Batılılaşma Dönemi Tasvir Sanatına Yeni Bir Örnek: Muğla Keyfoturağı Camisi

Year 2021, Issue: 15, 1 - 34, 05.02.2021

Ayşe Aydın

Abstract

Muğla Karabağlar Mahallesi Yurtlar Mevkii’ndeki Keyfoturağı Camisi kare planlıdır. Caminin harim duvarlarındaki Ashâb-ı Kehf isimlerinden alınan Kehfoturağı adı zamanla Keyfoturağı’na dönüşmüştür.
Kitabesine göre 1870 yılında inşa edilen cami 2005 yılında onarılmıştır. Harim üst pencere aralarında yer alan duvar resimleri kare, enine dörtgen ve dikdörtgen panolar şeklinde düzenlenmiştir. Bu panoların içinde Hz. Muhammed, torunları, dört halife ile Ashâb-ı Kehf isimlerinin yazılı olduğu madalyonlar vardır. Bu madalyonlar Barok-Rokoko üslubunda perde motifi, volüt, C ve S kıvrımlarıyla ve akant yapraklarıyla süslenmiştir. Dikdörtgen formlu panolardan ikisinin içinde hurma ağaçları, kare formlu iki panoda birer yelkenli gemi, bir panoda ise hurma ve selvi ağaçlarıyla birlikte cami tasviri yer alır. Yazılı madalyonların yanı sıra panolardan birinde yazılar kartuşlar içine yerleştirilmiştir. Zamanla bazı panoların yok olduğu, yapılan onarımlarda bazı motiflerin badana altında kaldığı, bazı motiflerin de üzerinden tekrar geçildiği ve ekler yapıldığı görülmektedir. Süsleme programındaki motiflere renkler kullanılarak ışık-gölge ile hacim verilmiş, Batı etkili resim kurallarına göre perspektif denemelerinde bulunulmuştur. Keyfoturağı Camisi’nin duvar resimleri hem seçilen konuları ve motifleriyle hem de bunların teknik ve üslup özellikleriyle Batılılaşma döneminin genel özelliklerini yansıtmaktadır. Muğla’daki sayılı duvar resimlerine sahip camilerden biri olan Keyfoturağı Camisi’nde yanlış onarımların izlerini ortadan kaldırmak amacıyla bilinçli bir çalışma yapılmalıdır.

Keywords

Muğla-Keyfoturağı Camisi, Batılılaşma dönemi, Ashâb-ı Kehf, Duvar Resmi, Süsleme

Supporting Institution

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

A New Example to Art of the Depiction of the Westernization Era: Muğla Keyfoturaği Mosque

Abstract

Keyfoturağı Mosque is located in the Muğla Karabağlar Quarter, Yurtlar, and has a square plan. The name Kehfoturağı which comes from the names of the companions of the cave (Ashab al-Kahf) was written on the sanctuary wall of the mosque and has been transformed into Keyfoturağı in the course of time.
The mosque was built in 1870 according to the inscription and was restored in 2005. The mural paintings located between the upper sanctuary windows are designed as square, transverse tetragon and rectangle panels. Inside these panels there are medallions inscribed with the names of the Prophet Muhammad, his grandsons, four caliphs and Ashab al-Kahf. These medallions are decorated with Baroque-Rococo style drapery, volute, acanthus, and C and S curved leaves. Two rectangular formed panels have date palms, two square formed panels have a sailboat on each, and one panelhas the depiction of the mosque surrounded by date palms and cypress trees. Besides the inscribed medallions, the inscriptions are placed within cartouches on one of the panels. It is apparent that some of the panels have vanished in the course of time, some motifs have been covered by whitewash during restorations, and some motifs have been retraced and appended. By using colour and chiaroscuro, volume is enhanced on the motifs of the decoration program and perspective trials have been made due to the western influenced drawing orders. The mural paintings of Keyfoturağı Mosque reflect the general characteristics of the Westernization era both by their themes and motifs, and by their technical and characteristic features.
A deliberate study should be carried out in order to remove the traces of misguided restoration in Keyfoturağı Mosque which is a rare mosque having mural paintings in Muğla.

Keywords

Muğla, Keyfoturağı Mosque, Westernization Era, Ashab al-Kahf, Mural painting, Ornament

References

• Acar, Türkan. “Tabhaneli Camilerin Tipolojisi Üzerine Bir Deneme.” Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 28 (2013): 303-326.
• Acun, Hakkı. Osmanlı İmparatorluğu Saat Kuleleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2011.
• Akça, Bayram. Sosyal ve Siyasal Ekonomik Yönüyle Muğla (1923-1960). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2002.
• Aksel, Malik. Türklerde Dini Resimler. İstanbul, Kapı Yayınları, 2010.
• Algaç, Şeyda. “Uşak-Banaz-Yeşilyurt (Holuz) Köyü Camii ve Kalemişi Bezemeleri.” Art-Sanat Dergisi 13 (2020): 1-26.
• Arık, Rüçhan. Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1976.
• Aydın, Ayşe. “Muğla’daki Osmanlı Dönemi Kiliseleri.” Muğla Değerleri Sempozyumu. Muğla: Muğla Üniversitesi Basım Evi, 2013, 17-24.
• Aydın, Ayşe. Osmanlı Dönemi Isparta ve Burdur Kiliseleri. Ankara: Gece Kitaplığı, 2017.
• Azizsoy, Anar. “Batılılaşma Devri Tasvir Sanatının Azerbaycan Cami Mimarisinde Görülen Duvar Resimlerinden Örnekler.” Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 29 (2015): 157-183.
• Bağcı, Serpil. “Simply Sufi.” Cornucopia 48 (2012): 92-95.
• Bayraktar, Mehmet Sami. Gümüşhacıköy Özdarendeliler Konağı. İstanbul: Kriter Yayınları, 2018.
• Beydiz, M. Gürbüz. “Osmanlı Minyatür ve Ağaç Sanatında Nuh’un Gemisi İkonografisi.” II. Turgut Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Uluslararası Sempozyumu 1-4 Kasım 2013. Haz. Tarık Eray Çakır ve Cezmi Çoban. Muğla: Bodrum Belediyesi Kültür ve Sanat Yayınları, 2015, 264-277.
• Bilgi, Hülya. Ateşin Oyunu. İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi ve Ömer M. Koç Koleksiyonlarından İznik Çini ve Seramikleri, 2009.
• Bozer, Rüstem. “Kula-Emre Köyünde Resimli Bir Cami.” Türkiyemiz 53 (1987): 15-22.
• Bozkurt, Nebi. “Hurma.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998, 391-393.
• Can, Birol, Özgür Gülbudak ve Burak Muhammet Gökler. “Fusayfisȃ” İslam Mimarisinde Mozaik.” Art-Sanat Dergisi 7 (2017): 71-121.
• Cantay, Tanju. “Alem (Mimari) Maddesi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989, 354–356.
• Cömertler Aktuğ, Erbil ve Kadir Pektaş. “Geç Dönem Kalem “İşi Süslemeli Bir Eser: Aydın Kuyucak Kayran Köyü Camii.” Medeniyet Sanat, İMÜ Sanat, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Dergisi 2 (2016): 9-25.
• Çağlıtütüncügil, Ersel. “Eski Mordoğan (İzmir) Köyü Camii Süslemeleri.” SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 25 (2012): 139-162.
• Çakmak, Şakir, “Boğaziçi Kasabası Eski Cami Baklan/Denizli.” 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi (23-27 Eylül 1991). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995, 529-540.
• Çakmak, Şakir. Muğla Cami ve Mescitleri. Muğla: Muğla Belediyesi Kültür Yayınları, 2013.
• Çakmak, Şakir. “Denizli-Çivril Menteş Köyü Camisi.” Uluslararası XVIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 22-25 Ekim 2014. Aydın: Efeler Belediyesi Kültür Yayınları, 2017, 169-178.
• Çal, Halit. “Şeyh Nasreddin (Nusret) Türbesi.” Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu Bildirileri 2- 6 Temmuz 1986. Haz. S. Hayri Bolay, Mustafa Yazıcıoğlu, Bahaeddin Yediyıldız ve Mehmet Özdemir. Tokat: Tokat Valiliği Şeyhülislâm İbn Kemal Araştırma Merkezi 1987, 427- 462.
• Çalışır, Deniz. “Osmanlı Görsel Kültüründe Meyve Teması: Geleneksel Natürmort Resimleri Bağlamında Bir Değerlendirme.” Turkish Studies 3/5 (2008): 65-86.
• Çelik, Esra ve İnci Kuyulu Ersoy. “Kocaeli Yapılarında Bulunan Resimli Bezemelerden Örnekler.” Gazi Akçakoca Sempozyumu Bildirileri 2-4 Mayıs 2014. Ed. Haluk Selvi ve M. Bilal Çelik, Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 2016, 1651-1665.
• Çetin, Onur. “Osmanlı Mezar Taşlarında Bitkisel Motifler Etrafında Gelişen Kültür ve İnanç Dünyası: Eyüp Örneği.” Journal of Social And Humanities Sciences Research (JSHSR) 6 (36) (2019): 1189-1197. Çevrimli, Nilgün. “Denizli ve Çevresinde Yer Alan Bazı Câmilerin Yapı Elemanlarının Değerlendirmesi.” Vakıflar Dergisi 47 (2017): 106-204.
• Çoruhlu, Tülin ve Murat Alkan. “Sakarya İli Geleneksel Türk Mimarisinde Duvar Resimleri ve Boyalı Nakışlar.” XX. Uluslararası Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu 02-05 Kasım 2016 Bildiri Kitabı. 2. cilt. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları 2017, 877-909.
• Çulpan, Cevdet. Antik Devirlerden Zamanımıza Kadar İlahiyat, Edebiyat, Tıp ve Sanat Tarihlerinde Serviler II. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1961.
• Daş, Ertan. “Bozdoğan Mezar Taşları.” Sanat Tarihi Dergisi XIX (2010): 109-127.
• Değirmenci, Tülün. “Popular Imagery in the Late Ottoman Periphery: The Wall Paintings in Village Mosques of Denizli.” The Medieval History Journal 22, 2 (2019): 367-401.
• Değirmenci Tural, Tülün. “‘Geleneğin Yeniden İcadı’: Bulanıklaşan Sınırlarda Bir Köy Camisinin Tasvirleri.” Milli Folklor 16 (2020): 118-135.
• Demirarslan, Deniz. “19. Yüzyıl Osmanlı Dini Mimarisi Dekorasyonunda Duvar Resmi Sanatı: Balkanlardan Kalkandelen Alaca Camii Örneği.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 1 (2016): 151-182.
• Demirarslan, Deniz. “19. yüzyıl Türk Sivil Mimarisinde Duvar Resmi Estetiği ve İstanbul Teması.” Mimarlık ve Yaşam Dergisi 1/1 (2016): 105-125.
• Dişli, Gülşen ve Nurcan İnci Fırat. “Makedonya’nın Manastır, Ohri ve Üsküp Şehirlerindeki Osmanlı Dönemi Dini Yapılarında Taş Alemler.” Megaron 11/3 (2016): 318-332.
• Ecesoy, Yasemin. “Gaziantep Duvar Resimlerinde İki Halk Sanatçısı: Bekir ve Şemsi.” Mediterranean Journal of Humanities IV/1(2014): 159-169.
• Erçin Koçer, Serap. “Salihli/ Damatlı Köyü Eski Cami’nin Kalem İşi Bezemeleri (Manisa).” Turkish Studies 14/6 (2019): 3211-3226.
• Erdem, Mevlüt ve Ahmet Demir. “Metinsel-Aşkınlık Bakımından Ashâb-ı Kehf'in Türk Dili ve Edebiyatına Yansımaları.” Milli Folklor 16/121 (2019): 16-29.
• Ergun, Pervin. Türk Kültüründe Ağaç. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayımları, 2004.
• Ersoy, Ayla. “Eyüp’deki Mezartaşlarında Servi Ağacı Kültü.” Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüp Sultan Sempozyumu V: Tebliğler Bildirileri 11-13 Mayıs 2001. İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür ve Turizm Müdürlüğü 2001, 90-95.
• Eryılmaz, Halil İbrahim ve Şenay Özgür Yıldız. “Manı̇sa, Demı̇rcı̇’de Duvar Resı̇mlı̇ İki Camı̇: Kışlak Eskı̇ Camı̇i ve Ahatlar Camı̇i.” Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51 (2020): 67-107.
• Gökmen, Ertan. “XVIII. Yüzyılda Muğla’da Dini ve Sosyal Yapılar.” Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Enstitüsü Dergisi 28 (2012): 74-113.
• Gurulkan, Kemal ve Mehmet Kudret Kirişçioğlu. Osmanlı Arşiv Belgelerinde Muğla. Muğla: Muğla Belediyesi Kültür Yayınları, 2011.
• Gültekin, R. Eser. “Türklerde Bereket Sembolü Olarak Kullanılan Meyve Motifleri ve Bunların Mimaride Değerlendirilmesi.” Turkish Studies 3/5 (2008): 9-31.
• Gürbıyık, Cengiz. “Demirci Küpeler Köyü Camii Duvar Resimleri.” Art-Sanat Dergisi 13 (2020): 143-167.
• İltar, Gazanfer. “Tekke Köyü Hacı Abdullah Halife Camisi Duvar Resimleri.” Vakıflar Dergisi 42 (2014): 69-80.
• Karaaslan, Muzaffer. “Osmanlı Duvar Resimlerine Balkanlar’dan Bir Örnek: Hadım Camii.” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 36/2 (2019): 353-369.
• Karataş, İ. Ethem. “Muğla'nın Üç Camisinde Ashâb-ı Kehf Sembolleri”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17/3 (2019): 469-492.
• Katrancı Kasalı, Başak. “Sinirli Köyü Cami Duvar Resimleri.” Sanat Tarihi Dergisi 28/2 (2019): 595-615.
• Kılıç, Serkan. “Antalya-Korkuteli Yeşilyayla Eski Kerpiç Camii.” Cedrus 7 (2019): 695-703.
• Koçyiğit Tepe, Fazilet. “Zamana Yenik Düşen Bir Esere Görgü Tanığı Olmak: Amasya Kaleköy Camii.” Karadeniz Araştırmaları 53 (2017): 153-166.
• Kuban, Doğan. “Klasik Dönemde Mimari Bezeme.” Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yem Yayınlar, 2016, 441-450.
• Kuban, Doğan. Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi, 1954.
• Kuşoğlu, Mehmet Zeki. Osmanlı Medeniyetinde 33 Kadim Sanat. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2010.
• Kuyulu, İnci. “Geç Dönem Anadolu Tasvir Sanatında Yeni Bir Örnek: Soma-Damgacı Camii.” Sanat Tarihi Dergisi 4 (1988): 67-78.
• Kuyulu Ersoy, İnci. “İzmir ve Yerel Levanten Kültürünün Duvar ve Tavan Resimlerine Yansıması.” Prof. Dr. Selçuk Mülayim Armağanı Sanat Tarihi Araştırmaları. Ed. Aziz Doğanay. İstanbul: Lale Yayıncılık, 2015, 59-81.
• Küçükbatur, Hamit. “Altunizâde Külliyesi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989, 546-547.
• Laquer, Hans Peter. Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları. Çev. Selahattin Dilidüzgün. Haz. Ayşen Anadol. İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
• Neumeier, Emily ve I. Cemil Schick. “Hat Sanatında Sefine İstifleri ve Nuh’un Gemisi”. Nuh Kitabı. Ed. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2013, 221-232.
• Ödekan, Ayla. “Mimarlık Tarihi (1600-1908).” Türkiye Tarihi 3 / Osmanlı Devleti 1600-1908. 2. cilt. İstanbul: Cem Yayınları, 1988, 346-435.
• Öney, Gönül. “Anadolu Selçuklu Sanatında Hayat Ağacı Motifi.” Belleten XXXII/125 (1968): 25-36.
• Öney, Gönül, Türk Devri Çanakkale Seramikleri. Ankara: Çanakkale Seramik Fabrikaları A.Ş. Yayını, 1971.
• Öney, Gönül. “Çanakkale Seramikleri.” Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007, 365- 375.
• Örcün Barışta, H. İstanbul Çeşmeleri-Bereketzade Çeşmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Örcün Barışta, H. İstanbul Çeşmeleri-Ortaköy Damat İbrahim Paşa Çeşmesi, Hacı Mehmet Ağa Çeşmesi, Taksim Maksemindeki I. Mahmut Çeşmesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Öz, Cüneyt. “Kültürel Süreklilik Bağlamında Antikçağdan Günümüze Kutsal Ağaç veya Hayat Ağacı.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/56 (2018): 213-223.
• Özbek, Yıldıray. “Kapadokya’da Osmanlı Dönemi Duvar Resimlerinde Kent Tasvirleri.” MJH IV/1 (2014): 215-230.
• Özgen, Mutlu. “Tokat Latifoğlu Konağı.” Vakıflar Dergisi 10 (2007): 485-502.
• Özgür Yıldız, Şenay ve Halil İbrahim Eryılmaz. “Manisa, Demirci Merkez Hacı Mehmed Ağa Camii Duvar Resimleri.” Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51 (2020): 7-36.
• Pektaş, Kadir. “Denizli Çevresi Türk Dönemi Eserleri.” Denizli Tanrıların Kutsadığı Vadi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011, 167-230.
• Renda, Günsel. Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı: 1700-1850. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 1977.
• Salbacak, Salih. “İstanbul’da Batılılaşma Etkisindeki Osmanlı Yazlık Saraylarının İç Mekân İncelemesi: Küçüksu Kasrı.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 13 (71) (2020): 458-465.
• Sümer, Faruk. Eshabü’l-Kehf (Yedi Uyurlar). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1989.
• Şahin, M. Kemal. “Amasya Hamamözü-Çay Köyü Gümüşhacıköy Köseler Köyünde Bilinmeyen İki Cami.” XII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 15-17 Ekim 2008. İstanbul: Pamukkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Yayınları 2010, 73-92.
• Tali, Şerife. “Kırşehir/Mucur’daki Hüseyin Ağa Camii ile Emine Hanım Camii’nin Kalemişleri.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi: Prof. Dr. Hamza Gündoğdu Armağanı 6/25 (2013): 504-528.
• Tali, Şerife. “Giresun Yağlıdere Tekke Köyü Cami Kalem İşi Bezemeleri.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/31 (2014): 489-497.
• Tekkök Karaöz, Binnur. “Çanakkale Seramikleri; 17. Yüzyıl Sonundan 21. Yüzyıla.” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı 16 (25) (2018): 19-35.
• Top, Mehmet ve Gülcan Özbek. “Osmanlı Batılılaşma Dönemine Ait Ödemiş’te Bulunan Duvar Resimli İki Camii.” Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 46 (2019): 227-260.
• Topaloğlu, Bekir. “Ağaç-İslam’da Ağaç.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988, 457-459.
• Tunçel, Gül. Batı Anadolu Bölgesinde Cami Tasvirli Mezar Taşları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Turan, Hayrunnissa. “Kudüs ve Yafa'daki Bazı Örnekler Işığında Osmanlı Tılsımları.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/55 (2018): 422-439.
• Uz Taşkesen, Ayşe Nermin. "Amasya II. Beyazıt Camisi Şadırvanı Duvar Resimlerinin Restorasyonu ve İkonografik Çözümlemesi." Vakıflar Dergisi 35 (2011): 177-190.
• Uzun, Tolga. “Sivas Yıldızeli Şeyh Halil Türbesi Duvar Resimleri.” History Studies 11/5 (2019), 1839-1853.
• Ülkü, Osman. “Osmanlı Mimarı̇sinde Manzara Resimlerı̇ Süslemeciliği Bağlamında Koçarlı-Cı̇ncı̇n Köyü Cihanoğlu Hacı Abdülazı̇z Efendı̇ Camı̇i Duvar Süslemelerı̇nin Değerlendı̇rilmesı̇.” Sanat Tarihi Dergisi 25 (2016): 277-293.
• Yıldırım, Savaş. “Amasya Gümüşhacıköy Türbelerindeki Kalem İşi Süslemeler.” Art-Sanat Dergisi 5/10 (2018): 293-327. Erişim 10 Ocak 2021. http://www.muglagazetesi.com.tr/muglada-ashab-i-kehf-izleri-ortaya-cikarildi