İDİL-URAL ÜZERİNE ÇARLIK RUSYA ARAŞTIRMALARI: FERDİNAND İVANOVİÇ GEBEL VE 1834 YILINDAKİ SEYAHATİ

Year 2025, Volume: 7 Issue: 1, 43 - 68, 30.06.2025

Murat Özkan

https://doi.org/10.47089/iuad.1666519

Abstract

XVIII. yüzyıl sonları ve XIX. yüzyıl başlarında Çarlık Rusya’sının Türk coğrafyasına yönelik gerçekleştirdiği bilimsel keşif gezileri, doğa bilimlerinden stratejik ve ekonomik politikalara kadar geniş bir etki alanına sahip olmuştur. Bu geziler, Rusya’nın bilimsel politikalarının bir parçası olarak, bölgenin coğrafi yapısının haritalanması, hidrolojik dinamiklerinin anlaşılması, flora ve fauna çeşitliliğinin belgelenmesi ve doğal kaynak potansiyelinin belirlenmesine yönelik önemli veriler sağlamıştır. Bu çalışma, 1834 yılında İdil-Ural bölgesine seyahat eden Ferdinand İvanoviç Gebel’in keşif gezisini ele almakta ve onun bilimsel katkılarını incelemektedir. Gebel, yaptığı barometrik ölçümler, su analizi ve kimyasal incelemelerle bölgenin doğal yapısına dair kapsamlı veriler sunmuş, Azak, Karadeniz ve Hazar Denizi’nden topladığı su örnekleriyle karşılaştırmalı analizler gerçekleştirmiştir. Bu bilimsel araştırmalar yalnızca doğa bilimleri açısından değil, aynı zamanda Rusya’nın İdil-Ural ve çevresindeki Türk topraklarına yönelik politik ve ekonomik çıkarlarını şekillendiren bir bilgi kaynağı olarak da büyük önem taşımaktadır. Gebel’in anlatıları, bilimsel gözlemlerin ötesinde, keşif gezisi sırasında karşılaştığı lojistik zorlukları, yerel yöneticilerin ve halkın kendisine sağladığı desteği ve bölgenin ekonomik yapısını da yansıtmaktadır. Bu keşif gezileri, yalnızca bilimsel bilgi üretmekle kalmamış, Rusya’nın bölge üzerindeki nüfuzunu artırma ve doğal kaynaklarını değerlendirme çabalarının bir parçası haline gelmiştir. Çarlık Rusya’sının yürüttüğü bilimsel keşif faaliyetleri, Türk coğrafyasının doğa bilimleri açısından keşfedilmesini sağlamış, ancak aynı zamanda bölgeye yönelik jeopolitik ve ekonomik stratejilerin belirlenmesinde de belirleyici bir rol oynamıştır. Gebel’in gezisi, dönemin bilimsel yaklaşımlarının yanı sıra, Rusya’nın doğa bilimleri aracılığıyla bölgesel hâkimiyet kurma girişimlerinin önemli bir örneği olarak değerlendirilmelidir.

Keywords

İdil-Ural , Ferdinand İvanoviç Gebel , Çarlık Rusya , Astrahan , Keşif Gezisi , Doğa Bilimleri

TSARIST RUSSIA RESEARCHES ON VOLGA-URAL: FERDINAND IVANOVICH GEBEL AND HIS TRAVELS IN 1834

Abstract

Tsarist Russia’s scientific expeditions to the Turkish geography in the late eighteenth and early nineteenth centuries had a wide range of influences from natural sciences to strategic and economic policies. As part of Russia’s scientific policies, these expeditions provided important data for mapping the geographical structure of the region, understanding its hydrological dynamics, documenting the diversity of flora and fauna, and determining its natural resource potential. This study focuses on the expedition of Ferdinand Ivanovich Gebel, who travelled to the Volga-Ural region in 1834, and examines his scientific contributions. Gebel provided comprehensive data on the natural structure of the region through barometric measurements, water analysis and chemical investigations, and carried out comparative analyses with water samples collected from the Azov, Black and Caspian Seas. These scientific researches are of great importance not only in terms of natural sciences, but also as a source of information shaping Russia’s political and economic interests in the Volga-Ural region and the surrounding Turkic lands. Beyond scientific observations, Gebel’s narratives also reflect the logistical difficulties he encountered during the expedition, the support he received from local administrators and the people, and the economic structure of the region. These expeditions not only produced scientific knowledge, but also became a part of Russia’s efforts to increase its influence over the region and utilise its natural resources. The scientific expeditions conducted by Tsarist Russia enabled the exploration of the Turkic geography in terms of natural sciences, but also played a decisive role in determining geopolitical and economic strategies for the region. Gebel’s expedition should be considered as an important example of Russia’s attempts to establish regional dominance through natural sciences as well as the scientific approaches of the period.

Keywords

Volga-Ural , Ferdinand Ivanovich Gebel , Tsarist Russia , Astrakhan , Expedition , Natural Sciences

References

• Berber, O. (2024). Rusya İmparatorluğu’nun Türkistan Siyasetinin Bilimsel Arka Planı: Pyotr Petroviç Semyonov’un Keşif Gezileri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 16, s. 559-576.
• Çelebi, E. ve Saginbaevna, B. Z. (2020). Çarlık Rusya’sı Akademik ve İlmî Kuruluşlarında Avrasya Göçebelerinin Tarihi ve Kültürü’nün Araştırılması Üzerine Tespitler (XVIII-XX. Yüzyılın Başları). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7(1), s. 183-206.
• Çibilyev, A. A. ve Groşeva, O. A. (2010). Nasledie Estestvoispıtateley XVIII-XX Vekov-Kak Osnova Razvitiya Stepevedçeskih Nauçnıx Şkol. Aridnıe Ekosistemı, Tom 16, No: 4 (44), s. 15-24.
• Gebel, F. (1835). Obzor Puteşestviya Professora Gebelya v Stepi Yujnoy Rossii v 1834 godu. Jurnal Ministerstva Narodnogo Prosveşeniya, No. 6, s. 516-546.
• Gebel, Karl. (1914). Ruskiy Biografiçeskiy Slovar, Pod. A. A. Polovtsov, Tom IV, St. Petersburg: s. 300-301.
• İvanov, A. B., Zaharov, E. E., Yaşkov, İ. A., İsaçenko, A. P., Novikov, İ. V. ve Şardakov, A. K. (2020). Nauçnıe i Nauçno – Obrazovatelnıe Ekspeditsii v Povolje i Prikaspii. Statya 2. Ot İssledovaniy Aleksandra Gumboldta do «Flotilii Plavuçih Universitetov». Vestnik Rossiyskoy Akademii Estestvennıh Nauk, 2, s. 81-99.
• Kirikova, O. A. (2019). Göbel Ferdinand İvanoviç. Uçenıe – Fondoobrazovateli Sankt-Peterburgskogo Filiala Arhiva Rossiyskoy Akademii Nauk Kratkiy Biografiçeskiy Sprevoçnik, G-İ, Sost. E. Yu. Basargina, İ. V. Tunkina, St. Petersburg: Renome, s. 18-20.
• Kiziroğlu, İlhami. (1993). Doğabilimci Alexander Von Humboldt’un (1769-1859) Yaşamı ve Bilimsel Çalışmaları. H. Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, s. 281-300.
• Lewis, David E. (2016). Klaus At Kazan: The Discovery of Ruthenium (1). Bull. Hist. Chem., 41, 1/2, s. 3-11.
• Melua, A. İ. (2019). Akademiya Nauk Biografii 1724-2019, Tom 5, St. Petersburg: Gumanistika.
• Pavlov, N. V. (1940). G. S. Karelin 1801-1872. Moskova.
• Stein, G. M. ve Iarukova L. I. (2008). Polar Honours of the Russian Geographical Society 1845-1995. The Journal of the Hakluyt Society, 1, s. 1-38.
• Şişkina, K. G. (2020). Karelin Grigoriy Silıç. Uçenıe – Fondoobrazovateli Sankt-Peterburgskogo Filiala Arhiva Rossiyskoy Akademii Nauk Kratkiy Biografiçeskiy Sprevoçnik, K, Sost. E. Yu. Basargina, İ. V. Tunkina, St. Petersburg: Renome, s. 24-26.
• The London, Edinburgh and Dublin Philosophical Magazine and Journal of Science, (1841). 19, London: London, Taylor & Francis, s. 417-422.