Journal of Sustainable Development. Vol. 8. No. 7. 167-177.
• Şakirov Z. G- F. Ş. Huzin- A. M. Gubaydullin (2017). “Ukrepleniya Goroda Bilyara i Gorodishcha Yego Okrugi Kak Sistema Oborony Administrativno-Politiçeskogo Tsentra Voljskoy Bulgarii”. Arheologiya Yevraziyskih Stepey. No:5. 133-143.
• The Secret History of The Mongols (2001). translated by U. Onon. RoutledgeCurzon. London-Newyork. Uydu Yücel, M (2020). İlk Rus Yıllıklarında Türkler. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Üren, U. (2018). Avrasya’nın Bozkır Halkları: Alanlar ve Aslar. Ankara: Akçağ.
• Vásáry, I. (2002). “Western Sources on the Early Towns of the Middle Volga Region”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. Vol. 55. No. 1/3. 263-268.
• Zimonyi, I. (1985). “The First Mongol Raids Against the Volga Bulgars”. Altaistic Studies. Papers at the 25th Meeting of the Permanent International Altaistic Conference at Uppsala. 1982. Ed. G. Jarring - S. Rosén. Stockholm, Sweden. 197-204.
• Zimonyi, I. – N. Kuzembaev. (2014). Mongolskoye Zavoyevaniye Deşt-i Kipchaka. Pavlodar.
• Zimonyi, I. (2014). “The Mongol Campaigns against Eastern Europe”. Medieval Nomads in Eastern Europe. Collected Studies. Ed. V. Spinei. Bucuresti-Braila. 325-352.
• Zimonyi, I. (2021). “The Great Town – Man Kermen in The Secret History of the Mongols”. Acta Orientalia Hung. 74. 1. 145–157.