Bereket Boynuzu Motifinin Bizans Sanatında ve Kapadokya Bölgesi Duvar Resimlerinin Anikonik Bezemesindeki Yeri ve Önemi Üzerine Değerlendirmeler

Year 2023, , 263 - 291, 31.07.2023

Metin Kaya

https://doi.org/10.26650/artsanat.2023.20.1213620

Abstract

Kökeni Eski Yunan’a dayanan ve Roma, Bizans, erken İslam, Avrupa ve Osmanlı (özellikle erken 18. yüzyıl– erken 20. yüzyıl aralığında) başta olmak üzere günümüze kadar birçok medeniyetin sanatına tesir etmiş olan bereket boynuzu deseninin sanat eserlerinde, ilk kullanımından itibaren aynı anlam ve amaçla tercih edildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca bugüne kadar yapılan çalışmalar bu motifin içinin boş ya da dolu olarak betimlenmesinin de herhangi bir anlam değişikliğine yol açmadığını genellikle de içinin meyvelerle dolu olarak tasvir edildiğini ortaya koymuştur. Bu makalede Kapadokya bölgesinde dokuz kaya kilisesinin ve kayaya oyulmuş bir manastır keşiş hücresinin duvar resimlerinin anikonik bezemesinde tespit ettiğimiz bereket boynuzu motifleri ayrıntılı olarak tanım ve tasvirleri ile incelenmiş ve kronolojik çerçevede Bizans sanatındaki farklı kullanım örnekleri de belirlenmiştir. Tüm bunların yanı sıra bereket boynuzu deseninin bölgede karşılaştığımız örneklerinde yapı içerisinde nasıl konumlandırıldıkları, bezeme özellikleri, kutsal ve simgesel anlamları, mimari ve resim programı arasındaki ilişki üzerinde de durulmuştur.

Keywords

Bizans Sanatı, Kapadokya, Duvar Resimleri, Motif, Bereket Boynuzu

Supporting Institution

İ.Ü. BAP Birimi

Project Number

21619

Thanks

Derginizde emeği geçen herkese ve katkı sunan değerli hakem hocalarıma teşekkürü borç bilirim.

Studies on the Importance of the Cornucopia Motif in Byzantine Art and the Aniconic Decoration of the Wall Paintings of Cappadocia Region

Abstract

It is understood that the cornucopia motif, which originated in Ancient Greece, has influenced the art of many civilizations until today, especially the Roman, Byzantine, early Islamic, European and Ottoman (especially the early 18th-early 20th century ranges) artworks and it was used for the same meaning and purpose since the beginning. In addition, the studies revealed that the description of this motif as empty or full does not cause any difference in meaning, however, it is generally depicted as filled with fruits. In this article, we have identified the cornucopia motifs in the aniconic decoration of the wall paintings of nine rock churches and a rock-cut monastery monk cell, which we have examined in detail with their definitions and descriptions, and different usage examples in Byzantine art connected to their chronological framework. In addition to all these, regarding the examples we have encountered in the region, we have also emphasized how the cornucopia motif is positioned in the buildings, its decoration features, its sacred and symbolic meanings, and the relationship between architecture and art.

Keywords

Byzantine Art, Cappadocia, Wall Paintings, Motif, Cornucopia

Project Number

21619

References

• Altıer, Semiha. “Bir Motifin Peşinden: Osmanlı Sanatında Bereket Boynuzu.” History Studies 10 / 7 (2018): 21-57. google scholar
• Ancient Rome. “Mosaic Decoration of the Vault in the Circular Ambulatory.” Erişim 8 Ağustos 2022. http://ancientrome.ru/art/artworken/img.htm?id=6706 google scholar
• Ancient Rome. “Statue of Genius Togatus of Augustus.” Erişim 19 Temmuz 2022. http:// ancientrome.ru/art/artworken/img.htm?id=1258 google scholar
• Ateş, Mehmet. Mitolojiler ve Semboller Anatanrıça ve Doğurganlık. İstanbul: Aksiseda Matbaası, 2001. google scholar
• Aurigemma, Salvatore. “Cornucopia.” Enciclopedia Italiana. Erişim 17 Temmuz 2022, https://www. treccani.it/enciclopedia/cornucopia/ google scholar
• Aybek, Serdar, Mehmet Tuna ve Mahir Atıcı. İzmir Tarih ve Sanat Müzesi Heykel Kataloğu Orjinaller, Roma Kopyaları, Portreler ve Kabartmalar. Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2009. google scholar
• “Bereket Boynuzu,” Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: YEM Yayınları, 1997, 222. google scholar
• Blue Guides. “Artwork of the Month: May. Flora, Pompeii.” Erişim 16 Eylül 2022. https://www. blueguides.com/artwork-of-the-month-may-flora-pompeii/ google scholar
• Bozkurt, Nebi. “Kubbetü’s Sahre.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 26. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002, 304-308. google scholar
• Britannica. “Cornucopia.” Erişim 21 Eylül 2022. https://www.britannica.com/art/cornucopia google scholar
• Brubaker, Leslie. “Aniconic Decoration in The Christian World (6th - 11th Century): East and West.” Cristianita D’Occidente E Cristianita D’Oriente: (Secoli XI-XI). Spoleto: Presso La Sede Della Fondazione, 2004, 573-590. google scholar
• Bustacchini, Gianfranco. Ravenna Mosaics Monuments and Environment. Ravenna: Cartolibreria Salbaroli, 1984. google scholar
• Civelek, Aynur. “Antik Dönem Sanatında Bereket Boynuzu.” Arkeoloji ve Sanat Dergisi 143 (2013): 103-112. google scholar
• Cooper, Jean Campbell. “Goat.” An Illustrated Encyclopaedia of Traditional Symbols. Great Britain: Thames and Hudson Ltd., 1987, 74. google scholar
• Çetin, Cengiz. “Anadolu’da Bereket Kültü ve Anadolu Türk Köylüsü Seyirlik Oyunlarına Yansımaları.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 46 / 1 (2006): 189-210. google scholar
• Dalton, Ormonde Maddock. Byzantine Art and Archaeology. Oxford: Oxford At The Calarendon Press, 1911. google scholar
• Digital Bodleian. “Bodleian Library MS. Canon. Gr. 110, fol.154r.” Erşim 2 Haziran 2023. https:// digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/8702ffd7-4a3f-4a11-b0b7-f0a1990f120a/surfaces/2bcf38cb-256c-4dbe-a46d-f134af3e78a0/ google scholar
• Drwael, Stephanie. “İstanbul’daki Büyük Saray Mozaiğinin Akanthus Dalları Motifi. Yeni Perspektifler.” Bursa Uludağ University Journal of Mosaic Research 14 (2021): 101-126. google scholar
• Eastmond, Anthony. “Consular Diptychs, Rhetoric and the Languages of Art in Sixth Century Constantinople.” Art History 33 (2010): 742-765. google scholar
• Eser, Erdal. “The First Islamic Monument Kubbet’üs-Sahra (Dome of the Rock): A New Proposition.” Pesa International Journal of Social Studies (Pesa Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi) 3/2 (2017): 135-147. google scholar
• European Traveler. “Theophany Mosaics in San Vitale in Ravenna.” Erişim 6 Temmuz 2022. https:// www.european-traveler.com/italy/see-the-basilica-of-san-vitale-in-ravenna/attachment/mosaics-in-san-vitale-in-ravenna08/ google scholar
• Fıratlı, Nezih. La Sculpture Figuree au Musee Archeologique d’Istanbul. Ed. Catherine Metzger, Jean-Pierre Sodini ve Annie Pralong. Paris: Jean Maisonneuve Editeur, 1990. google scholar
• Freely, John ve Ahmet Şefik Çakmak. İstanbul’un Bizans Anıtları. Çev. Gülru Tanman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017. google scholar
• Georgopoulou, Maria. “Venice and the Byzantine Sphere.” Byzantium Faith and Power (12611557). Ed. Helen C. Evans. New York: Yale Üniversitesi Yayınları, 2004, 489-514. google scholar
• German, Marie-Odile. “Les Manuscrits IXe-XIIe Siecle,” BYZANCE. Paris: l’art Byzantin Dans les Collections Publiques Françaises, 1992, 342-367. google scholar
• Kalavrezou, Loli. Byzantine Women and Their World. Cambridge: Yale Üniversitesi Yayınları, 2003. google scholar
• Karatağ, Murat. “Bereket Boynuzu.” Klasik Arkeoloji Sözlüğü. Ankara: Genesis Kitap, 2011, 71. google scholar
• Kaya, Metin. “Kapadokya Bölgesi Bizans Dönemi Duvar Resimlerinde Bulunan Bir Grup Doğa Kökenli Anikonik Motif Üzerine Değerlendirmeler.” Navisalvia Sinan Kabaağaç’ı Anma Toplantısı 2019 Doğa-Natura. Ed. Pelin Erçelik. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2022, 137-172. google scholar
• Kaya, Metin. “Kapadokya Bölgesi Duvar Resimlerinde Kutsal Anlam Taşıyan ve Apotropaik Etkili Motifler.” Art-Sanat 16 (Temmuz 2021): 409-435. Erişim 5 Ağustos 2021. https://doi. org/10.26650/artsanat.2021.16.0014 google scholar
• Kostof, Spiro. Caves of God. New York: Oxford University Press, 1972. google scholar
• Kutsal Kitap. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2011. google scholar
• Levy, Catherine Jolivet. La Cappadoce Un Siecle Apres G. De Jerphanion. 2 cilt. Paris: Cahiers de civilisation medievale, 2015. google scholar
• Mango, Cyril ve Ihor Sevcenko. “Remains of Church of St. Polyeuktos at Consantinople.” Dumbarton Oaks Papers 15 (1961): 243-247. google scholar
• Marinis, Vasileios. Architecture and Ritual in The Churches of Constantinople. New York: Cambridge Üniversitesi Yayınları, 2014. google scholar
• Matthiae, Guglielmo. Mosaici Medioevali delle Chiese di Roma. Roma: Istituto Poligrafico dello Stato-Libreia dello Stato, 1967. google scholar
• Millingen, Alexander Van ve Ramsay Traquair. Byzantine Churches in Constantinople: Their History and Architecture. Londra: Macmillan and Co., 1912. google scholar
• Museivaticani. “Sarcophagus of Constantina. “Musei Vaticani.” Erişim 8 Ağustos 2022. https:// www.museivaticani.va/content/museivaticani/en/collezioni/musei/museo-pio-clementino/sala-a-croce-greca/sarcofago-di-costanza.html google scholar
• Naumann, Rudolf ve Hans Belting. Die Euphemia Kirche am Hippodrom zu İstanbul und Ihre Fresken. Berlin: Gebr Mann, 1966. google scholar
• Nelson, S. Robert. “Palaelogon Illuminated Ornament and Arabesque.” Wiener Jahrbuch Für Kunstgeschichte XLI (1988): 7-22. google scholar
• Nersessian, Sirarpie Der. “The Illustrations of the Homilies of Gregory of Nazianzus: Paris Gr. 510. A Study of the Connections between Text and Images.” Dumbarton Oaks Papers 16 (1962): 195-228. google scholar
• Ousterhout, Robert. Visualizing Community, Material Culture and Settlement in Byzantine Cappadocia. Washington: Dumbarton Oaks Research Library And Collection, 2017. google scholar
• Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. Çev. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015. google scholar
• Öztaşkın, Gökçen ve Muradiye Öztaşkın. “Olympos Episkopeionu Peristyl Mozaiklerindeki İnsan Betimlemeleri.” OLBA XXVII (2019): 443-464. google scholar
• Redford, Scott. “Byzantium and the Islamic World.” Byzantium Faith and Power (1261-1557). Ed. Helen C. Evans. New York: Yale Üniversitesi Yayınları, 2004, 389-396. google scholar
• Riegl, Alois. Problems of Style. New Jersey: Princeton Üniversitesi Yayınları, 1992. google scholar
• Rudolf, Michel. “Die Mosaiken von Santa Costanza In Rom.” Doktora Tezi, Strazburg Üniversitesi, 1911. google scholar
• Sauron, Gilles. “Le Message Esthetique Des Rinceaux De L’ara Pacis Augustae.” Revue Archeologique, Nouvelle Serie 1 (1988): 3-40. google scholar
• Sarah Brooks. “Sculpture and Late Byzantine Tomb.” Byzantium Faith and Power (1261-1557). Ed. Helen C. Evans. New York: Yale Üniversitesi Yayınları, 2004, 93-104. google scholar
• Schulz Bruno ve Josef Strzygowski. “Mschatta. Bericht über die Aufnahme der Ruine von Bruno Schulz und Kunstwissenschaftliche Untersuchung von Josef Strzygowski.” Jahrbuch der Königlich Preussischen Kunstsammlungen 25/4 (1904): 205-373. google scholar
• Spieser, Jean Michel. “L’Art L’ Epoque De Justinien.” Byzantine Culture. Ed. Dean Sakel. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları: 8/12, 2014, 59-69. google scholar
• Stern, Henri. “Les Mosaıques de l’eglise de S. Constance â Rome.” Dumbarton Oaks Papers 12 (1958): 157-218. google scholar
• Tekçam, Temay. “Cornucopiae.” Arkeoloji Sözlüğü. İstanbul: Alfa Yayınları, 2011, 49. google scholar
• The Met Museum. “Fragment of a Floor Mosaic with a Personification of Ktisis.” Erişim 4 Temmuz 2022. google scholar
• https://www.metmuseum.org/art/collection/search/469960#:~:text=built%20with%20 ACNLPatternTool-,Fragment%20of%20a%20Floor%20Mosaic%20with%20a%20Personificat ion,500%E2%80%93550%2C%20with%20modern%20restoration&text=The%20bejeweled%20 woman%2C%20holding%20the,of%20generous%20donation%20or%20foundation google scholar
• Thierry, Nicole. Haut Moyen Age En Cappadoce. Les Eglises De La Region De Çavuşin. 2. Cilt. Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner, 1994. google scholar
• Thierry, Nicole. “Materıaux Nouveaux En Cappadoce (1982).” Byzantion 54/1 (1984): 315-357. google scholar
• Thierry, Nicole. “Art Byzantin du Haut Moyen Âge en Cappadoce: L’eglise N°3 de Mavrucan.” Journal Des Savants 4 (1972): 233-269. google scholar
• Thierry, Nicole. “Les Peintures Murales de Six Eglises du Haut Moyen Âge en Cappadoce.” Comptes Rendus des Seances de, l’Academie des Inscriptions et Belles-Lettres 114/3 (1970): 444-480. google scholar
• Thierry, Nicole. “The Rock Churches,” Arts of Cappadocia. Ed. Luciano Giovannini. Cenevre: Nagel Publishers, 1971, 129-176. google scholar
• Tümay, Günay. “Bereket,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992, 487-489. google scholar
• Uyar, B. Tolga. “Bizans Kapadokya’sında Yaşam ve Maddi Kültür.” Toplumsal Tarih 334 (2021): 14-16. google scholar
• Vasiliev, Aleksandr Aleksandroviç. “Imperial Prophyry Sarcophagi in Constantinople.” Dumbarton Oaks Papers 4 (1948): 1-26. google scholar
• Weber, M. Thomas. “Syrien, Âgypten und Aksum Das sanctuaire carre - eine Sonderform des Altarraumes in der Frühchristlichen Sakralarchitektur Westasiens und Nordostafrika.” Millennium-Studien 207 (2010): 207-253. google scholar
• Wiener, Wolfgang Müller. İstanbul’un Tarihsel Topografyası. Çev. Ülker Sayın. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001. google scholar
• Wolf, Gerhard. “Vesting Walls, Displaying Structure, Crossing Cultures: Transmedial and Transmedial Dynamics of Ornament,” Histories of Ornamnet from Global to Local. Ed. Gülru Necipoğlu ve Alina Payne. New Jersey / Princeton: Princeton Üniversitesi Yayınları, 2016, 96105. google scholar
• Xenaki, Maria. “Ornement et Texte: le Cas de l’ensemble Funeraire de Karşıbecak â Göreme, Cappadoce,” L’aniconisme dans l’art Religieux Byzantin. Ed. Matteo Campagnolo, Paul Magdalino, Marielle Martiniani-Reber ve Andre-Louis Rey. Cenevre: Geneva Sanat ve Tarih Müzesi, 2009, 159-170. google scholar
• Yalçın, Asnu Bilban. “Tarihi Kaynaklar Işığında Aya Sofya’nın Altıncı Yüzyıl Süslemesine Dair Bazı Notlar.” Ayasofya Müzesi Yıllığı 14 (2014): 94-127. google scholar
• Yetkin, Şerare. “Abbasiler. F. Sanat.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988, 49-56. google scholar
• Zwirn, Stephen. “Personofications,” Age of Spirituality: Late Antique and Early Christian Art, Third to Seventh Century: Catalogue of the Exhibition at the Metropolitan Museum of Art. Ed. Kurt Weitzmann. New York: Princeton Üniversitesi Yayınları, 1979, 173-175. google scholar