Geç Dönem Osmanlı Sağlık Yapılarının Gelişiminin Adana Vilayeti Örneği Üzerinden İncelenmesi

Year 2020, Issue: 14, 469 - 493, 31.07.2020

Nur Umar * Fatma Zehra Sarı

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.14.0018

Abstract

Sosyal devlet anlayışını benimseyen Anadolu Türk Devletleri halk sağlığına önem vermiş ve bu doğrultuda sağlık yapılarını inşa etmişlerdir. İslam medeniyetinden etkilenen Türkler sağlık yapılarına “ev” anlamına gelen Arapça kökenli “darül” ile iyileşme, kurtulma anlamında kullanılan “şifa” kelimesini birleştirerek; topluma sağlık hizmeti sunulan yapılara “darüşşifa” ismini vermişlerdir. Uzun yıllar Türk toplumuna hizmet veren darüşşifalar tıp biliminin ilerlemesiyle birlikte çağın teknik şartlarına uyum sağlayamamış ve yerini Batılılaşmanın etkisiyle ilk defa 1876’de Ahmet Vefik Paşa tarafından kaleme alınan Lehçe-i Osmani ile dilimize isim olarak Farsçadan geçmiş olan hastanelere bırakmışlardır. Bu çalışmada, Osmanlı sağlık yapılarının, darüşşifalardan hastanelere kadar gelişim ve dönüşüm süreci incelendikten sonra Geç Dönem Osmanlı sağlık yapıları Adana vilayeti özelinde değerlendirilecektir. Çalışma kapsamında literatür taraması gerçekleştirilmiş, konu ile ilgili yazılmış tez ve makaleler incelenmiş, çeşitli kurum ve Osmanlı arşivleri araştırılmış, arşivlerden elde edilen mimari projeler değerlendirilmiştir. Çalışma, geç dönem Osmanlı sağlık yapılarının ihtiyaçlar doğrultusundaki gelişimini ve Adana Vilayetindeki geç dönem hastane yapılarının toplu bir tespitini sunmayı hedeflemektedir.

Keywords

Osmanlı Devleti, Darüşşifa, Hastane, 19. yüzyıl, Adana Vilayeti

Supporting Institution

Yazarlar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Development of Late Ottoman Health Structures and Investigation on Adana Province Sample

Abstract

Having adopted an understanding of a social state, the Anatolian Turkish States attached great importance to public health and built their health centres accordingly. The Turks, influenced by Islamic civilization, combined the word ‘dar’ which stood for ‘home’ in Arabic, and ‘şifa’ which meant ‘recovery’ and ‘cure’, and gave the name darüşşifa to these institutions providing public health care. After serving the Turkish society for centuries, darüşşifas were not able to adapt to the technical conditions of modern medicine, and were replaced by “hastane”s – a name borrowed from Persian with an Ottoman influence, first coined by Ahmet Vefik Pasha in 1876. In this study, after an investigation of how Ottoman health centres developed and were transformed from “darüşşifa” to “hastane”, the health structures of the Late Ottoman Period were evaluated with examples chosen particularly from the province of Adana. Within the scope of the study, architectural projects attained through literature were evaluated, theses and articles written on the subject were examined, and the Ottoman archives were consulted. The study aims to track the progress of Ottoman health institutions with respect to emerging requirements and provide a mass collection identifying late period hospital structures.

Keywords

Ottoman, Darüşşifa, Hospital, 19th century, Adana Province

References

• “Adana Gureba Hastanesi Fotoğrafı.” Servet-i Fünun Dergisi 342 (18 Eylül 1313 [1894]): 54.
• Balsoy, Gülhan. “Bir Kadın Hastanesi Olarak Haseki Hastanesi ve 19. Yüzyıl İstanbul’unda Bikes ve Bimesken Bir Kadın Olmak.” Toplumsal Tarih Dergisi 257 (Mayıs 2015): 80-84.
• Cantay, Gönül. “Darüşşifalar.” Mimar Başı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri. 1. cilt. İstanbul: T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1988, 355-368.
• Cantay, Gönül. “Osmanlı Mimarisinde Darüşşialar”. Prof. Dr. Ali Haydar Bayat Anısına Düzenlenen Osmanlı Sağlık Kurumları Sempozyumu Haziran 2007. İstanbul, Zeytinburnu Belediyesi Yayınları, 2008, 67-80.
• Cantay, Gönül. Anadolu Selçuklu Ve Osmanlı Darüşşifaları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2014.
• Çiftçi, Aynur. “19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Askeri Mimari ve İstanbul’da İnşa Edilen Askeri Yapılar.” Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2004.
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “Yok Olan Bir Yapı Sultanahmed Darüşşifası.” Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 2 (1988): 35-39.
• Demirhan, Bahar. “Zeynep Kâmil Hastahanesi Restorasyon Projesi.” Yüksek Lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2005.
• Develi, H. Şinasi. Dünden Bugüne Mersin (1836-1990). Mersin: Mersin Ticaret Odası Yayınları, 2001.
• Ekter, Şeref ve Feza Günergun. “Zeynep-Kamil Hastanesi (1875): Romantik Tarihçiliğin Gölgesinden Bir Çıkış Denemesi”. Prof. Dr. Ali Haydar Bayat Anısına Düzenlenen Osmanlı Sağlık Kurumları Sempozyumu Haziran 2007. İstanbul, Zeytinburnu Belediyesi, 2008, 147-169.
• Güntan, Çağrı, “II. Abdülhamit Döneminde İmparatorluk İmajının Kamu Yapıları Aracılığı İle Osmanlı Kentine Yansıtılması.” Yüksek Lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2007.
• Güreşsever Cantay, Gönül. “XIX. Yüzyılda Kurumlaşma ve Hastahaneler I.” FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 1 ( Bahar 2013): 108-126.
• Güreşsever Cantay, Gönül. “XIX. Yüzyılda Kurumlaşma ve Hastahaneler II.” FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 2 (Güz 2013): 57-73. Kılıç, Abdullah. Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Şefkat Abideleri Şifahaneler. İstanbul: Medialpark, 2012.
• Mursal, Seçil. “Osmanlı Devleti’nde İlk Guraba Hastaneleri.” Yüksek Lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2017.
• Öz, Hikmet. Yakın Tarihte Tarsus (1850-2000). Adana: Alev Dikici Basım, 2012.
• Sarıyıldız, Gülden. “Karantina.” TDV İslam Ansiklopedisi. 24. cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001, 463-465.
• Toksöz, Meltem ve Emre Yalçın. “Modern Adana’nın Doğuşu ve Günümüzdeki İzleri”. Abdullah Kuran İçin Yazılar. Ed. Çiğdem Kafesçioğlu ve Lucienne Thys Şenocak. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999, 436-452.
• Uçar, Ahmet. Temettuat Defterlerine Göre 19. Yüzyılda Silifke. İstanbul: Silifke Kültür ve Yardımlaşma Derneği Kültür Yayınları, 2009.
• Umar, Nur. “19. Yüzyılda Adana Vilayetindeki Kamu Yapıları.” Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2017.
• Yavuz, Yıldırım. “Batılaşma Döneminde Osmanlı Sağlık Kuruluşları.” ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi 8/2 (1988): 123-142.
• Yıldırım, Nuran. Hastane Tarihimizde Bir Kutup Yıldızı Hamidiye Etfal Hastanesi. İstanbul: Ajansfa, 2010. Yıldırım, Nuran. Tarihi Sağlık Kurumlarımız Darüşşifalar. 2. cilt. İstanbul: Ajansfa, 2010.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y..MTV.) 175/317, 23/ Za/1315 (14 Nisan 1898).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Hapishaneler Müdiriyeti (DH.MB..HPS..) 19/32, 13/ Ca/1334 (18 Mart 1916).
• https://www.houshamadyan.org/mapottomanempire/vilayet-of-adana.html. Erişim 20 Mayıs 2017
• http://haritalar.istanbul.edu.tr/viewer.php?tileCode=92617. Erişim 8 Kasım 2019
• https://www.facebook.com/abdulhamideah/. Erişim 8 Kasım 2019
• https://www.emlaklobisi.com/bilgi-bankasi/haydarpasa-numune-egitim-ve-arastirmahastanesi -90444. Erişim 8 Kasım 2019
• http://abdulhamid.site/abdulhamid-ve-eserleri/abdulhamid-donemi-hastaneler/haydarpasa-numunehastanesi/ . Erişim 8 Kasım 2019
• http://bezmialem.edu.tr. Erişim 8 Kasım 2019 https://zeynepkamilkdch.saglik.gov.tr/TR,87631/tarihcemiz.html. Erişim 8 Kasım 2019