Sivas Çifte Minareli Medrese’nin Minarelerindeki Tuğla ve Çini Süslemeler Üzerine Yeni Öneriler

Year 2019, Issue: 12, 205 - 222, 31.07.2019

Sevinç Gök

Abstract

Sivas
Çifte Minareli Medrese, mevcut giriş cephesi ve yıkılmış ana binasıyla, çeşitli
araştırmalara konu olmuş yapılardandır. Amacımız, yapıya ilişkin bilgileri
tekrar etmek değil, bugüne kadar çözülememiş ve tahrip olmuş süslemeleri
üzerine yeni önerilerde bulunmaktır. Yapının minareleri, kaideleriyle birlikte
tuğla ile inşa edilmiş, süslemeleri de tuğla ve çinilerle meydana
getirilmiştir. Büyük bir yıkım yaşayan yapıya, son yıllarda gerçekleştirilen
restorasyon çalışmalarıyla da zarar verilmiş, bu onarımlar esnasında yapının
özellikle minare kaidelerindeki süslemelerinin bozulduğu saptanmıştır. Soldaki
(kuzey) minarenin kaidesindeki panoda; “Allah”
kelimesinin tekrar edildiği mâ’kılî yazı tarzıyla işlenmiş düzenleme, kısmen de
olsa aslına uygun yapılmaya çalışılmıştır. Sağdaki (güney) minarenin
kaidesindeki panoda ise bugün geometrik bir kompozisyon gibi görülen, ancak
hiçbir düzen kurgusunun olmadığı bir bezeme dikkati çeker. Özellikle bu pano
çok hatalı bir şekilde restore edilmiştir. Soldaki panoda, “Allah” kelimesinin, dört farklı yönde yerleştirilerek verildiği ve
ortada svastika motifi ile birleştirildiği net olarak anlaşılmaktadır. Sağdaki
panoda ise yine Arap harfleriyle mâ’kılî yazıyla; “Muhammed”, “Ebubekir”, “Ömer”, “Osman” ve “Ali”
isimlerinin verildiği araştırmalarımız sonucunda tespit edilmiştir.
Orijinalinde, ustanın mükemmel bir geometrik sistemle, matematiksel formüle
dayandırarak işlediği bu panoların bugünkü görünümü kabul edilemez düzeydedir.
Yapıda yer alan diğer çini süslemelerin de büyük bir bölümü, geri dönüşümü
mümkün olamayacak şekilde tahrip olmuştur.

Keywords

Mâ’kılî yazı, Firuze çini, Sırsız tuğla

New Proposals for the Brick and Tile Decorations on the Minarets of Çifte Minareli Medrese (Double Minaret Madrasah) In Sivas

Abstract

With its current
entrance façade and collapsed main building, Çifte Minareli Medrese (Double
Minaret Madrasah) in Sivas is one of the buildings which has been the subject
of various studies. We do not aim to repeat the information about the building
but we wish to make new proposals about those decorations which have not been deciphered
and which have been destroyed. The minarets of the building, together with
their bases, were constructed with bricks and their decorations were made with
bricks and tiles. Having undergone great destruction, the building has also
been damaged by the restorations carried out in recent years and it has been
determined that especially the decorations of the building on the minaret bases
were ruined during these restorations. The arrangement worked in the mâ’kılî
script style, in which the word “Allah
(God)” was repeated, on the panel on the base of the minaret on the left (north)
was intended to be made in conformity with its original, although partially. On
the other hand, a decoration which seems like a geometric composition today but
which has no arrangement set-up is striking on the panel on the base of the
minaret on the right (south). This panel in particular has been restored very
erroneously. It is clearly understood that the word “Allah (God)” was provided by placing it in four different
directions and joined to a swastika motif in the middle on the panel on the left.
As a result of our research, it has been established that the names “Muhammed (Muhammad)”, “Ebubekir (Abu Bakr)”, “Ömer (Umar)”, “Osman (Uthman)” and “Ali”
were provided again with Arabic letters in the mâ’kılî script on the panel on
the right. The current appearances of these panels, the originals of which the
master worked on the basis of a mathematical formula in a perfect geometric
system, are at an unacceptable level. The majority of the other tile
decorations in the building have also been destroyed irreversibly. 

Keywords

Mâ’kılî script, Turquoise tile, Unglazed brick

References

• ARIK, Mehmet Oluş, “Anadolu Selçuklu Toplum Hayatında Çini”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, Ed. Gönül Öney, Zehra Çobanlı, İstanbul 2007, s. 13-69.
• ARIK, Mehmet Oluş, “Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Dini ve Kamusal Yapılarında Çini”, Anadolu Toprağının Hazinesi Çini. Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri, İstanbul 2007, s. 37-189.
• ASLANAPA, Oktay, Türk Sanatı, İstanbul 1989.
• BAKIRER, Ömür, Selçuklu Öncesi ve Selçuklu Dönemi Anadolu Mimarisinde Tuğla Kullanımı, Ankara 1981.
• BAKIRER, Ömür, “Kûfi Yazıda Geometrik Yorumlar Üzerine Bir Deneme”, Sanat Tarihi Dergisi, S. 1, Ocak 1982, İzmir, s. 1-20.
• BAYHAN, A. Ali, “Mısır’daki Arap Harfli Kitabeler Üzerine Bir Değerlendirme”, Arap Harfli Yazıtlar ve Ahlat Mezar Taşları Çalıştayı Bildirileri, Türk Dünyası, Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 44, Ankara, Güz 2017, s. 251-279.
• BEKMEZ, Ayşegül, “Sivas’ta Siyasi Ortamın Mimariye Yansımasına Bir Örnek: Gök Medrese-Çifte Minareli Medrese”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 1, Sayı: Özel sayı 2, 2017, s.1-23.
• ÇAKMAKOĞLU KURU, Alev, “Ortaçağ Anadolu Türk Mimarisinde Hz. Ali Yazıları”, Milli Folklor, Yıl: 19, Sayı: 74, 2007, s. 46-69.
• ÇAM, Nusret, “Erzurum'daki Yakutiye Medresesi ile İlgili Bazı Mülahazalar”, Vakıflar Dergisi, S. 20, 1988, s. 289-310.
• DENKNALBANT, Ayşe, Osmanlı Öncesi Türk Mimarisinde Çifte Minareli Cephelerin Gelişimi (Anadolu, İran, Azerbaycan, Hindistan), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. İstanbul 2010.
• DENKNALBANT ÇOBANOĞLU, Ayşe, “Konya Sahip Ata Camii Taçkapısı Üzerine Yeni Bir Tespit”, Tüba-Ked, S.14, Ankara 2016, s.11-25.
• ENVEROĞLU, İlham, “Ma’kili Yazıların Tasarım Özelliklerine Yapısalcı Yaklaşım”, Osmanlı’dan Günümüze Kur’an ve Hüsn-i Hat Sempozyum Bildiri Metinleri, 1-3 Kasım 2013, Amasya, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2017, s. 641-660.
• HERSEK, Can Mehmet, Fetihten Osmanlı Dönemine Kadar Sivas kenti Anıtları, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Doktora Tezi. Ankara 1993.
• Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Konya-Kayseri-Antakya-Şam-Urfa-Maraş-Sivas-Gazze-Sofya-Edirne, Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı C. 3, 1. Kitap, YKY, İstanbul 2006, s. 272-273.
• HERSEK, Can Mehmet, “Sivas’taki Selçuklu Dönemi Medreselerinin Restitüsyon ve Restorasyon Sorunları Üzerinde Genel Bir Değerlendirme”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, C.1, Konya 2001, s. 387-395.
• KURAN, Aptullah, Anadolu Medreseleri, Ankara 1969.
• ÖGEL, Semra, Anadolu Selçukluları’nın Taş Tezyinatı, Ankara 1966.
• ÖNEY, Gönül, Türk Çini Sanatı, Ankara 1976.
• PARLAK, Sevgi; KUNT, H. İbrahim; KOCADAĞISTAN, M. Argun, “Siirt Ulu Camii Minaresi ve 2008 Yılı Restorasyonu”, Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Sayı 1, Haziran 2013, s. 167-198.
• SÖZEN, Metin; TANYELİ, Uğur, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1994.
• ÜNAL, Rahmi Hüseyin, Erzurum Yakutiye Medresesi, Ankara 1992.
• TÜFEKÇİOĞLU, Abdülhamit, Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı, Kültür Bakanlığı Sanat Eserleri, Ankara 2001.
• YAR, Mine; KÜÇÜK, Celaleddin, “Sivas Çifte Minareli Medrese Minarelerinin ve Taç Kapısının Restorasyonu”, Vakıf Restorasyon Yıllığı, Yıl 2014, Sayı 8, s. 96-106.
• YAVAŞ, Alptekin, Anadolu Selçuklu Veziri Sâhib Ata Fahreddin Ali’nin Mimari Eserleri, Ankara 2015.
• YILDIZ, A. Vahap, “Osmanlılar’da Yazı Çeşitleri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 17, Sayı: 28, Temmuz-Aralık 2012, s. 47-62.
• https://www.sivaskulturenvanteri.com/cifte-minareli-medrese/ Erişim Tarihi: 04.04.2019